1. Οι σύνθετες κοινωνίες
Οι είλωτες δεν αποτελούσαν μία τάξη της κοινωνίας των Σπαρτιατών. Αποτελούσαν μία αυτόνομη κοινωνία υποδουλεμένη από την κοινωνία των Σπαρτιατών με την δύναμη των όπλων. Το κοινωνικό δίπτυχο είλωτες-Σπαρτιάτες, κυρίαρχοι-υπόδουλοι δεν συνθέτει μία ταξική κοινωνία, αλλά μία σύνθετη κοινωνία αποτελούμενη από την κοινωνία των κυρίαρχων και την κοινωνία των υπόδουλων.
Οι είλωτες εκτός από ανθρώπινα παραγωγικά κοπάδια, κουβαλούσαν προμήθειες και πολεμοφόδια στις πολεμικές εκστρατείες, ενίοτε διέπρεπαν και σε μάχες. Οι γενίτσαροι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, παιδιά υπόδουλων, είχαν την δυνατότητα να ανέλθουν σε ανώτατα στρατιωτικά και διοικητικά αξιώματα. Οι μανδαρίνοι προερχόμενοι από τα πέρατα των αχανών δυναστειών της Κίνας επεδίωκαν την ανέλιξή τους στα ανώτερα αυτοκρατορικά κλιμάκια της κεντρικής εξουσίας. Αυτό όμως δεν αναιρεί την πραγματικότητα πως οι είλωτες ήταν μέλη υπόδουλων κοινωνιών, το ίδιο και οι γενίτσαροι και οι μανδαρίνοι, ακόμα και αν στο παρελθόν οι ίδιοι αποτελούσαν μέλη κυρίαρχων κοινωνιών που ακολούθως υποδουλώθηκαν με την βία των όπλων από νέες ισχυρότερες κοινωνίες.
Μέσα στα χιλιάδες χρόνια που άνθρωποι χρησιμοποιούν άλλους ανθρώπους ως παραγωγικά κοπάδια, έχουν δημιουργηθεί πάμπολλα σχήματα που περιπλέκουν και αποκρύπτουν την πραγματικότητα των κοινωνιών μας χωρίς όμως και να την μεταβάλλουν. Οι κοινωνίες μας παραμένουν σύνθετες και κάθε μία από αυτές τις σύνθετες κοινωνίες αποτελείται από μία κυρίαρχη κοινωνία και μία ή περισσότερες υπόδουλες.
2. Η φυσιολογικότητα μιας εγκληματικής πραγματικότητας
Η πρώτη και κύρια δουλειά κάθε κυρίαρχης κοινωνίας είναι, από την μία, να παρουσιάζει την κυριαρχία της ως το πιο φυσιολογικό, αυτονόητο και αναγκαίο πράγμα, και, από την άλλη, να αποκρύπτει ολότελα τον σύνθετο χαρακτήρα των σύγχρονων κοινωνιών. Το γεγονός πως οι κυρίαρχες και οι υπόδουλες κοινωνίες δεν προέρχονται πλέον από συγκεκριμένες φυλές επιτρέπει την ανάπτυξη της ψευδαίσθησης, ή την υπονόηση, της φυλετικής ομοιογένειας των σύγχρονων εθνών-κρατών. Όροι όπως τάξεις, ταξικότητα, ταξική αντιπαράθεση, αν και ήπιοι -μαζί και άστοχοι καθώς υπονοούν και διδάσκουν την εικόνα μιας ενιαίας κοινωνίας με εσωτερικές αντιθέσεις, αποτελούν κόκκινο πανί για τις κυρίαρχες διδασκαλίες που περιορίζουν τον λόγο τους στο "κοινό καλό", και στο "καλό της κοινωνίας". Κάθε λόγος που δεν περιορίζεται σε αυτό το πλαίσιο του "κοινού καλού" καταδικάζεται ως διχαστικός και προδοτικός.
