Γ Ι Α Τ Η Ν Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Μέχρι πριν 5.000 χρόνια
Η ανθρωπότητα για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πορεύτηκε αξιοποιώντας την σύναψη σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων ως μέσο επιβίωσης και ευζωίας.
Μέχρι πριν 5.000 χρόνια
Η ανθρωπότητα για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πορεύτηκε αξιοποιώντας την σύναψη σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων ως μέσο επιβίωσης και ευζωίας.
Καθώς σε όλη αυτή την περίοδο το προσωπικό και το συλλογικό αποτελούσαν μία αυτονόητη ενότητα, μπορούμε να υποθέτουμε πως και η έννοια της ευζωίας υπήρξε στην αντίληψη του καθενός ένα συλλογικό αγαθό και επίτευγμα.
Η χωρική οριοθέτηση κάθε κοινότητας σε ελάχιστες περιπτώσεις αποτέλεσε πραγματικό περιορισμό στην διασπορά των ανθρώπων, των γνώσεων, και των τεχνημάτων τους.
Η κουλτούρα των διευρυμένων ανταλλακτικών δικτύων και των γαμικών εθίμων διαμόρφωναν την πορεία της ανθρωπότητας για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.
Πριν 5.000 χρόνια
Η επινόηση του είδους πολέμου που ξεπερνά την περιστασιακή πολεμοχαρή έπαρση ή την εξασφάλιση χωρικής ακεραιότητας, εισάγοντας στις ανθρώπινες σχέσεις την υποδούλωση και τον καταναγκασμό, παρουσιάζεται για πρώτη φορά πριν από 5.000 χρόνια περίπου, στην Μεσοποταμία.
Αυτή η κρίσιμη αναστροφή στην πορεία της ανθρωπότητας δεν αναγνωρίζεται ούτε μελετάται ως τέτοια. Η επιδίωξη της επιβολής και του καταναγκασμού διδάσκονται συστηματικά ως "φυσική" συνθήκη για τις ανθρώπινες σχέσεις και την διαμόρφωση των κοινωνιών. Το γεγονός, όμως, πως η αρχαία γραμματεία ξεκινά με κείμενα που επικυρώνουν την ύπαρξη στην εποχή της της μανίας για λεηλασία, κλοπή και επιβολή, δεν είναι αρκετό να τεκμηριώσει την ύπαρξή της σε προγενέστερους χρόνους. Μάλιστα διαβάζοντας "πίσω από τις γραμμές" μπορούμε να αναγνωρίσουμε τί είναι αυτό ακριβώς που προσπαθούν αυτά τα κείμενα να εισάγουν και ποιές είναι οι αρχέγονες παραδόσεις τις οποίες αντιμάχονται.
Λανθασμένα δεδομένα, λανθασμένα συμπεράσματα
Το γεγονός πως και η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων που πασχίζουν για την κοινωνική πρόοδο αποδέχεται ή δεν έχει το κίνητρο ή και τα εφόδια να αντιταχθεί σε αυτές τις αρχαίες διδασκαλίες αποτελεί ένα σοβαρό εμπόδιο για την κατανόηση της ανθρώπινης και κοινωνικής κατάστασης.
Η αδυναμία να αναγνωρίσουμε τα πιο σημαντικά, ίσως, από τα στοιχεία που συνθέτουν την ανθρώπινη και κοινωνική κατάσταση, αφαιρεί από κάθε άνθρωπο που πασχίζει για έναν καλύτερο κόσμο τα εφόδια της ανάλυσης, της αποδόμησης και της ανασύστασης.
Αναδιάταξη των υποθέσεων για το κοινωνικό παρελθόν μας
Μας αρέσει να φανταζόμαστε τους προγόνους μας ως αγρίους, άπλυτους και άξεστους. Γιατί στον αντίποδα μιας τέτοιας εικόνας αρεσκόμαστε να αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας ως αποκλειστικούς φορείς μιας αφηρημένης αντίληψης περί πολιτισμού.
Παραδόξως, αυτή την εικόνα του "άγριου" ταιριάζει στους σύγχρονους απόκληρους των κοινωνιών και ίσως αυτό το φαντασιακό να εκπροσωπεί, δηλαδή την περαιτέρω υποβάθμιση της ανθρώπινης υπόστασης των περιθωριομένων και εμμέσως την δικαιολόγηση της θέσης τους, της οποίας η ευθύνη καταλογίζεται στους ίδιους.
Σε κάθε περίπτωση, αυτή η εικόνα του άγριου διόλου δεν αναλογεί στους προγόνους μας ακόμα και αν αναπαράγεται από τα πιο έγκυρα μέσα πληροφόρησης: πρώτα από όλα, η καθαριότητα και ο στολισμός είναι χαρακτηριστικό όλων των όντων και ακόμα περισσότερο των ανθρώπων.
Η ανθρωπότητα είναι συνυφασμένη, ταυτόσημη, με τον πολιτισμό από καταβολής της και κάθε άλλο παρά χρειάστηκε να "εκπολιτιστεί" από την εισβολή της εξουσίας.
Έχουμε εκπαιδευτεί να μετράμε τον πολιτισμό με βάση τα τεχνολογικά επιτεύγματα ή το επίπεδο ζωής που απολαμβάνει ένα μέρος μόνο των ανθρώπων και όχι το σύνολο της ανθρωπότητας.
Αυτή και μόνο η διαπίστωση όμως έρχεται σε πλήρη αντιδιαστολή με την αντίληψη των "αγρίων" ότι δηλαδή η κοινωνία αποτελεί ένα σύνολο στο οποίο δεν χωράν ανισότητες και διαιρέσεις.
