Μιλώντας για την δημοκρατία / Προετοιμασία για ένα σεμινάριο

 Λίγα διανοητικά παιχνίδια

1.

... Ο μύθος της σύγκρουσης που κατέληξε στη νίκη των θεών είναι αγαπητό θέμα στην αρχαία ελληνική τέχνη και συμβολίζει το θρίαμβο της τάξης και του πολιτισμού έναντι της αγριότητας και της αναρχίας. ...

Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών, επεξήγηση για την βόρεια προμετωπίδα του ναού του Απόλλωνα, η μάχη των ολύμπιων θεών ενάντια στους γίγαντες.

- Πώς φανταζόμαστε "την αγριότητα και την αναρχία" των αρχαϊκών προγόνων μας που συμβολίζονται εδώ από τους ηττημένους γίγαντες;

- Πώς φανταζόμαστε "το θρίαμβο της τάξης και του πολιτισμού" που εκπροσωπείται εδώ από τους νικηφόρους ολύμπιους θεούς;

2.

Λέει ο Οδυσσέας σε έναν Αχαιό πολεμιστή που τρέχει προς τα καράβια για να επιστρέψει στην πατρίδα:

“Κάτσε, παλαβιάρη, φρόνιμα και άκουγε τους ανωτέρους σου. Είσαι ανίκανος για πόλεμο εσύ και άνανδρος, δεν λογαριάζεσαι ούτε για πόλεμο ούτε για συνέλευση. … Ένας είναι ο αρχηγός, ένας ο βασιλιάς που έχει το θεϊκό δικαίωμα να κυβερνά τους άλλους.”

Λέει ο Θερσίτης:

"Γιε του Ατρέα, πάλι κακιωμένος είσαι; Τι σου λείπει πια; Γεμάτες χαλκό είναι οι σκηνές σου και μέσα σ’ αυτές σε περιμένουν πολλές πανέμορφες γυναίκες που εμείς οι Αχαιοί σε σένα πρώτο-πρώτο παραδίνουμε, όποτε κυριεύουμε μια πόλη. Έχεις ανάγκη κι από άλλο χρυσάφι που κάποιος από τους Τρώες θα σου φέρει ως λύτρα για το γιο του που θα τον έχω αιχμαλωτίσει εγώ ή άλλος Αχαιός; Ή μήπως θέλεις κανένα δροσερό κορίτσι για να σμίγεις γλυκά μαζί του και να το’ χεις χωριστά από τους άλλους, μόνο για τον εαυτό σου; Δεν ταιριάζει σε σένα που είσαι άρχοντας να τυραννάς τους Αχαιούς. Κακομοίρηδες, τρομάρα σας, γυναίκες κι όχι άνδρες Αχαιοί! Πάμε να γυρίσουμε στην πατρίδα με τα πλοία μας κι ας τον αφήσουμε τούτον εδώ στην Τροία να χαίρεται τα τιμητικά του δώρα. Έτσι για να καταλάβει αν εμείς τον βοηθήσαμε ή δεν τον βοηθήσαμε σε τίποτα."

Για να απαντήσει ο Οδυσσέας:

"Κάθεσαι τώρα εσύ και βρίζεις και κακολογείς τον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα, γιατί οι γενναίοι μας πολεμιστές του δίνουν πολλά δώρα. Λοιπόν μια φορά θα στο πω και βάλε το καλά στο μυαλό σου: αν σε πετύχω να λες πάλι, όπως τώρα, τέτοιες αηδίες, να μη με λένε Οδυσσέα, αν δεν σε βουτήξω από τα ρουχαλάκια σου και δεν στα βγάλω όλα ένα-ένα, ακόμα κι όσα κρύβουν τα αχαμνά σου, και δεν σε ξαποστείλω στα καράβια κλαμένο και δαρμένο αλύπητα."

Ομήρου, Ιλιάδα Β’ 211-277. Συνέλευση Αχαιών και επεισόδιο Οδυσσέα-Θερσίτη

- Πόσοι εδώ έχουμε ακουστά τον Θερσίτη;

- Θυμάται κανείς την μορφή του;

- Τί περιγράφει εδώ το ομηρικό κείμενο;

Για να δούμε όμως και την εικόνα του Θερσίτη, όπως την αποδίδει το ομηρικό κείμενο:

