Θα έλεγα, πως ο Ένγκελς στην «Καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους» και συγκεκριμένα στο Κεφάλαιο V, «Η γέννηση του Αθηναϊκού κράτους», περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο την αστοχία του όσο αφορά την προέλευση της σχέσης εκμεταλλευτές-εκμεταλλευόμενοι μεταξύ των ανθρώπων. Όπως και σε άλλα σημεία, ακόμα και στο ίδιο βιβλίο, όμοια όπως και άλλοι διανοητές ακόμα και στις μέρες μας, και παρόλη την ακρίβεια των περιγραφών που γίνονται, το επίμαχο σημείο παραμένει σε μία ασάφεια, όσο και αν τα σημαντικότερα στοιχεία μάς είναι παραδομένα εδώ και εκατοντάδες ακόμα και χιλιάδες χρόνια.
Γράφει ο Ένγκελς, «Η πούληση των παιδιών από τον πατέρα -αυτός ήταν ο πρώτος καρπός του πατρικού δικαίου και της μονογαμίας! Κι αν η βδέλα δεν είχε ακόμα ικανοποιηθεί πέρα για πέρα, μπορούσε να πουλήσει τον ίδιο τον οφελέτη σαν δούλο. Τέτια ήταν η ευχάριστη χαραυγή του πολιτισμού για τον λαό της Αθήνας.
»Παλιότερα, τότες που οι συνθήκες της ζωής του λαού αντιστοιχούσαν ακόμα στο καθεστώς των γενών, ήταν αδύνατη μια τέτια ανατροπή. Εδώ όμως η ανατροπή αυτή είχε γίνει χωρίς να ξέρουν πώς. Ας γυρίσουμε μια στιγμή πίσω στους ιροκέζους μας. Σ’ αυτούς ήταν ακατανόητη μια κατάσταση σαν και τούτη που είχε τώρα επιβληθεί στου αθηναίους σαν να λέμε χωρίς να φταίνε και σίγουρα παρά τη θέλησή τους. Σ’ αυτούς ο τρόπος παραγωγής που, χρόνο με χρόνο, έμενε ο ίδιος, δεν μπορούσε ποτέ να δημιουργήσει τέτιες συγκρούσεις που θάλεγε κανείς ότι επιβάλλονται από τα έξω, δε μπορούσε να δημιουργήσει την αντίθεση του πλούσιου και του φτωχού, των εκμεταλλευτών και των εκμεταλλευομένων. Οι ιροκέζοι χρειάζονται πολύ ακόμα για να κυριαρχήσουν πάνω στη φύση, μα μέσα στα πλαίσια των φυσικών συνόρων που τους έβαζε η φύση κυριαρχούσαν πάνω στην ίδια τους την παραγωγή. … Η παραγωγή κινιόταν μέσα στα πιο στενά πλαίσια, μα οι παραγωγοί εξουσίαζαν το προιόν τους. Αυτή ήταν η τεράστια υπεροχή της παραγωγής στην εποχή της βαρβαρότητας, που χάθηκε με το πέρασμα στον πολιτισμό, και θάναι καθήκον των κατοπινών γενεών να την ξανακαταχτήσουν πάνω στην βάση της αποχτημένης σήμερα τεράστιας κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω στη φύση και της ελεύθερης ένωσης των ανθρώπων που τώρα πια είναι δυνατή.»
Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Νοέμβρης 1985. Διατηρήθηκε η ορθογραφία της έκδοσης.
Δύο κρίσιμοι όροι
Καταρχήν, η κυρίαρχη, από την εποχή των ομηρικών κειμένων έως σήμερα, ιδεολογία αφήνει το βαρύ αποτύπωμά της στον λόγο του Ένγκελς μέσα από το περιεχόμενο που αποδίδει στους όρους «βαρβαρότητα» και «πολιτισμός». Ο άνθρωπος που περιέγραψε με κάθε λεπτομέρεια την κατάσταση της αγγλικής εργατικής τάξης δεν κάνει το βήμα να αναγνωρίσει στα ανθρώπινα κοπάδια την κατάρρευση κάθε έννοιας πολιτισμού. Δηλώνει έτσι και αυτός με έμμεσο τρόπο πως η ύπαρξη του πολιτισμού επιβεβαιώνεται από τις δομές εξουσίας και από τις μεγαλεπήβολες επιδείξεις των κυρίαρχων και μάλιστα ταυτίζεται με αυτές, αφού πριν από την ύπαρξη των κυρίαρχων δεν υπήρχε πολιτισμός αλλά βαρβαρότητα.
Το ίδιο ισχύει και για το περιεχόμενο που αποδίδει στην «οικογένεια» και το οποίο είναι απολύτως εναρμονισμένο με το περιεχόμενο που της αποδίδει η κυρίαρχη ιδεολογία. Δηλαδή, η υποταγή της γυναίκας, οι φονικοί ανταγωνισμοί μεταξύ αδερφών και μεταξύ γονέων και παιδιών για την ιδιοκτησία και την εξουσία, στην πραγματικότητα η διάλυση της οικογένειας και η αναπαραγωγή του συστήματος κυριαρχίας σε μία εκδοχή πυρηνικής μικρογραφίας του, εννοιοδοτείται ως «οικογένεια».
