Με αφορμή την αναφορά του καθηγητή Κωνσταντίνου Τσουκαλά στον δημοκρατικό ρόλο και την αναγκαιότητα της παρουσίας των συντεχνιών και των κομμάτων στους κοινωνικούς χώρους, αποκρούοντας την κριτική που ασκείται, την Δευτέρα 19.1.2015, στoν ραδιοφωνικό σταθμό "Στο κόκκινο, 95,5".
Η προσέγγιση του Κωνσταντίνου Τσουκαλά σε αυτό το θέμα φανερώνει την έλλειψη μιας ενδελεχούς μελέτης από την μεριά της αριστεράς, του πώς έχουν αλληλεπιδράσει με τους ανθρώπους και τους κοινωνικούς χώρους οι συντεχνίες και τα κόμματα συντελώντας στην διαμόρφωση του κοινωνικού τοπίου.
Πρόλογος
Συχνά ρέπουμε στο να κρίνουμε τους άλλους ανθρώπους με τον τρόπο που έχουμε δομήσει το ατομικό μας αξιακό σύστημα. Έτσι σε μία ακραία περίπτωση, ένας άνθρωπος που είναι ο ίδιος κακόβουλος επιδιώκει να καταλογίζει κακοβουλία σε όλους ώστε να καταλήγει πως και ο ίδιος δεν διαφέρει και ούτε κανείς θα πρέπει να τον κακολογεί για την κακοβουλία του. Αντίστοιχα σε μία άλλη ακραία περίπτωση, ένας καλοπροαίρετος άνθρωπος τείνει να εμπιστεύεται άκριτα τις αγαθές προθέσεις των άλλων, αποδίδοντας σε στιγμιαία κακή κρίση τους ή σε σφάλμα οποιαδήποτε επιλογή τους είναι επιβλαβής για τον ίδιο ή και για λίγους ή πολλούς άλλους.
Ως άνθρωποι ωστόσο, και ως κοινωνίες, οδεύουμε αλληλεπιδρώντας μέσα σε ένα πολυσύνθετο πλέγμα επιλογών, το οποίο διαμορφώνει τις κυρίαρχες απόψεις για το σωστό και το λάθος, το ηθικό και το ανήθικο, ακόμα και για το αναγκαίο και το περιττό ή το σημαντικό και το ασήμαντο. Έτσι, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η δουλεία και η πιο ακραία εκμετάλλευση ανθρώπων μπορεί να θεωρούνται γενικά αποδεκτές, ενώ η βρώση ενός σκύλου μπορεί να θεωρείται αποκρουστικό έγκλημα.
Στις κοινωνίες που έχουν κυριαρχήσει στον πλανήτη, η επιδίωξη για πλούτο και εξουσία δεν επικρίνεται, ανεξάρτητα από την αποδεδειγμένη δυστυχία και καταστροφή που επιφέρει σε αμέτρητους ανθρώπους. Κάποιοι αρέσκονται να θεωρητικολογούν πως αυτός είναι ο μόνος τρόπος που μπορούν να ζουν οι άνθρωποι γιατί "αυτή είναι η φύση μας" και "ο άνθρωπος δεν αλλάζει".
Είναι γεγονός πως ο ανταγωνισμός και η επιδίωξη για κυριαρχία προϋποθέτουν την διαρκή μεγέθυνση ή "ανάπτυξη" όπως βολικά περιγράφουμε την λεηλασία ανθρώπινων και φυσικών πόρων.
Ως άνθρωποι όμως δεν είμαστε το ένα ή το άλλο με έναν στατικό τρόπο, παρά μέσα στις ήδη σύνθετες και αντιφατικές ζωικές καταβολές μας και έχοντας πλέον συνείδηση και αυτεπίγνωση, είμαστε το μόνο ον που είναι ικανό να διαπράξει τις πιο απίθανες φρικαλεότητες ή να κατακτήσει την μέγιστη αδελφοσύνη.
Η κυρίαρχες διδασκαλίες επιμένουν πως η ιδιοτέλεια είναι η αναγκαία συνθήκη για την επιβίωση, η ρεαλιστική επιλογή που πρέπει να κάνει κάθε άνθρωπος, κάθε κοινωνική ομάδα και κάθε κοινωνία για να προοδεύουν, δηλαδή για να κυριαρχούν.
Με μια πιο προσεκτική ανάγνωση της Ιστορίας βέβαια, μπορεί εύκολα κανείς να διακρίνει πως αυτού του είδους η "πρόοδος" επιφέρει την μία καταστροφή μετά από την άλλη, ενώ εξίσου εύκολα μπορεί κανείς να διακρίνει πως η συνεργασία και ο αλληλοσεβασμός είναι τα μόνα μέσα για ειρηνική και αξιοπρεπή διαβίωση. Αυτή η αντιπαλότητα υπάρχει όσο και η ανθρώπινη συνείδηση, και σήμερα έχει την μορφή που επιγραμματικά θα μπορούσε να περιγραφεί ως η αντιπαράθεση μεταξύ όσων επιδιώκουν την κυριαρχία που βασίζεται στην διαρκή ποσοτική μεγέθυνση, δηλαδή συγκέντρωση πλούτου και όπλων, και όσων επιδιώκουν την ισοτιμία που βασίζεται στην διαρκή ποιοτική μεγέθυνση, δηλαδή συνεργασία, κοινωνικά δίκτυα και κανόνες που ορίζουν την ισοτιμία.