Στην απόκρυψη του βίαιου χαρακτήρα των σύνθετων εμπόλεμων κοινωνιών μας, πέρα από την διδασκαλία περί έθνους, καθοριστική επίδραση έχει και η διδασκαλία περί δημοκρατίας. Η περί δημοκρατίας απάτη συνοψίζεται στην κραυγαλέα υπόθεση του Βατοπεδίου
[1] στην οποία εμπλέκεται το σύνολο των εξουσιών του "δημοκρατικού" κράτους.
Ούτε η ψευδαίσθηση της φυλής-έθνους, ούτε η ψευδαίσθηση της δημοκρατίας μπορούν όμως να ξεπεράσουν σε αποτελεσματικότητα την διδασκαλία πως κάθε άνθρωπος ζει βάσει της αξίας του, ώστε ένας άξιος άνθρωπος ευημερεί, ενώ ένας ανάξιος δυστυχεί. Έτσι, κάθε άνθρωπος στην προσπάθεια του να ευημερήσει, καθοδηγείται να αποδείξει πως αξίζει την ευημερία που διεκδικεί, πάντα με τα κριτήρια που ορίζει το κυρίαρχο σύστημα τόσο για την αξία, όσο και για την ευημερία.
3. Έθνος, δημοκρατία, προσωπική επιτυχία
Αυτές οι διδασκαλίες, είναι τόσο πετυχημένες ώστε, παρόλο που οι ανισότητες σήμερα θα ξεπερνούσαν ακόμα και την πιο οργιώδη φαντασία του πλέον αδίστακτου σατράπη, οι πόλεμοι των κυρίαρχων διεξάγονται από τους ίδιους τους "είλωτες" χωρίς την συμμετοχή των αφεντικών τους, και οι υποταγή των "ειλώτων" επιτυγχάνεται, όταν δεν επαρκούν οι διδασκαλίες, από κρατικούς στρατιωτικούς σχηματισμούς αποτελούμενους από τα ίδια τα παιδιά των υπόδουλων.
Το τρίπτυχο,
έθνος, δημοκρατία και
ατομική επιτυχία, φαίνεται να διαμορφώνει ένα ιδανικό υπόβαθρο για την διαιώνιση του βίαιου κόσμου που θέλουν να συντηρούν οι κυρίαρχες κοινωνίες.
Στον αντίποδα αυτών των διδασκαλιών, δεν έχει διαμορφωθεί ένας ισχυρός αντίλογος ο οποίος να διαμορφώνει ένα
ανήκειν πέρα από την ψευδαίσθηση του έθνους,
κανόνες ισοτιμίας και δικαιοσύνης πέρα από την υποκρισία της χρηματιστικής "δημοκρατίας", και μία αντίληψη για την
ευτυχία ως συλλογικό επίτευγμα που να στέκεται στον αντίποδα της κανιβαλικής "ευμάρειας" που θρέφεται από τον ανταγωνισμό και την ατομική "επιτυχία".
Η μαρξιστική θεωρία περιγράφει με επάρκεια τους οικονομικούς όρους με τους οποίους οι κυρίαρχοι διαχειρίζονται, από την βιομηχανική επανάσταση ως σήμερα, την κυριαρχία τους πάνω στις υπόδουλες κοινωνίες, φανερώνοντας με κάθε ευκρίνεια τους μηχανισμούς και τα τεχνάσματά τους. Ταυτόχρονα όμως, η μαρξιστική θεωρία αρνείται κατηγορηματικά την συμπρωταγωνιστική επίδραση των πολιτισμικών και συμπεριφορικών φαινομένων στην διαμόρφωση της κοινωνικής πραγματικότητας, θεωρώντας πως τόσο τα πολιτισμικά όσο και τα συμπεριφορικά φαινόμενα προκύπτουν με μονόδρομο τρόπο από τους εκάστοτε υφιστάμενους οικονομικούς όρους.