Τί σημαίνει «κυριαρχία πάνω στην φύση»;
Κατά τον Ένγκελς «η κυριαρχία πάνω στην φύση» είναι το πιο προηγμένο στάδιο εξέλιξης των ανθρώπων και συντελείται υποχρεωτικά: «Οι ιροκέζοι χρειάζονται πολύ ακόμα για να κυριαρχήσουν πάνω στην φύση». Αυτό το «πολύ ακόμα» περιγράφεται βήμα-βήμα στις επόμενες παραγράφους ως ο μηχανισμός που στους Αθηναίους επέφερε με αναπόφευκτο τρόπο την «ανατροπή του καθεστώτος των γενών». Και όλα μοιάζουν να διατυπώνονται με μεγάλη ευστοχία και ακρίβεια γιατί πράγματι έτσι μοιάζει να κατέρρευσαν οι φυλές και τα γένη μέσα στον κόσμο του εμπορίου και του χρήματος.
Αυτό που αδυνατεί ωστόσο να διακρίνει ο Ένγκελς είναι πως οι Ιροκέζοι κατείχαν έναν πολιτισμό που με συνειδητό τρόπο αδιαφορούσε ολότελα για την «κυριαρχία πάνω στην φύση», θα είμασταν μάλιστα ακριβέστεροι αν λέγαμε ότι την εχθρεύονταν και για αυτό τηρούσαν κανόνες που διατηρούσαν την ισορροπία με το περιβάλλον και τους πόρους. Ίσως, αυτή η στάση να είναι πολύ λιγότερο μαγική από όσο φαντάζει στα μάτια μας καθώς αντικατοπτρίζει την δύναμη της γνώσης που συντηρήθηκε μέσα από την παράδοση: οι πρώτοι άποικοι της ηπείρου προκάλεσαν τον αφανισμό τόσων πολλών θηλαστικών ώστε στο τέλος κινδύνεψαν να αφανιστούν και οι ίδιοι από την πείνα.
Αξίζει όμως να σημειώσουμε κάτι πιο σημαντικό: αν λέμε πως οι Ιροκέζοι εχθρεύονταν την κυριαρχία πάνω στην φύση καθώς είχαν επίγνωση των καταστροφικών επιπτώσεών της, η κυριαρχία πάνω στον άνθρωπο τούς ήταν κάτι το ολότελα αδιανόητο. Η υποδούλωση ανθρώπων από ανθρώπους υπερέβαινε την φαντασία τους, πόσο μάλλον η μετατροπή ολόκληρων κοινοτήτων σε παραγωγικά κοπάδια.
Ο Ένγκελς δεν είχε διακρίνει αυτό που μοιάζει για μας σήμερα οφθαλμοφανές, πως δηλαδή, πριν από την δημιουργία της ατομικής ιδιοκτησίας, του χρέους, και της υποδούλωσης μέσα στην φυλή, υπάρχει -έχει επιβληθεί και τα ελληνικά φύλα την αναπαράγουν καθώς μετακινούνται- η πολεμική υποδούλωση, η μετατροπή των αιχμαλώτων πολέμου σε ανθρώπινα παραγωγικά κοπάδια. Αυτή η πρακτική είχε ήδη τότε εκκινήσει πριν 2.000 χρόνια και εξαπλωνόταν με βαρύ και αργό βηματισμό έχοντας ως επίκεντρο την Μεσοποταμία, καταστρέφοντας δια παντός στο πέρασμά της την ακεραιότητα των προσώπων και των γενών, και διαμορφώνοντας έναν πρωτόγνωρο κόσμο.
Η ιδιοκτησία πάνω στον άνθρωπο, υπάρχει πριν από την ιδιοκτησία στην γη, ή έστω ταυτίζεται χρονικά: ο αιχμάλωτος χρησιμοποιεί την ίδια γη από την οποία μέχρι πρότινος βιοποριζόταν ο ίδιος, για να συντηρεί τον εαυτό του και να παράγει τα πλούτη του αφέντη του.
Ο καταναγκασμός, η κυριαρχία πάνω στους ανθρώπους δεν αποτελεί μία ιστορικά αναπόφευκτη συνέχεια στην εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών, ένα συνεπακόλουθο της «κυριαρχίας πάνω στην φύση». Αποτελεί μία επινόηση που έγινε από συγκεκριμένους ανθρώπους, σε συγκεκριμένες συγκυρίες και εξαπλώθηκε εξαιτίας των αυτοματισμών που παρήγαγε και παράγει.
Τίθεται λοιπόν και εδώ ένα ζήτημα ορολογίας
Έχει όμως σημασία να διατυπώνουμε διαφωνίες για το παρελθόν από την στιγμή που συμφωνούμε στην περιγραφή των σύγχρονων μηχανισμών εκμετάλλευσης και εξουσίας;
...