"Μόνο ο αμετροεπής Θερσίτης είχε στήσει καυγά που ως γνωστό φύλαγε μέσα στο μυαλό του πολλά λόγια και πρόστυχα για να λογοφέρνει ανόητα και χυδαία με τους βασιλιάδες, λόγια που νόμιζε πως θα έφερναν το γέλιο στους Αχαιούς. Ήταν ο πιο άσχημος άνδρας που είχε έρθει στο Ίλιο, αλλήθωρος και κουτσός, με ώμους γερτούς μπασμένους στο στήθος του, με κεφάλι που μάκραινε προς τα πάνω και με λίγο μαδημένο χνούδι στην κορφή του. Ο Αχιλλέας κι ο Οδυσσέας δεν τον χώνευαν καθόλου, γιατί τσακωνόταν μαζί τους. Τώρα λοιπόν πάλι με αγριοφωνάρες κατηγορούσε τον Αγαμέμνονα. Οι Αχαιοί βέβαια έβραζαν από θυμό και οργή εναντίον του. Αλλά αυτός με δυνατή φωνή για να τον ακούσουν όλοι, έκανε επίθεση στον Αγαμέμνονα." (ακολουθούν τα λόγια του).

3. 

... Φίλοι και σύμμαχοι, χρωστούμε πολύ μεγάλη ευγνωμοσύνη στους θεούς, επειδή μας έδωσαν την δυνατότητα να πετύχουμε αυτά για τα οποία πιστεύαμε ότι είμαστε άξιοι. Διότι τώρα έχουμε πολλή και εύφορη γη και ανθρώπους που καλλιεργώντας την θα μας συντηρήσουν. Έχουμε ακόμη και σπίτια και τα αναγκαία εφόδια μέσα σ’ αυτά. Και κανείς βέβαια από σας κατέχοντας αυτά ας μην πιστέψει ότι έχει ξένα πράγματα. Διότι υπάρχει παντοτινός νόμος ανάμεσα σ’ όλους τους ανθρώπους, δηλαδή, όταν κυριευτεί η πόλη αυτών που πολεμούν, να ανήκουν σ’ εκείνους που την κυρίευσαν και η ζωή και τα υλικά αγαθά όσων βρίσκονται μέσα σ’ αυτή την πόλη. Λοιπόν δεν θα έχετε με αδικία ό,τι έχετε, αλλά από φιλανθρωπία δεν θα τους στερήσετε, αν τους αφήσετε να έχουν κάτι. ...

… Δεν πρέπει όμως καθόλου να μεταδίδουμε γνώσεις πολεμικής τέχνης και μελέτης σ’ αυτούς που θέλουμε να κάνουμε εργάτες και φορολογούμενους για μας, αλλά πρέπει να έχουμε υπεροχή σ’ αυτές τις ασκήσεις ξέροντας ότι αυτά οι θεοί τα φανέρωσαν στους ανθρώπους ως όργανα ελευθερίας και ευτυχίας. Και όπως ακριβώς έχουμε πάρει από εκείνους τα όπλα τους,  έτσι κι εμείς δεν πρέπει ποτέ να μείνουμε χωρίς όπλα  ξέροντας καλά ότι όσοι κάθε φορά βρίσκονται πάρα πολύ κοντά στα όπλα, εκείνοι είναι που τα έχουν δικά τους, όταν θέλουν να τα χρησιμοποιήσουν. …

Ξενοφώντα, Κύρου Παιδεία, βιβλίο Ζ’, Λόγος του Κύρου στους «ομότιμους» / απόσπασμα

- Τί περιγράφει εδώ ο Ξενοφών; 

- Μήπως την πρώτη και πιο ειλικρινή περιγραφή ενός σύγχρονου Κράτους; 

- Θα μπορούσαμε σε αυτές τις δύο παραγράφους να βρούμε στοιχεία που θα επικύρωναν μία τέτοια σκέψη; 

- Αξιολογείστε, και μοιραστείτε τον προβληματισμό σας.

4.

ΚΡΑΤΟΣ:
Νά μας, στα πέριορα τ᾽ αλαργινά του κόσμου
στους έρημους κι απάτητους Σκυθικούς δρόμους.
Τώρα δουλειά σου, ω Ήφαιστε, όσα ο πατέρας
πρόσταξε, να γνοιαστείς, και τον άνομο τούτο
στα βράχια, στους ψηλούς γκρεμνούς να πεδικλώσεις
μ᾽ αλυσίδων ασύντριφτα δεσμά ατσαλένια,
γιατί έκλεψε της πάντεχνης φωτιάς τη φλόγα,
– τ᾽ άνθος σου εσένα – και το χάρισε του ανθρώπου.
Τέτοιο κρίμα λοιπόν χρωστάει να μας πλερώσει,
για να μάθει του Δία την εξουσία να στρέγει
και τους φιλάνθρωπους τους τρόπους του ν᾽ αφήσει.

- Προμηθέας Δεσμώτης, Αισχύλου, μετάφραση Ι.Ν. Γρυπάρη 

Ο Κράτος και η Βία, υποχρεώνουν τον Ήφαιστο να δέσει τον Προμηθέα πάνω στον βράχο. 