[2]
4. Η ιδεολογική ακινητοποίηση της προοδευτικότητας
Αυτή η θεώρηση, σύμφωνα με την οποία η αλλαγή των οικονομικών όρων θα λύσει τα κοινωνικά και ανθρώπινα προβλήματα, δεσμεύει και ακινητοποιεί τους ανθρώπους που θα μπορούσαν να ενεργούν για την διαμόρφωση καινοτόμων κοινωνικών πρακτικών στο παρόν, ώστε να θέτουν τις βάσεις για την ανατροπή των κοινωνικών δεδομένων στο κοντινό ή μακρινό μέλλον.
Δυστυχώς σε κανένα επαναστατικό εγχειρίδιο δεν περιγράφονται τρόποι διαμόρφωσης στο παρόν ενός ανήκειν με όρους κοινωνικής ισοτιμίας και δικαιοσύνης και με στόχο την ευτυχία ως συλλογικό επίτευγμα. Άν όμως αυτό δεν αλλάξει δεν μπορούμε να περιμένουμε κάποια ουσιαστική μεταστροφή της πραγματικότητας η οποία να προέρχεται από συνειδητές ανθρώπινες επιλογές. Με τα σημερινά δεδομένα αν υπάρξει κάποια ανατροπή θα είναι αποτέλεσμα της κατάρρευσης του υφιστάμενου συστήματος, με άγνωστες συνέπειες και πέρα από τον έλεγχο οποιασδήποτε προοδευτικότητας. Ακόμα όμως και μία τέτοια κατάρρευση δεν μοιάζει πιθανό να καταργήσει τις κυρίαρχες κοινωνίες παρά, όπως γίνεται ξανά και ξανά, θα επιβαρύνει με περισσότερα δεινά τις υπόδουλες κοινωνίες.
5. Διεκδικήσεις, κραυγές και εκτόνωση
Οι κοινωνικοί αγώνες δεν θα έμοιαζε λογικό να περιορίζονται σε ένα μέσο και έναν τρόπο. Όσο σημαντική είναι η περιφρούρηση μιας απεργίας ή η φυσική παρουσία στον δημόσιο χώρο, ακόμα πιο σημαντική είναι η ανάπτυξη του λόγου και του προβληματισμού σε πρώτο επίπεδο μεταξύ των ανθρώπων. Η παρουσία σε δημόσιο χώρο 1.000 διαδηλωτών μπορεί σε μία περίσταση να είναι απαραίτητη, ενώ, σε μία άλλη περίσταση, η κατά πρόσωπο συνομιλία των ίδιων ανθρώπων με 3.000 ή 4.000 χιλιάδες ανθρώπους να αφήσει πολύ πιο σημαντικό αποτύπωμα στην κοινωνία.
Θα ήταν χρήσιμο να γνωρίζουμε πως, συχνά ο χαρακτήρας των κοινωνικών διεκδικήσεων αναγνωρίζει και επιβεβαιώνει την εξουσία των κυρίαρχων αντί να την αναιρεί, ενώ τις περισσότερες φορές στρέφει την μία ομάδα υπόδουλων ενάντια στην άλλη. Επιπλέον, οι κραυγές και τα συνθήματα δεν διαμορφώνουν καλόπιστο ακροατήριο, ενώ η βία, πέρα από το γεγονός πως κατά κύριο λόγο εξαντλείται στην εκτόνωση, αποτελεί το ιδανικό πεδίο όπου διαπρέπουν οι μισθοφορικοί στρατιωτικοί σχηματισμοί των κυρίαρχων φορώντας τον μανδύα της κρατικής νομιμότητας.
6. Τα παραδείγματα της προοδευτικότητας
Από τον Σωκράτη που συνομιλούσε στον δρόμο με αγνώστους, τους επικούρειους, τους στωικούς και τους κυνικούς, μέχρι την λαϊκή μετεξέλιξή τους, το χριστιανικό κίνημα που κατέκλυσε την Μεσόγειο, και πολύ αργότερα, την κομμούνα του Παρισιού και τα επαναστατικά κινήματα του 19ου και του 20ου αιώνα, μπορεί κανείς να αξιοποιήσει πάμπολλα παραδείγματα προκειμένου να αντλήσει γνώση και εμπειρία.