Την επιδίωξη για ποσοτική μεγέθυνση την ονομάζουμε οπισθοδρομικότητα καθώς πραγματικά καθοδηγεί την ανθρωπότητα πίσω στην κατάσταση του ζώου όπου κυριαρχεί ο ισχυρότερος, με νέους όρους ωστόσο, καθώς η ανισότητα και η ισχύς επιβολής μπορούν να είναι πλέον απεριόριστες.
Την επιδίωξη για ποιοτική μεγέθυνση την ονομάζουμε προοδευτικότητα καθώς καθοδηγεί την ανθρωπότητα προς αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως εξανθρωπισμό και εκπολιτισμό της με βάση τις αντιλήψεις που εκφράζονται, στην πιο σύγχρονη μορφή τους, από τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό και τα πολυποίκιλα κοινωνικά κινήματα των τελευταίων εκατονταετιών.
Τα κόμματα στην κοινωνία
Ένας προοδευτικός άνθρωπος που πιστεύει στην συλλογικότητα και την αναγκαιότητα των χώρων όπου αυτή μπορεί να εκφράζεται, αξιολογεί με βάση αυτή την οπτική του και τους κομματικούς μηχανισμούς που κυριαρχούν στην πολιτική σκηνή. Αυτή η οπτική όμως δεν θα αποκαλύψει ποτέ τις προθέσεις αυτών που δομούν και χρησιμοποιούν τέτοιους μηχανισμούς.
Τι σημαίνει πελατειακό κράτος; Πώς αυτό λειτουργεί στα προνομιούχα στρώματα της κοινωνίας και πώς αναπαράγεται μέχρι στα πλέον καταπιεσμένα; Πώς διαμορφώνονται οι εξουσίες, οι συναναστροφές, οι εξυπηρετήσεις και οι δουλικότητες; Πώς διαμορφώνονται διακομματικοί μηχανισμοί συμφερόντων σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, πώς λειτουργούν και πως πετυχαίνουν τους σκοπούς τους;
Επειδή αρκετοί είναι αυτοί που ισχυρίζονται πως όλα τα παραπάνω θα αναιρεθούν βάζοντας μια μονοκοντυλιά σε αυτό το νοσηρό σύστημα της κυριαρχικότητας και του καπιταλισμού, υπάρχουν και κάποια άλλα ερωτήματα που ίσως για αυτούς να είναι πιο ενδιαφέροντα:
Εάν ένα προοδευτικό κόμμα βρεθεί να ελέγχει το Κράτος πώς θα διαφυλάξει της αρχές του και την καθαρότητα των προθέσεών του απέναντι σε αυτούς που χωρίς αξιοπρέπεια και αρχές θα κάνουν το μόνο που ξέρουν να κάνουν καλά, δηλαδή να συγκεντρώνουν εξουσία και προνόμια;
Γιατί είναι συνηθισμένο όταν κάποιοι αποκτούν θέση εξουσίας να αρχίζουν να δικαιολογούν στον εαυτό τους την συγκέντρωση προνομίων, και κυρίως, γιατί τόσο μικρές κοινότητες όσο και ολόκληρες κοινωνίες δεν έχουν τα αναγκαία αντανακλαστικά για να το αποτρέπουν;
Ακόμα, θα υπάρξει ποτέ ερμηνεία του πώς και γιατί τα ανιδιοτελή στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης μέσα σε μία νύχτα μετατράπηκαν σε ιδιοτελείς μεγιστάνες καταπατητές του δημόσιου χώρου και στυγνοί εκμεταλλευτές των συντρόφων τους;
Αν από αυτά τα ερωτήματα κάποιος αποστρέφει το βλέμμα, δύσκολα θα πείσει πως είναι φορέας καινούργιων αντιλήψεων για την κοινωνία και πιο δύσκολα θα βρίσκει υποστήριξη στις επιδιώξεις του.
Αν αυτά τα ερωτήματα δεν αναδειχθούν, δεν αποτελέσουν αντικείμενο διαρκούς συζήτησης, και δεν δοθεί σημασία στην επινόηση κανονισμών και προβλέψεων που να αποτρέπουν την εμφάνιση και μεγέθυνση τέτοιων φαινομένων, δεν θα ανοίξει ποτέ η πόρτα για να βγούμε, σαν άνθρωποι και σαν κοινωνίες, από τον φαύλο κύκλο της οπισθοδρομικότητας.
Οι συντεχνίες στην κοινωνία
Η συλλογικότητα αναμφισβήτητα είναι το πεδίο δράσης της προοδευτικότητας αλλά και αυτό το οποίο κατά κύριο λόγο διαπραγματεύεται. Η διαμόρφωση χώρων όπου η συλλογικότητα μπορεί να αναπτύσσεται είναι για την προοδευτικότητα κύρια επιδίωξη.