Αυτή η θεμελιώδης αρχή για κάθε κοινωνία δηλαδή πως δεν νοείται κοινωνική οντότητα χωρίς συμμετοχή και μοίρασμα, διαστρεβλώνεται ή και αποκρύπτεται στον "πολιτισμένο" κόσμο μας με κάθε είδους τεχνάσματα.
Υποδούλωση, καταναγκασμός
Στην ανθρωπολογία δεν υπάρχει γνωστή ένδειξη για την ανάδειξη εξουσίας και διαιρέσεων (με τον τρόπο που βιώνουμε σήμερα την εξουσία και την ιεραρχία) σε μία κοινωνία, ενώ υπάρχουν πολλά στοιχεία για τις προσπάθειες αποφυγής τέτοιων φαινομένων.
Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι η υποδούλωση και ο καταναγκασμός δεν αποτελούν στοιχεία "φυσικής" εξέλιξης ή αποδείξεις "εκπολιτισμού" μιας κοινωνίας αλλά, αντίθετα, τεκμήρια ακατάσχετης βιαιοπραγίας και βαναυσότητας, συνακόλουθα καινοφανών πολεμικών πρακτικών.
Η επινόηση της υποδούλωσης αποτέλεσε ένα ανήκουστο φαινόμενο για τα δεδομένα της ανθρωπότητας, καθώς θεμελιώδες χαρακτηριστικό της μέχρι εκείνη την στιγμή, αλλά και συνειδητή μέριμνα, υπήρξε η ακεραιότητα των προσώπων και των κοινοτήτων.
Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την ακριβή διαδικασία με την οποία μία κοινωνία υποδούλωσε μία άλλη. Δεν γνωρίζουμε τον τρόπο με τον οποίο ο πόλεμος από διαδικασία διαφύλαξης της κοινοτικής ακεραιότητας μετατράπηκε σε εργαλείο υποδούλωσης άλλων κοινοτήτων. Γνωρίζουμε όμως ορισμένα στοιχεία για το που και πότε συνέβησαν αυτά τα περιστατικά.
Ειδικά η περίπτωση της Μεσοποταμίας, της οποίας λίγο-πολύ είμαστε όλοι κοινωνικοί απόγονοι, φέρει ένα χαρακτηριστικό που την κάνει μοναδική: εκκινήθηκε εκεί η πολεμική διαδικασία της υποδούλωσης (Ακκάδες) σε μία ευρεία περιοχή όπου οι τεχνολογίες είχαν ήδη αναπτυχθεί από αυτόνομες κοινωνίες, συνεργαζόμενες σε ένα ευρύ γεωγραφικό χώρο, δίνοντας έτσι σε όποιον κατακτούσε θέση κυριαρχίας, ακαταμάχητα πλεονεκτήματα επιβολής και διεύρυνσης.
Ανταγωνισμός, μεγέθυνση, αυτοματισμός
Οι πολεμικές κοινωνίες που κυριάρχησαν υποδουλώνοντας άλλες κοινωνίες δεσμεύτηκαν από την πρώτη στιγμή σε μία διπλή αναγκαιότητα. Καταρχήν, να διατηρούν την ισχύ επιβολής τους πάνω στους υποδουλωμένους και, κατά δεύτερο, να εξασφαλίζουν την ισχύ που θα τις προστατέψει από το να βρεθούν οι ίδιες υποδουλωμένες από τις επιβουλές τρίτων.
Όσο και αν το πρώτο φαίνεται απλό, να διατηρείται δηλαδή η δύναμη επιβολής πάνω σε ανθρώπους οι οποίοι έχουν ήδη ηττηθεί, είναι αφοπλισμένοι, και μπορούν να αποδυναμώνονται "κατά το δοκούν", δεν ισχύει το ίδιο και για το δεύτερο.
Η επινόηση της υποδούλωσης, δυνητικά, μπορεί να διασπείρεται μεταξύ των κοινοτήτων όπως και κάθε άλλη επινόηση των ανθρώπων. Η εξάπλωση όμως του φαινομένου είναι πιθανό να σχετίζεται τόσο με επιδίωξη, όσο με την επιλογή που κάθε κοινότητα θα έπρεπε να κάνει μπροστά στο αναγκαστικό δίλλημα, να υποδουλωθεί χάνοντας την ακεραιότητά της, ή να υποδουλώσει άλλες κοινότητες ώστε να την διατηρήσει. Αυτό το δίλλημα, παραμένει απαράλλαχτο μέχρι σήμερα και αποτελεί το θεμέλιο του μηχανισμού συντήρησης των συστημάτων κυριαρχίας.
Δηλαδή, από την στιγμή που εισήχθηκε στις ανθρώπινες σχέσεις η επιβολή, με αυτόματο τρόπο εισήχθηκε ταυτόχρονα ο ανταγωνισμός και η αναγκαιότητα της ισχυροποίησης-μεγέθυνσης.
Το Κράτος
Το Κράτος δεν αποτελεί κάτι περισσότερο από την επισημοποίηση, τόσο στο επίπεδο των συμβόλων όσο και των πράξεων, της σύνθετης οντότητας που αποτελείται από μία κοινωνία κυρίαρχων και μία κοινωνία υπόδουλων. Όσα σχήματα, μεταμφιέσεις και παραλλαγές και να πάρουν αυτές οι σύνθετες οντότητες μέσα στους αιώνες, η πραγματικότητά τους είναι πάντα μία και απαράλλαχτη: μία κοινωνία με την χρήση της βίας, του εκβιασμού ή οποιουδήποτε άλλου μέσου διατηρεί άλλες κοινωνίες υποτελείς της.