Αξίζει να σταθούμε στο πιο υποτιμημένο από όλα, στο χριστιανικό κίνημα που κλόνισε ένα πάνοπλο κυριαρχικό σύστημα ακυρώνοντας την πολιτισμική κυριαρχία του και δημιουργώντας έναν πανίσχυρο πολιτισμό ο οποίος νικήθηκε μετά από πολλούς αιώνες μόνο με την αφομοίωσή και διαστρέβλωσή του από τους αντιπάλους του. Δεν υπάρχει λόγος να σταθούμε τόσο στο δεισιδαιμονικό του περίβλημα, προϊόν ωστόσο σε μεγάλο βαθμό των εξισωτικών-τοτεμικών παραδόσεων των υπόδουλων κοινωνιών, όσο στις μεθόδους που χρησιμοποίησε ώστε να αναδειχθεί σε πολιτισμικό κυρίαρχο της Μεσογείου.
Υπόδουλοι άνθρωποι λοιπόν, των οποίων η ζωή υπήρξε αναλώσιμη στα χέρια των κυρίαρχων και μπορούσε να απωλεσθεί όχι μόνο αν εξεγείρονταν αλλά ακόμα και χωρίς λόγο, έφτιαξαν έναν παράλληλο μυστικό κόσμο κάτω από την μύτη των αφεντικών τους. Σε αυτόν τον κόσμο δεν υπήρχαν αφεντικά, ούτε ιδιοκτησία, και όλοι μεταξύ τους ήταν ίσοι και αποκαλούνταν αδελφοί και αδελφές. Ο χριστιανισμός άρχισε να παίρνει σχήμα στην πιο ταραγμένη κοινωνικά περιοχή της Μεσογείου, στην υπό κατάρρευση εβραϊκή επαρχία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, και συγκέραζε τις από αιώνων διδασκαλίες των ελληνικών σχολών με τις τοτεμικές παραδόσεις και τα εξισωτικά συστήματα των κατά τόπους υπόδουλων.
7. Η ακαταμάχητη ανθρώπινη δύναμη του σχετίζεσθαι ισότιμα
Αν και οι πρώτοι χριστιανοί, ίσως εξαιτίας της λαϊκότητάς τους, δεν άφησαν επαρκή ιστορικά στοιχεία, τα μυθολογικά στοιχεία που καταγράφηκαν από μεταγενέστερους φανερώνουν τον κοινωνικό πυρήνα των πεποιθήσεων και επιδιώξεών τους Οι χριστιανοί, το κοινωνικό κίνημα των μη-λόγιων συνεχιστών των επικούρειων, των στωικών και των κυνικών, απέρριπταν συνειδητά και επίμονα τα πολιτισμικά πρότυπα που δίδασκαν οι κυρίαρχες κοινωνίες. Διεκδίκησαν το λιγότερο και όχι το περισσότερο, το κοινό και όχι το ατομικό. Οι χριστιανοί διαμόρφωσαν κοινότητες βασισμένες στην πρότασή τους για την ποιότητα του
σχετίζεσθαι και αδιαφόρησαν ολότελα για το μερίδιο που τους αναλογούσε από την ευμάρεια των αφεντικών τους.
Από την εμπειρία που μπορούμε να αποκομίσουμε από τους πρώτους χριστιανούς μπορούμε να σημειώσουμε τα εξής:
- Η εφαρμογή της ισοτιμίας στην πράξη αποτελεί θεμελιώδη και κρίσιμο όρο για την ανάπτυξη τόσο ανθρώπινων σχέσεων όσο και κοινωνικών κινημάτων.
- Η ανάπτυξη της ποιότητας των ανθρώπινων σχέσεων μπορεί να αποτελεί σημαντικότερο δέλεαρ από την απόκτηση υλικών αγαθών.