Ωστόσο, η έννοια της συλλογικότητας περιλαμβάνει πολλά είδη της, έτσι ώστε να είναι αναγκαίο να χρειάζεται προσδιορισμός των χαρακτηριστικών του είδους της συλλογικότητας για το οποίο εργάζεται η προοδευτικότητα.
Για παράδειγμα, η λέσχη Μπίλντερμπεργκ αποτελεί μια συλλογικότητα, όπως και τα τάγματα εφόδου της Χρυσής Αυγής αποτελούν συλλογικότητες. Αυτά τα δύο παραδείγματα είναι αρκετά για να ξεκινήσουμε να προσδιορίσουμε τα χαρακτηριστικά της συλλογικότητας που αφορά την προοδευτικότητα.
Έτσι λοιπόν, από μια προοδευτική συλλογικότητα θα περίμενε κανείς να χρησιμοποιεί την δύναμή της ώστε:
- να διευρύνεται και να ενοποιείται με τους ανθρώπους παρά να περιορίζεται και να ξεχωρίζει,
- να ενεργεί προς όφελος όλων των ανθρώπων ανεξαιρέτως και όχι προς όφελος μιας συγκεκριμένης αδελφότητας,
- να φανερώνει και να συζητά ανοιχτά τα κίνητρά και τις μεθόδους της παρά να λειτουργεί μυστικά και στην σκιά των κοινωνιών,
- να διαχέει την γνώση και την εμπειρία, παρά να αναδεικνύει τους ανθρώπους της σε ειδικούς που "αυτοί ξέρουν",
- να προάγει τον λόγο και την διαλεκτική, παρά να επιβάλλει τα δόγματά της,
- να εφαρμόζει την ισοτιμία εντός και εκτός των ορίων της, τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, παρά να επιδιώκει την συγκέντρωση προνομίων σε βάρος άλλων κοινωνικών ομάδων ή την κυριαρχία λίγων ή ενός πάνω στους άλλους,
- να εξασκείται στην δημοκρατία περιορίζοντας τις προσωπικές φιλοδοξίες και τα ανθρώπινα πάθη, παρά να αφήνεται στα χέρια επίδοξων εξουσιαστών,
- να στέκεται κριτικά απέναντι στην εξουσία και αυτούς που την αποζητούν,
- να σέβεται την ανιδιοτελή προσφορά των πολλών και να μην την παραδίδει ως τρόπαιο για να εξαγοραστεί από λίγους,
- να δείχνει με κάθε τρόπο την αποστροφή της για την βία και την κυριαρχία, γιατί ο θαυμασμός προς αυτά ξαναγυρνά τους ανθρώπους στην κατάσταση του ζώου.
Δυστυχώς στην ελληνική κοινωνία μόνο οι συντεχνίες που υπέστησαν κάποιο σοκ εν μέσω της μεγάλης κρίσης άρχισαν να συνειδητοποιούν την αναπόσπαστη θέση τους μέσα στο κοινωνικό σύνολο.
Γιατί όπως και οι κομματικοί μηχανισμοί, έτσι και οι συντεχνίες λειτούργησαν με απαράμιλλη συνέπεια στην διαμόρφωση και την εξυπηρέτηση των πελατειακών σχέσεων που έκαναν τους ισχυρούς ισχυρότερους και άφηναν τους πλέον ανυπεράσπιστους να γίνονται βορά μικρών και μεγάλων συμφερόντων.
Επιπλέον, η αναπαραγωγή των μηχανισμών διαπλοκής ακόμα και στις πιο δευτερεύουσες λειτουργίες της κοινωνίας, επέφεραν τόση διάβρωση στις συνειδήσεις πολλών ανθρώπων και έσπειραν τόση απελπισία στους υπόλοιπους ή και στους ίδιους ακόμα, ώστε η ίδια η δημοκρατία να τίθεται υπό αμφισβήτηση, καθώς το πρόσωπό της έγινε αποκρουστικό.
Επίλογος
Σε αυτές τις κρίσιμες στιγμές οι προοδευτικοί άνθρωποι πρέπει να τεκμηριώσουν πως όταν η δημοκρατία έχει διαβρωθεί, επειδή οι άνθρωποι διαβρώθηκαν ή εγκατέλειψαν τις τύχες τους σε αναξιόπιστους ανθρώπους, η διέξοδος βρίσκεται στην περισσότερη δημοκρατία, την περισσότερη αυτοεκτίμηση, και τον περισσότερο αλληλοσεβασμό.
Καμμιά διατύπωση οικονομικών όρων δεν θα γίνει πειστική αλλά και ούτε θα μπορέσει να λειτουργήσει, εάν παράλληλα δεν υπάρξει με σαφήνεια διατύπωση και εφαρμογή των ηθικών κανόνων που συνθέτουν την έννοια και το περιεχόμενο της προοδευτικότητας και, αναγκαία, την έννοια και το περιεχόμενο της συλλογικότητας.