Ο Κράτος, η Βία, ο Ζήλος και η Νίκη. Τέσσερα αδέρφια, υπηρέτες της νέας εξουσίας

... ἐλεύθερος γὰρ οὔτις ἐστὶ πλὴν Διός ... (ελεύθερος κανείς, μονάχα ο Δίας)

... ἅπας δὲ τραχὺς ὅστις ἂν νέον κρατῇ ... (είναι σκληρόψυχος ο κάθε νέος αφέντης)

- Γιατί ο Κράτος και η Βία;

- Γιατί τα συγκεκριμένα αδέρφια αναφέρονται ως πρωτεργάτες της νέας εξουσίας;

- Γιατί ο Ήφαιστος, και γιατί αντιστέκεται στην εντολή του Δία, παρόλο που η φωτιά που έκλεψε ο Προμηθέας ήταν δική του;

- Γιατί ο Προμηθέας;

- Πώς θα συγκρίναμε τον πυρήνα του κοινωνικού συστήματος που περιγράφεται μέσα από αυτόν τον μύθο σε σχέση με τον πυρήνα του κοινωνικού συστήματος των Ιρόκοι, όπως τον περιγράφει ο Τζον Λογκ;

- Μοιραστείτε τον προβληματισμό σας.

5. 

... Οι Ιρόκοι γελούν όταν τους μιλάς για υποταγή σε βασιλιάδες, καθώς αδυνατούν να συνδυάσουν την ιδέα της υποταγής με την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Κάθε πρόσωπο θεωρεί τον εαυτό του αυτοκυρίαρχο και καθώς πιστεύει πως αντλεί την ελευθερία του από το Μεγάλο Πνεύμα και μόνο, δεν μπορεί να αποδεχτεί την αναγνώριση οποιασδήποτε άλλης δύναμης. ... - Τζον Λογκ, Τα ταξίδια ενός μεταφραστή ινδιάνικων και εμπόρου, 1768-1788.

Αξιολογείστε την παραπάνω πρόταση από μόνη της, καθώς και σε συνδυασμό με την αντιμετώπιση του Θερσίτη από τον Οδυσσέα. Στην συνέχεια μοιραστείτε τον προβληματισμό σας.

6. 

Το παιδάκι μου, στην 4η ή 5η Δημοτικού, επέστρεψε όπως πάντα χαρούμενο στο σπίτι και μου ανακοίνωσε πως στο μάθημα της πολιτικής αγωγής, έκαναν εκλογές και εξέλεξαν Πρόεδρο. Όταν ρώτησα τί σημαίνει αυτό, πληροφορήθηκα πως ο Πρόεδρος είναι ένας μαθητής που εκλέγεται σε αυτό το αξίωμα και αφού εκλεγεί μπορεί να ζητά από τους συμμαθητές του να του πηγαίνουν νερό ή να του κουβαλάνε την τσάντα. 

Τί πήγε στραβά; Αξιολογείστε, και μοιραστείτε τον προβληματισμό σας.

7. 

... Παρόλ' αυτά δυσκολευόμαστε να δεχτούμε ότι ο βασιλιάς Αγαμέμνονας, ή κάποιος άλλος ήρωας της Ιλιάδας, μπορεί να είναι όταν λειτουργεί σαν κυρίαρχος, ένας στολισμένος και οπλισμένος όρθιος πίθηκος ή ένα άλλο διακοσμημένο και "μεγαλόπρεπο" ζώο.

Αλλά, με βάση τα όσα έχουμε πει ως τώρα, αντιδρούμε στην ιδέα αυτή, όχι γιατί δεν είναι έτσι, αλλά γιατί, αν δεχτούμε ότι είναι έτσι, καταρρέει ένα ολόκληρο σύστημα αντιλήψεων που έχει οικοδομηθεί μέσα σε αιώνες συστημάτων κυριαρχίας. Και θ' αρχίσουμε να βλέπουμε με τον ίδιο τρόπο, σαν διακοσμημένους με διάφορα στολίδια και εξαρτήματα όρθιους πίθηκους - και πολλούς άλλους κυρίαρχους και σπουδαίους όλων των εποχών, που έχουμε μάθει να τους θεωρούμε κάτι ανώτερο, να τους θαυμάζουμε, να τους χειροκροτούμε,  να τους υμνούμε και ν'ακούμε παροτρύνσεις να τους  μοιάσουμε - αν δεν το έχουμε ήδη κάνει.

Και ιδιαίτερα στην εποχή μας όπου με την τεράστια διάδοση της τηλεόρασης παρελαύνουν καθημερινά μπροστά στα μάτια μας άπειρες τέτοιες φιγούρες και των δύο φύλων που προσπαθούν να μας καταπλήξουν.