- Οι άνθρωποι μπορούν να συνασπίζονται αποτελεσματικά αποζητώντας ένα "λιγότερο" που όμως το μοιράζονται όλοι εξίσου.
- Ένας δελεαστικός τρόπος διαβίωσης που ακυρώνει τα πρότυπα των κυρίαρχων μπορεί να εξαπλώνεται και να εφαρμόζεται ακόμα και μέσα στο σύστημα των κυρίαρχων.
- Η εξεγερμένη Ιουδαία ισοπεδώθηκε από τις ρωμαϊκές λεγεώνες και εξανδραποδήθηκε, αλλά η υπόγεια -κυριολεκτικά και μεταφορικά- οργάνωση των χριστιανών εξαπλώθηκε σε όλη την Μεσόγειο σαν σπίθα στα ξερά χόρτα, χωρίς να μπορεί να αντιδράσει ούτε η Ρωμαϊκή ούτε η Ιουδαϊκή, ούτε και καμμία άλλη κυρίαρχη κοινωνία.
8. Κάποια από τα "παθήματα" των έως σήμερα κινημάτων
α. Η διεκδίκηση του πρότυπου του κόσμου των κυρίαρχων.
β. Η επιδίωξη της μεγέθυνσης, η οποία αν και είναι θεμελιώδης για τον ανταγωνιστικό κόσμο των κυρίαρχων, είναι απαγορευτικά δεσμευτική και ασήκωτο φορτίο για έναν εξισωτικό πολιτισμό.
γ. Η αποδοχή ανισοτήτων.
δ. Η ανάδειξη εξουσίας.
ε. Η χρήση βίας, η οποία ακόμα και στην περίπτωση που οι περιστάσεις την καθιστούν αναγκαία, εξορισμού απέχει από τους στόχους και τα μέσα της προοδευτικότητας, όπως και εξορισμού παράγει ανισότητες και εξουσίες.
ζ. Η διαμόρφωση ιδεολογικών δογμάτων ανταγωνιζόμενων για την κυριαρχία.
9. Εμείς οι είλωτες, οι γενίτσαροι και οι μανδαρίνοι
Σήμερα, ο καθένας μας και κάθε στιγμή προδίδει την αξιοπρέπειά του ως μέλους της υπόδουλης κοινωνίας στην οποία ανήκει, φέροντας με ανόητη υπερηφάνεια τον τίτλο του είλωτα, του γενίτσαρου ή του μανδαρίνου. Μοιάζει πως μόνο μία μεγάλη συνειδητή πολιτισμική κινητοποίηση θα μπορούσε να μας επαναφέρει στην κατεύθυνση της ακεραιότητας των προσώπων και του εξισωτισμού στις κοινωνίες. Μία τέτοια πολιτισμική κινητοποίηση όμως προϋποθέτει την γενναία χρήση του λόγου και όλων των πτυχών της ανθρώπινης διάνοιας, πράγμα για το οποίο οι συνήθεις συμπεριφορικές πρακτικές κάθε άλλο παρά συνεισφέρουν, αλλά και οι νοητικές μας ικανότητες δεν είναι δεδομένο πως είναι ικανές να ανταποκριθούν.
10. Τώρα, ένα κίνημα ίσων
Στον αντίποδα αυτού του αδιέξοδου βρίσκεται η δυνατότητα διαμόρφωσης ενός κινήματος που θα τοποθετεί τους στόχους του στο παρόν αποφεύγοντας τον εγκλωβισμό σε στρατηγικούς σχεδιασμούς που υποτίθεται πως θα φέρουν πρόοδο σε μελλοντικό χρόνο.
Η ζωή, η δικαιοσύνη και η αξιοπρέπεια, η γνώση και η δημιουργικότητα, βρίσκονται εξορισμού στο επίκεντρο μιας τέτοιας σύμπραξης.