Κράτος είναι, σε κάθε περίπτωση και υπό οποιαδήποτε έκφραση, το δίπολο μίας κυρίαρχης και μίας υποτελούς κοινωνίας.
Κάθε κυρίαρχη κοινωνία πέρα από την παραδοσιακή υπεροπλία, στην οποία προσφεύγει όταν της είναι απαραίτητο, χρησιμοποιεί την ιδεολογική κυριαρχία ώστε να αποκρύπτει την ιστορική προέλευση του Κράτους, κατασκευάζοντας έννοιες όπως το Έθνος, η (εθνική) Κοινωνία, η Ισότητα απέναντι στους Νόμους κτλ.
Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α Κ Α Ι Π Ρ Ο Ε Κ Τ Α Σ Ε Ι Σ
Η εξουσία, η ανισότητα, ο καταναγκασμός και το Κράτος, προέρχονται από την επινόηση που έκαναν στο παρελθόν κάποιοι άνθρωποι, σύμφωνα με την οποία μία κοινωνία μέσα από πολεμικές ενέργειες μπορεί να υποδουλώνει άλλες κοινωνίες προκειμένου να τις χρησιμοποιεί ως παραγωγικά κοπάδια. Αυτή η επινόηση υλοποιήθηκε από συγκεκριμένους ανθρώπους, σε συγκεκριμένους χρόνους και χώρους, εξαιτίας όμως των αυτοματισμών που παράγει, και με την πάροδο χιλιάδων χρόνων, εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την υφήλιο.
Ο ανταγωνισμός και η μεγέθυνση αποτελούν επακόλουθες συνέπειες αυτής της επινόησης. Κάθε κοινωνία που διατηρεί υποδουλωμένες κοινωνίες, είναι δεσμευμένη εσαεί στην αναγκαιότητα να μεγεθύνει την ισχύ της προκειμένου να αντεπεξέρχεται στις επιβουλές των ανταγωνιστών.
Ο πόλεμος, ο ανταγωνισμός και η μεγέθυνση αποτελούν την αφετηρία των σύγχρονων σύνθετων κοινωνιών, συντηρώντας ταυτόχρονα έναν αέναο φαύλο κύκλο. Αυτή την γνώση την αποκρύπτουμε και αποδίδουμε την πορεία των σύγχρονων κοινωνιών στην κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στην φύση η οποία, όπως διδασκόμαστε, εκκινήθηκε με την Αγροτική (Νεολιθική) Επανάσταση.
Τα αποτελέσματα από την μακραίωνη χρήση αυτής της επινόησης παίρνουν, ταυτόχρονα και με αναλογικό τρόπο (και θα παίρνουν όσο αυτή η επινόηση είναι σε λειτουργία), την μορφή ακραίας συγκέντρωσης επιτευγμάτων και ολοκληρωτικής καταστροφής. Ταυτόχρονα, επιδρούν σε όλα τα επίπεδα ανθρώπινων σχέσεων, όπως π.χ. και των διαπροσωπικών, διαμορφώνοντας συμπεριφορές που με μία λέξη χαρακτηρίζουμε από μόνοι μας και κατ' απόλυτη παραδοξότητα ως "απάνθρωπες".
Ν Ε Ο Π Ρ Ι Σ Μ Α, Ν Ε Ε Σ Θ Ε Ω Ρ Ι Ε Σ
Αυτή η προσέγγιση δημιουργεί νέα ερωτηματικά ως προς την θεωρία και τις δράσεις των προοδευτικών ανθρώπων.
- Αν ο καταναγκασμός, ο πόλεμος, ο ανταγωνισμός και η μεγέθυνση είναι συγκοινωνούντα δοχεία, με ποιόν τρόπο μπορούν να περιοριστούν ταυτόχρονα; Συγκεντρώνοντας δύναμη ή απορρίπτοντας κάθε συγκέντρωση δύναμης;
- Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια είναι ποιητικά έργα ή προπαγάνδα στην υπηρεσία νεοσύστατων, κάποτε, εξουσιών;
- Τον φασισμό τον γεννά ο καπιταλισμός, ή ο φασισμός αποτελεί την επιστροφή στην πρωτογενή έκφραση της εξουσίας του Σαργκόν* και την ιδανική διάταξη κάθε συστήματος κυριαρχίας;
- Η εξέλιξη των μέσων παραγωγής μας έφερε εδώ που είμαστε, ή οι επιλογές που έκαναν πριν από χιλιάδες χρόνια κάποιοι πολεμοχαρείς άνθρωποι και οι οποίες συντηρούνται μέχρι σήμερα και από εμάς τους ίδιους;
- Στις σύνθετες κοινωνίες που ονομάζουμε κράτη, οι κοινωνίες των κυρίαρχων έχουν τα ίδια μέσα παραγωγής με τις κοινωνίες των υποτελών τους; Ποιό απλά, αφού οι υποτελείς κοινωνίες δεν είναι κάτι άλλο από παραγωγικά κοπάδια, τα μέσα παραγωγής των κυρίαρχων υπήρξαν ποτέ κάτι άλλο από τα όπλα τους;
- Μετά από χιλιάδες χρόνια κατά τα οποία η ιεραρχία, η επιβολή και η εξειδίκευση καθορίζουν την επιβίωση, είμαστε ικανοί να διαμορφώνουμε συνεργατικές, εξισωτικές κοινότητες;
Ε Π Α Ν Α Π Ρ Ο Σ Δ Ι Ο Ρ Ι Ζ Ο Ν Τ Α Σ Τ Α Σ Υ Μ Β Ο Λ Α
Η σημασία των συμβόλων
Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους καθορίζεται από την ικανότητα της ανθρώπινης διάνοιας να δημιουργεί σύμβολα. Η ικανότητα αυτή πιθανότατα να αποτελεί την μεγαλύτερη ιδιατερότητα του ανθρώπινου είδους.