Αλλά αυτό ακριβώς είναι μια από τις επιδιώξεις αυτού του βιβλίου: Να συμβάλει στην κατάρρευση αυτών των αντιλήψεων για ανωτερότητα που επί χιλιάδες χρόνια προσπαθούν να μας μπολιάσουν μ΄αυτές οι διάφοροι διακοσμημένοι ή μη, κυρίαρχοι και οι διάφοροι αξιωματούχοι των συστημάτων κυριαρχίας. ...

Ανδρέα Γεωργίου, Το τέλειο κράτος: Η νύχτα των ερπετών, Εκδόσεις Γλάρος, 1987, σελίδα 171

8. Βιβλιογραφία

- Πιερ Κλάστρ, Η Κοινωνία ενάντια στο Κράτος.

- Σίγκμουντ Φρόυντ, Τοτέμ και Ταμπού.

- Φρίντριχ Έγκελς, Η καταγωγή της οικογένειας, της ιδιοκτησίας και του Κράτους.

- Τζάρεντ Ντάιαμοντ, Ο τρίτος Χιμπατζής.

- Λιλής Ζωγράφου, Αντιγνώση: τα δεκανίκια του καπιταλισμού.

- Ανδρέα Γεωργίου, Το τέλειο κράτος: Η νύχτα των ερπετών.

- Μιχάλη Λιανού, Ολιστική πολιτική.

- Ξενοφώντα, Κύρου Παιδεία.

- Χαράλαμπου Θεοδωρίδη, Επίκουρος: Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου.

- Παναγής Λεκατσάς, Η μητριαρχία.

The Leader of the 21st Century. Certified / By Efi Koukoutsi and Kostas Beveratos, October 2018

 An unsuccessful application to an online discussion-publication titled Cultural Leadership.

The Leader of the 21st Century. Certified

By Efi Koukoutsi and Kostas Beveratos*

Cultural Leadership! Would this be the new trend in a world that replaces human relations by monetary values and divides people into successful and failing ones?

Would this be the new title for authorities perfumed by the refined essence of art that any authority seeks to attach to its glory?

Who should be the ones to carry such a bombastic entitlement? Academics and artisans? Poets, street fiddlers and clochards? Marketeers, entrepreneurs and accountants?

Let’s view separately these contradicting terms to review the diversity of meanings they have carried historically.    

To the “Greeks” the word culture (πολιτισμός), defined more the kind of human relations inside Πόλις (city), rather than the level of any other achievement. 

To the “Germans” the word Kultur referred to a wider range of creativity, based on an intimate connection between state and society expressed in a dynamic technological advantage. 

To the “US Americans”, culture and civilization had been a major bet when constructing their federal republic.

Nowadays, by scrambling together technical achievements and human relations, we have ended up conforming internationally to a simplistic “west side story” which teaches, if not imposes, the trend we call “cultural leadership”; somehow though an ideal environment for developing finance at the expense of people.

We will put our efforts to exclude ourselves from this conformation.

Culture, for many anthropologists, has its origin at the first totemic-egalitarian rules. To many, leadership, even for hundreds of thousands of years, had been constrained to a symbolic context in order to achieve and maintain the totemic equality.

Sociologists approach culture within the dynamic context of social relations, production systems and collective representations of knowledge forms. Leadership, from this point of view, provides an indicative conceptual framework for reflecting power transformations and hegemonic values at given times and places.

Cultural studies imagined an emerging field of academic research as a whole new “science of singularity”. 

What we will start with, is by reviewing once more some ancient teachings (like the Homeric and First-Christian), in a way that exposes an ongoing war. An occasionally real war, however a war constantly taking place through the conflicts of cultural values, needs and desires, collective and personal aspirations.

While focusing on artistic achievements, we will still approach culture as an alive system identified by the quality of human relations, instead of looking for artistic indicators to measure and classify creativity. 

Furthermore, we will choose to consider art as a way for every person to achieve self and social awareness.

We will choose to consider the need for creativity, as important as the need for fresh air and food.

Meanwhile, we could take a look at how the field of arts, the cultural field if you prefer the term, is in need of leadership or how leaderships are in need of the arts. 

*  Efi Koukoutsi, is an employee in a multinational company in the construction sector. She has studied Sociology and holds master’s degrees in political sociology, social exclusion and minorities, Panteion University of Athens, Greece. 

Kostas Beveratos makes his living as a graphic designer. He practices performances, music and blogging (https://konstmp.blogspot.com).

Atahualpa Yupanqui /Μουσικός, Αργεντινή

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Atahualpa_Yupanqui