Οι πρωτογενείς ανθρώπινες σχέσεις είναι οι μόνες που μπορούν να αναπτύσσουν τα χαρακτηριστικά της αδελφότητας σε τοπικό επίπεδο, ενώ αντίστοιχα, οι σύγχρονες τεχνολογίες μπορούν να σμικρύνουν την παγκόσμια κοινωνία στο μέγεθος μιας μικρής κοινότητας.
[Το παρόν γράφτηκε ως συνέχεια του κειμένου Ιδιώτευση και διεκδίκηση.]
Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
[1] http://news247.gr/eidiseis/gnomes/vangelis-delipetros/vatopedi-megales-mpiznes-kontes-mnhmes.4587724.html
"... Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: οι ευθύνες των πολιτικών προσώπων για το σκάνδαλο του Βατοπεδίου έχουν παραγραφτεί προ πολλού. Αυτό το (σημαντικότερο) σκέλος της υπόθεσης που θα έπρεπε να διερευνηθεί μέχρι τέλους και σε βάθος, έκλεισε τον Μάιο του 2009 με το εσπευσμένο κλείσιμο της Βουλής από την κυβέρνηση Καραμανλή.
Έτσι με το βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών παραπέμθηκαν σε δίκη μόνο τα μη πολιτικά πρόσωπα, ο ηγούμενος-μάνατζερ Εφραίμ, ο μοναχός-ταμίας Αρσένιος και υπηρεσιακοί παράγοντες, στελέχη του δημοσίου που ενεπλάκησαν στην υπόθεση των παράνομων ανταλλαγών Και αυτά τα 14 πρόσωπα αθωώθηκαν καθώς, πρακτικά, κρίθηκε ότι δεν είχαν δόλο.
Η Δικαιοσύνη δηλαδή, που υποτίθεται, ως γνωστόν, ότι είναι τυφλή αλλά παρά ταύτα επιδίδεται, πολύ συχνά σε ακροβατισμούς, έκρινε ότι οι ιερομόναχοι δεν ενεργούσαν σαν κοινοί απατεώνες αλλά πίστευαν ότι όντως η λίμνη Βιστωνίτιδα και οι παραλίμνιες εκτάσεις ανήκαν στη Μονή, έστω κι αν ποτέ δεν έδειξαν σε οποιονδήποτε τα πρωτότυπα των χρυσόβουλων που επικαλούνταν. ..."
Σε ένα άλλο παράδειγμα έρευνας σκανδάλου και κρατικής λειτουργίας, μία σκιώδης αντιπαράθεση:
http://news247.gr/eidiseis/koinonia/paraithsh-vomva-sth-dikaiosunh.4592103.html
[2] Η έννοια της ανάγκης για τους ανθρώπους κινείται -στο μεγαλύτερο, ίσως, μέρος της- στο πεδίο του πολιτισμού και της ηθικής. Οι ανθρώπινες ανάγκες δεν περιορίζονται στην εξασφάλιση της επιβίωσης και της αναπαραγωγής, αλλά αναπτύσσονται ή περιορίζονται με βάση επιλογές της προσωπικής και συλλογικής διάνοιας. Είναι βέβαιο ότι στις σύνθετες κοινωνίες των κυρίαρχων και των υπόδουλων, εδώ και χιλιάδες χρόνια, ο πολιτισμός και οι συμπεριφορές αναπτύσσονται εξαρτώμενες και καθοδηγούμενες από τις συνθήκες που επιβάλλει η συγκεκριμένη κοινωνική οργάνωση, μέσα από τις διαφορετικές κατά τόπους και χρόνους εκφάνσεις της. Είναι εξίσου βέβαιο όμως, πως, όπως η πρώτη υποδούλωση ανθρώπων από ανθρώπους δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας πρωτογενούς ανάγκης αλλά αποτέλεσμα επιλογής που έκαναν άνθρωποι στο πεδίο του πολιτισμού και της ηθικής, το ίδιο ισχύει και για τον δικό μας κόσμο των ακραίων ανισοτήτων.