Η ύπαρξη τόσο κάθε ανθρώπου όσο και της ανθρωπότητας ολόκληρης καθορίζεται από το είδος των συμβόλων που έχει διδαχθεί ή επιλέξει. Αυτά τα σύμβολα έχουν σαφή χρηστική αξία καθώς επιδιώκουν να ερμηνεύουν, να διδάσκουν ή και να επιβάλλουν νοήματα και συμπεριφορές πάνω σε ολόκληρο το φάσμα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Τα σύμβολα που διαμορφώνει και χρησιμοποιεί κάθε σύνολο ανθρώπων, αναφέρονται στο νόημα της ζωής, τον συνεκτικό δεσμό του συνόλου, μέχρι τις σχέσεις μεταξύ των προσώπων και τα πρακτικά ζητήματα βιοπορισμού του.
Ο άντρας, η γυναίκα, η οικογένεια, η ομορφιά, η ευτυχία, ο έρωτας, η κοινωνία, κάθε μία από αυτές τις λέξεις είναι νοηματοδοτημένη κατ' επιλογή και με ιδιαίτερο τρόπο από κάθε σύνολο ανθρώπων. Το ίδιο και ο θεός, το χρήμα, η οικονομία, ο νόμος, το κράτος κτλ.
Ο τρόπος με τον οποίο κάθε φορά νοηματοδοτείται κάθε μία από αυτές τις λέξεις διαμορφώνει ένα συγκεκριμένο σύμβολο που αποβλέπει σε συγκεκριμένες χρήσεις, ενώ η ποιότητα της εκάστοτε νοηματοδότησης περιγράφει την ποιότητα του πολιτισμού του συνόλου που την χρησιμοποιεί.
Τα σύμβολα, είτε επιβάλλονται βίαια είτε αναδύονται μέσα από ανεπαίσθητες μακρόχρονες διαδικασίες, εφόσον κυριαρχήσουν καθορίζουν το είδος των επερχόμενων αλλαγών.
Παραδείγματα επαναπροσδιορισμού συμβόλων:
Άνθρωπος
Το είδος του πιθήκου που επιβίωσε και εξαπλώθηκε βασιζόμενο σε ιδιαίτερες μορφές κοινωνικοποίησης που επινόησε και ανέπτυξε, όπως για παράδειγμα
- η συνεργασία, η ανάπτυξη της επικοινωνίας και του λόγου,
- η ισοτιμία, ο αποκλεισμός ή και η φόνευση των κυριαρχικών αρσενικών,
- η γνώση, το μοίρασμα των πληροφοριών μεταξύ προσώπων και κοινοτήτων,
- η εξωγαμία, η διαμόρφωση μεγάλων δικτύων κοινοτήτων.
Κοινωνία
Το ενεργό πεδίο συνεργασίας των ανθρώπων με γνώμονα το αμοιβαίο ενδιαφέρον για την επιβίωση και την ευζωία. (ετυμολογία: μοιράζομαι, συμμετέχω)
Πολιτισμός
Το πεδίο της συλλογικής διάνοιας μέσα στο οποίο δημιουργούνται και μετασχηματίζονται αδιάκοπα τα σύμβολα που καθορίζουν τις προσωπικές και συλλογικές συμπεριφορές.
Κράτος
- Ο κοινωνικός σχηματισμός μέσα στον οποίο συνυπάρχουν με σχέση επιβολής ή/και εξάρτησης διακριτές κοινωνίες με αντικρουόμενα συμφέροντα.
- Ο μηχανισμός με τον οποίο η κυρίαρχη κοινωνία επιβάλλεται στις υποτελείς της.
Κοινωνικές τάξεις
Τόσο η κυρίαρχη κοινωνία ενός κράτους όσο και οι υποτελείς της αποτελούνται από διαστρωματώσεις και ιεραρχήσεις που θα μπορούσαμε και να ονομάζουμε τάξεις. Αυτές οι τάξεις όμως, όσο ασαφή και αν είναι τα μεταξύ τους όρια, οι λειτουργίες και οι αλληλεπιδράσεις τους, δεν αναιρούν την κρίσιμη διάκριση μεταξύ της κυρίαρχης κοινωνίας και των υποτελών κοινωνιών της. Το σημαντικότερο όμως, είναι πως αποτελεί μεγάλη αστοχία να παρουσιάζονται όλες αυτές οι τάξεις, συνολικά, ως συνθετικά μέρη μιας ενιαίας κοινωνίας, η οποία επιπλέον ταυτίζεται με το κράτος.
Μέσα παραγωγής
Τα μέσα παραγωγής των κυρίαρχων κοινωνιών ήταν και παραμένουν τα όπλα και ακολούθως τα μέσα εκβιασμού και χειραγώγησης των υποτελών κοινωνιών.
Τα μέσα παραγωγής των υποτελών ανθρώπων ήταν και παραμένουν τα εργαλεία της εργασίας τους των οποίων τις περισσότερες φορές την διαχείριση αποσπούν δια των όπλων, του εκβιασμού και της χειραγώγησης οι κυρίαρχες κοινωνίες.
Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
* https://en.wikipedia.org/wiki/Sargon_of_Akkad
Η φυσιολογία του φασισμού
Φασισμός, παρθενογένεση ή νεκρανάσταση;
Σ Χ Ε Τ Ι Κ Α Κ Ε Ι Μ Ε Ν Α
> Κοινωνία, κράτος, ιεραρχία
> Το μύθευμα της μίας και ενιαίας κοινωνίας
> Υπεροχή και κυριαρχία
> Οι μεγαλόπρεποι και διακοσμημένοι όρθιοι πίθηκοι
> Σημειώσεις για την θέση των γυναικών στα Ομηρικά κείμενα
> Η επανάσταση του Πολέμου
> Πόλεμος και καταναγκασμός
Η επινόηση του είδους πολέμου που ξεπερνά την περιστασιακή πολεμοχαρή έπαρση ή την εξασφάλιση χωρικής ακεραιότητας, εισάγοντας στις ανθρώπινες σχέσεις την υποδούλωση και τον καταναγκασμό, παρουσιάζεται για πρώτη φορά πριν από 5.000 χρόνια περίπου, στην Μεσοποταμία.
Αυτή η κρίσιμη αναστροφή στην πορεία της ανθρωπότητας δεν αναγνωρίζεται ούτε μελετάται ως τέτοια. Η επιδίωξη της επιβολής και του καταναγκασμού διδάσκονται συστηματικά ως "φυσική" συνθήκη για τις ανθρώπινες σχέσεις και την διαμόρφωση των κοινωνιών. Το γεγονός, όμως, πως η αρχαία γραμματεία ξεκινά με κείμενα που επικυρώνουν την ύπαρξη στην εποχή της της μανίας για λεηλασία, κλοπή και επιβολή, δεν είναι αρκετό να τεκμηριώσει την ύπαρξή της σε προγενέστερους χρόνους. Μάλιστα διαβάζοντας "πίσω από τις γραμμές" μπορούμε να αναγνωρίσουμε τί είναι αυτό ακριβώς που προσπαθούν αυτά τα κείμενα να εισάγουν και ποιές είναι οι αρχέγονες παραδόσεις τις οποίες αντιμάχονται.
Λανθασμένα δεδομένα, λανθασμένα συμπεράσματα
Το γεγονός πως και η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων που πασχίζουν για την κοινωνική πρόοδο αποδέχεται ή δεν έχει το κίνητρο ή και τα εφόδια να αντιταχθεί σε αυτές τις αρχαίες διδασκαλίες αποτελεί ένα σοβαρό εμπόδιο για την κατανόηση της ανθρώπινης και κοινωνικής κατάστασης.
Η αδυναμία να αναγνωρίσουμε τα πιο σημαντικά, ίσως, από τα στοιχεία που συνθέτουν την ανθρώπινη και κοινωνική κατάσταση, αφαιρεί από κάθε άνθρωπο που πασχίζει για έναν καλύτερο κόσμο τα εφόδια της ανάλυσης, της αποδόμησης και της ανασύστασης.
Αναδιάταξη των υποθέσεων για το κοινωνικό παρελθόν μας
Μας αρέσει να φανταζόμαστε τους προγόνους μας ως αγρίους, άπλυτους και άξεστους. Γιατί στον αντίποδα μιας τέτοιας εικόνας αρεσκόμαστε να αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας ως αποκλειστικούς φορείς μιας αφηρημένης αντίληψης περί πολιτισμού.
Παραδόξως, αυτή την εικόνα του "άγριου" ταιριάζει στους σύγχρονους απόκληρους των κοινωνιών και ίσως αυτό το φαντασιακό να εκπροσωπεί, δηλαδή την περαιτέρω υποβάθμιση της ανθρώπινης υπόστασης των περιθωριομένων και εμμέσως την δικαιολόγηση της θέσης τους, της οποίας η ευθύνη καταλογίζεται στους ίδιους.
Σε κάθε περίπτωση, αυτή η εικόνα του άγριου διόλου δεν αναλογεί στους προγόνους μας ακόμα και αν αναπαράγεται από τα πιο έγκυρα μέσα πληροφόρησης: πρώτα από όλα, η καθαριότητα και ο στολισμός είναι χαρακτηριστικό όλων των όντων και ακόμα περισσότερο των ανθρώπων.
Η ανθρωπότητα είναι συνυφασμένη, ταυτόσημη, με τον πολιτισμό από καταβολής της και κάθε άλλο παρά χρειάστηκε να "εκπολιτιστεί" από την εισβολή της εξουσίας.
Έχουμε εκπαιδευτεί να μετράμε τον πολιτισμό με βάση τα τεχνολογικά επιτεύγματα ή το επίπεδο ζωής που απολαμβάνει ένα μέρος μόνο των ανθρώπων και όχι το σύνολο της ανθρωπότητας.
Αυτή και μόνο η διαπίστωση όμως έρχεται σε πλήρη αντιδιαστολή με την αντίληψη των "αγρίων" ότι δηλαδή η κοινωνία αποτελεί ένα σύνολο στο οποίο δεν χωράν ανισότητες και διαιρέσεις.
Αυτή η θεμελιώδης αρχή για κάθε κοινωνία δηλαδή πως δεν νοείται κοινωνική οντότητα χωρίς συμμετοχή και μοίρασμα, διαστρεβλώνεται ή και αποκρύπτεται στον "πολιτισμένο" κόσμο μας με κάθε είδους τεχνάσματα.
Υποδούλωση, καταναγκασμός
Στην ανθρωπολογία δεν υπάρχει γνωστή ένδειξη για την ανάδειξη εξουσίας και διαιρέσεων (με τον τρόπο που βιώνουμε σήμερα την εξουσία και την ιεραρχία) σε μία κοινωνία, ενώ υπάρχουν πολλά στοιχεία για τις προσπάθειες αποφυγής τέτοιων φαινομένων.
Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι η υποδούλωση και ο καταναγκασμός δεν αποτελούν στοιχεία "φυσικής" εξέλιξης ή αποδείξεις "εκπολιτισμού" μιας κοινωνίας αλλά, αντίθετα, τεκμήρια ακατάσχετης βιαιοπραγίας και βαναυσότητας, συνακόλουθα καινοφανών πολεμικών πρακτικών.
Η επινόηση της υποδούλωσης αποτέλεσε ένα ανήκουστο φαινόμενο για τα δεδομένα της ανθρωπότητας, καθώς θεμελιώδες χαρακτηριστικό της μέχρι εκείνη την στιγμή, αλλά και συνειδητή μέριμνα, υπήρξε η ακεραιότητα των προσώπων και των κοινοτήτων.
Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την ακριβή διαδικασία με την οποία μία κοινωνία υποδούλωσε μία άλλη. Δεν γνωρίζουμε τον τρόπο με τον οποίο ο πόλεμος από διαδικασία διαφύλαξης της κοινοτικής ακεραιότητας μετατράπηκε σε εργαλείο υποδούλωσης άλλων κοινοτήτων. Γνωρίζουμε όμως ορισμένα στοιχεία για το που και πότε συνέβησαν αυτά τα περιστατικά.
Ειδικά η περίπτωση της Μεσοποταμίας, της οποίας λίγο-πολύ είμαστε όλοι κοινωνικοί απόγονοι, φέρει ένα χαρακτηριστικό που την κάνει μοναδική: εκκινήθηκε εκεί η πολεμική διαδικασία της υποδούλωσης (Ακκάδες) σε μία ευρεία περιοχή όπου οι τεχνολογίες είχαν ήδη αναπτυχθεί από αυτόνομες κοινωνίες, συνεργαζόμενες σε ένα ευρύ γεωγραφικό χώρο, δίνοντας έτσι σε όποιον κατακτούσε θέση κυριαρχίας, ακαταμάχητα πλεονεκτήματα επιβολής και διεύρυνσης.
Ανταγωνισμός, μεγέθυνση, αυτοματισμός
Οι πολεμικές κοινωνίες που κυριάρχησαν υποδουλώνοντας άλλες κοινωνίες δεσμεύτηκαν από την πρώτη στιγμή σε μία διπλή αναγκαιότητα. Καταρχήν, να διατηρούν την ισχύ επιβολής τους πάνω στους υποδουλωμένους και, κατά δεύτερο, να εξασφαλίζουν την ισχύ που θα τις προστατέψει από το να βρεθούν οι ίδιες υποδουλωμένες από τις επιβουλές τρίτων.
Όσο και αν το πρώτο φαίνεται απλό, να διατηρείται δηλαδή η δύναμη επιβολής πάνω σε ανθρώπους οι οποίοι έχουν ήδη ηττηθεί, είναι αφοπλισμένοι, και μπορούν να αποδυναμώνονται "κατά το δοκούν", δεν ισχύει το ίδιο και για το δεύτερο.
Η επινόηση της υποδούλωσης, δυνητικά, μπορεί να διασπείρεται μεταξύ των κοινοτήτων όπως και κάθε άλλη επινόηση των ανθρώπων. Η εξάπλωση όμως του φαινομένου είναι πιθανό να σχετίζεται τόσο με επιδίωξη, όσο με την επιλογή που κάθε κοινότητα θα έπρεπε να κάνει μπροστά στο αναγκαστικό δίλλημα, να υποδουλωθεί χάνοντας την ακεραιότητά της, ή να υποδουλώσει άλλες κοινότητες ώστε να την διατηρήσει. Αυτό το δίλλημα, παραμένει απαράλλαχτο μέχρι σήμερα και αποτελεί το θεμέλιο του μηχανισμού συντήρησης των συστημάτων κυριαρχίας.
Δηλαδή, από την στιγμή που εισήχθηκε στις ανθρώπινες σχέσεις η επιβολή, με αυτόματο τρόπο εισήχθηκε ταυτόχρονα ο ανταγωνισμός και η αναγκαιότητα της ισχυροποίησης-μεγέθυνσης.
Το Κράτος
Το Κράτος δεν αποτελεί κάτι περισσότερο από την επισημοποίηση, τόσο στο επίπεδο των συμβόλων όσο και των πράξεων, της σύνθετης οντότητας που αποτελείται από μία κοινωνία κυρίαρχων και μία κοινωνία υπόδουλων. Όσα σχήματα, μεταμφιέσεις και παραλλαγές και να πάρουν αυτές οι σύνθετες οντότητες μέσα στους αιώνες, η πραγματικότητά τους είναι πάντα μία και απαράλλαχτη: μία κοινωνία με την χρήση της βίας, του εκβιασμού ή οποιουδήποτε άλλου μέσου διατηρεί άλλες κοινωνίες υποτελείς της.
Κράτος είναι, σε κάθε περίπτωση και υπό οποιαδήποτε έκφραση, το δίπολο μίας κυρίαρχης και μίας υποτελούς κοινωνίας.
Κάθε κυρίαρχη κοινωνία πέρα από την παραδοσιακή υπεροπλία, στην οποία προσφεύγει όταν της είναι απαραίτητο, χρησιμοποιεί την ιδεολογική κυριαρχία ώστε να αποκρύπτει την ιστορική προέλευση του Κράτους, κατασκευάζοντας έννοιες όπως το Έθνος, η (εθνική) Κοινωνία, η Ισότητα απέναντι στους Νόμους κτλ.
Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α Κ Α Ι Π Ρ Ο Ε Κ Τ Α Σ Ε Ι Σ
Η εξουσία, η ανισότητα, ο καταναγκασμός και το Κράτος, προέρχονται από την επινόηση που έκαναν στο παρελθόν κάποιοι άνθρωποι, σύμφωνα με την οποία μία κοινωνία μέσα από πολεμικές ενέργειες μπορεί να υποδουλώνει άλλες κοινωνίες προκειμένου να τις χρησιμοποιεί ως παραγωγικά κοπάδια. Αυτή η επινόηση υλοποιήθηκε από συγκεκριμένους ανθρώπους, σε συγκεκριμένους χρόνους και χώρους, εξαιτίας όμως των αυτοματισμών που παράγει, και με την πάροδο χιλιάδων χρόνων, εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την υφήλιο.
Ο ανταγωνισμός και η μεγέθυνση αποτελούν επακόλουθες συνέπειες αυτής της επινόησης. Κάθε κοινωνία που διατηρεί υποδουλωμένες κοινωνίες, είναι δεσμευμένη εσαεί στην αναγκαιότητα να μεγεθύνει την ισχύ της προκειμένου να αντεπεξέρχεται στις επιβουλές των ανταγωνιστών.
Ο πόλεμος, ο ανταγωνισμός και η μεγέθυνση αποτελούν την αφετηρία των σύγχρονων σύνθετων κοινωνιών, συντηρώντας ταυτόχρονα έναν αέναο φαύλο κύκλο. Αυτή την γνώση την αποκρύπτουμε και αποδίδουμε την πορεία των σύγχρονων κοινωνιών στην κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στην φύση η οποία, όπως διδασκόμαστε, εκκινήθηκε με την Αγροτική (Νεολιθική) Επανάσταση.
Τα αποτελέσματα από την μακραίωνη χρήση αυτής της επινόησης παίρνουν, ταυτόχρονα και με αναλογικό τρόπο (και θα παίρνουν όσο αυτή η επινόηση είναι σε λειτουργία), την μορφή ακραίας συγκέντρωσης επιτευγμάτων και ολοκληρωτικής καταστροφής. Ταυτόχρονα, επιδρούν σε όλα τα επίπεδα ανθρώπινων σχέσεων, όπως π.χ. και των διαπροσωπικών, διαμορφώνοντας συμπεριφορές που με μία λέξη χαρακτηρίζουμε από μόνοι μας και κατ' απόλυτη παραδοξότητα ως "απάνθρωπες".
Ν Ε Ο Π Ρ Ι Σ Μ Α, Ν Ε Ε Σ Θ Ε Ω Ρ Ι Ε Σ
Αυτή η προσέγγιση δημιουργεί νέα ερωτηματικά ως προς την θεωρία και τις δράσεις των προοδευτικών ανθρώπων.
- Αν ο καταναγκασμός, ο πόλεμος, ο ανταγωνισμός και η μεγέθυνση είναι συγκοινωνούντα δοχεία, με ποιόν τρόπο μπορούν να περιοριστούν ταυτόχρονα; Συγκεντρώνοντας δύναμη ή απορρίπτοντας κάθε συγκέντρωση δύναμης;
- Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια είναι ποιητικά έργα ή προπαγάνδα στην υπηρεσία νεοσύστατων, κάποτε, εξουσιών;
- Τον φασισμό τον γεννά ο καπιταλισμός, ή ο φασισμός αποτελεί την επιστροφή στην πρωτογενή έκφραση της εξουσίας του Σαργκόν* και την ιδανική διάταξη κάθε συστήματος κυριαρχίας;
- Η εξέλιξη των μέσων παραγωγής μας έφερε εδώ που είμαστε, ή οι επιλογές που έκαναν πριν από χιλιάδες χρόνια κάποιοι πολεμοχαρείς άνθρωποι και οι οποίες συντηρούνται μέχρι σήμερα και από εμάς τους ίδιους;
- Στις σύνθετες κοινωνίες που ονομάζουμε κράτη, οι κοινωνίες των κυρίαρχων έχουν τα ίδια μέσα παραγωγής με τις κοινωνίες των υποτελών τους; Ποιό απλά, αφού οι υποτελείς κοινωνίες δεν είναι κάτι άλλο από παραγωγικά κοπάδια, τα μέσα παραγωγής των κυρίαρχων υπήρξαν ποτέ κάτι άλλο από τα όπλα τους;
- Μετά από χιλιάδες χρόνια κατά τα οποία η ιεραρχία, η επιβολή και η εξειδίκευση καθορίζουν την επιβίωση, είμαστε ικανοί να διαμορφώνουμε συνεργατικές, εξισωτικές κοινότητες;
Ε Π Α Ν Α Π Ρ Ο Σ Δ Ι Ο Ρ Ι Ζ Ο Ν Τ Α Σ Τ Α Σ Υ Μ Β Ο Λ Α
Η σημασία των συμβόλων
Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους καθορίζεται από την ικανότητα της ανθρώπινης διάνοιας να δημιουργεί σύμβολα. Η ικανότητα αυτή πιθανότατα να αποτελεί την μεγαλύτερη ιδιατερότητα του ανθρώπινου είδους.
Η ύπαρξη τόσο κάθε ανθρώπου όσο και της ανθρωπότητας ολόκληρης καθορίζεται από το είδος των συμβόλων που έχει διδαχθεί ή επιλέξει. Αυτά τα σύμβολα έχουν σαφή χρηστική αξία καθώς επιδιώκουν να ερμηνεύουν, να διδάσκουν ή και να επιβάλλουν νοήματα και συμπεριφορές πάνω σε ολόκληρο το φάσμα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Τα σύμβολα που διαμορφώνει και χρησιμοποιεί κάθε σύνολο ανθρώπων, αναφέρονται στο νόημα της ζωής, τον συνεκτικό δεσμό του συνόλου, μέχρι τις σχέσεις μεταξύ των προσώπων και τα πρακτικά ζητήματα βιοπορισμού του.
Ο άντρας, η γυναίκα, η οικογένεια, η ομορφιά, η ευτυχία, ο έρωτας, η κοινωνία, κάθε μία από αυτές τις λέξεις είναι νοηματοδοτημένη κατ' επιλογή και με ιδιαίτερο τρόπο από κάθε σύνολο ανθρώπων. Το ίδιο και ο θεός, το χρήμα, η οικονομία, ο νόμος, το κράτος κτλ.
Ο τρόπος με τον οποίο κάθε φορά νοηματοδοτείται κάθε μία από αυτές τις λέξεις διαμορφώνει ένα συγκεκριμένο σύμβολο που αποβλέπει σε συγκεκριμένες χρήσεις, ενώ η ποιότητα της εκάστοτε νοηματοδότησης περιγράφει την ποιότητα του πολιτισμού του συνόλου που την χρησιμοποιεί.
Τα σύμβολα, είτε επιβάλλονται βίαια είτε αναδύονται μέσα από ανεπαίσθητες μακρόχρονες διαδικασίες, εφόσον κυριαρχήσουν καθορίζουν το είδος των επερχόμενων αλλαγών.
Παραδείγματα επαναπροσδιορισμού συμβόλων:
Άνθρωπος
Το είδος του πιθήκου που επιβίωσε και εξαπλώθηκε βασιζόμενο σε ιδιαίτερες μορφές κοινωνικοποίησης που επινόησε και ανέπτυξε, όπως για παράδειγμα
- η συνεργασία, η ανάπτυξη της επικοινωνίας και του λόγου,
- η ισοτιμία, ο αποκλεισμός ή και η φόνευση των κυριαρχικών αρσενικών,
- η γνώση, το μοίρασμα των πληροφοριών μεταξύ προσώπων και κοινοτήτων,
- η εξωγαμία, η διαμόρφωση μεγάλων δικτύων κοινοτήτων.
Κοινωνία
Το ενεργό πεδίο συνεργασίας των ανθρώπων με γνώμονα το αμοιβαίο ενδιαφέρον για την επιβίωση και την ευζωία. (ετυμολογία: μοιράζομαι, συμμετέχω)
Πολιτισμός
Το πεδίο της συλλογικής διάνοιας μέσα στο οποίο δημιουργούνται και μετασχηματίζονται αδιάκοπα τα σύμβολα που καθορίζουν τις προσωπικές και συλλογικές συμπεριφορές.
Κράτος
- Ο κοινωνικός σχηματισμός μέσα στον οποίο συνυπάρχουν με σχέση επιβολής ή/και εξάρτησης διακριτές κοινωνίες με αντικρουόμενα συμφέροντα.
- Ο μηχανισμός με τον οποίο η κυρίαρχη κοινωνία επιβάλλεται στις υποτελείς της.
Κοινωνικές τάξεις
Τόσο η κυρίαρχη κοινωνία ενός κράτους όσο και οι υποτελείς της αποτελούνται από διαστρωματώσεις και ιεραρχήσεις που θα μπορούσαμε και να ονομάζουμε τάξεις. Αυτές οι τάξεις όμως, όσο ασαφή και αν είναι τα μεταξύ τους όρια, οι λειτουργίες και οι αλληλεπιδράσεις τους, δεν αναιρούν την κρίσιμη διάκριση μεταξύ της κυρίαρχης κοινωνίας και των υποτελών κοινωνιών της. Το σημαντικότερο όμως, είναι πως αποτελεί μεγάλη αστοχία να παρουσιάζονται όλες αυτές οι τάξεις, συνολικά, ως συνθετικά μέρη μιας ενιαίας κοινωνίας, η οποία επιπλέον ταυτίζεται με το κράτος.
Μέσα παραγωγής
Τα μέσα παραγωγής των κυρίαρχων κοινωνιών ήταν και παραμένουν τα όπλα και ακολούθως τα μέσα εκβιασμού και χειραγώγησης των υποτελών κοινωνιών.
Τα μέσα παραγωγής των υποτελών ανθρώπων ήταν και παραμένουν τα εργαλεία της εργασίας τους των οποίων τις περισσότερες φορές την διαχείριση αποσπούν δια των όπλων, του εκβιασμού και της χειραγώγησης οι κυρίαρχες κοινωνίες.
Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
* https://en.wikipedia.org/wiki/Sargon_of_Akkad
Η φυσιολογία του φασισμού
Φασισμός, παρθενογένεση ή νεκρανάσταση;
Σ Χ Ε Τ Ι Κ Α Κ Ε Ι Μ Ε Ν Α
> Κοινωνία, κράτος, ιεραρχία
> Το μύθευμα της μίας και ενιαίας κοινωνίας
> Υπεροχή και κυριαρχία
> Οι μεγαλόπρεποι και διακοσμημένοι όρθιοι πίθηκοι
> Σημειώσεις για την θέση των γυναικών στα Ομηρικά κείμενα
> Η επανάσταση του Πολέμου
> Πόλεμος και καταναγκασμός
