Έλληνες στις ΗΠΑ

Πότε οι Έλληνες θεωρήθηκαν λευκοί στις ΗΠΑ

Gaza, Palestine

https://youtu.be/_YCQV_iUGRE?si=0s7rIf5_Kchh34W3

Το Δέντρο και η Ανάγκη (σύντομο μονόπρακτο για το περιβάλλον)

Το Δέντρο και η Ανάγκη (σύντομο μονόπρακτο για το περιβάλλον)

Δύο ψηλόλιγνα λυγερόκορμα παιδιά, στέκονται δίπλα δίπλα.

Αριστερά το κορίτσι, δεξιά το αγόρι.

Κοιτάζουν ολόισια μπροστά, στο κενό.

Το κορίτσι, έχει τα χέρια τεντωμένα προς τον ουρανό, σχεδόν παράλληλα, με μια αβίαστη χαλαρότητα όμως. Κινείται όπως ένα δέντρο στο φύσημα του αέρα. Χωρίς σαφή κατεύθυνση, ο κορμός λιγότερο, τα χέρια περισσότερο, σαν να χορεύουν, να μπλέκονται και να ξεμπλέκονται. Μαζί, σηκώνεται λίγο στις μύτες και ξανακάθεται.
Μια γέρνει λίγο πίσω, μια λίγο μπροστά, λίγο αριστερά, λίγο δεξιά.

Το αγόρι κινεί μόνο τα χέρια από τους ώμους. Ο κορμός μένει ακλόνητος.
Δύο αργοί κύκλοι το δεξί χέρι προς τα πίσω, σαν να θέλει όμως να εκταθεί μακρυά, να ξεκολλήσει από τον ώμο ή να παρασύρει τον κορμό. Ένας ελάχιστα πιο αργός κύκλος το αριστερό χέρι προς τα εμπρός.

Περνούν έτσι κάπου δύο λεπτά.

ΑΓΟΡΙ: Τί είσαι ’σύ;

ΚΟΡΙΤΣΙ: Εγώ είμαι το δέντρο.
Πότε ήρθες;

ΑΓΟΡΙ: Χτες, και έχω ήδη πάρα πολύ δουλειά να κάνω.

ΚΟΡΙΤΣΙ: Δουλειά;

ΑΓΟΡΙ: Ναι, με έφεραν οι άνθρωποι για να τους παράγω ενέργεια.

ΚΟΡΙΤΣΙ: Ενέργεια;

ΑΓΟΡΙ: Οι άνθρωποι μαγειρεύουν, ζεσταίνουν τα σπίτια τους, ταξιδεύουν…

ΚΟΡΙΤΣΙ: Δεν βλέπω συχνά ανθρώπους.
Είναι πολλοί;

ΑΓΟΡΙ: Πάρα πολλοί.
Και τους αρέσει να φτιάχνουν πράγματα που τους χρειάζονται,
κι ακόμα περισσότερα που δεν τους χρειάζονται.

Που και που, το δεξί χέρι του αγοριού παρασέρνει τα χέρια του κοριτσιού.

ΚΟΡΙΤΣΙ: Που δεν τους χρειάζονται;

ΑΓΟΡΙ: Ναι.
Στους ανθρώπους αρέσει πολύ να φτιάχνουν πράγματα που δεν τά ’χουν στ’ αλήθεια ανάγκη.
Γι αυτό εμένα με χρειάζονται πολύ.

ΚΟΡΙΤΣΙ: Εδώ που στέκεσαι μέχρι χτες στεκόντουσαν δέντρα.
Ξέρεις πού είναι;
Είναι φίλοι μου.

ΑΓΟΡΙ: Τα πήραν οι άνθρωποι.
Τα δέντρα δεν χρειάζονται στους ανθρώπους.
Μόνο για λίγο, όταν πεθαίνουν και
γίνονται καυσόξυλα.

ΚΟΡΙΤΣΙ: Οι φίλοι μου πέθαναν;

Σιωπή για λίγο.

ΑΓΟΡΙ: Ξέρεις,
με ενοχλείς λίγο...
Μου κόβεις τον αέρα…

Σιωπή.

Έρχονται τέσσερα άτομα, σηκώνουν το δέντρο και φεύγουν.
Ένας πέμπτος φορά στο αγόρι ένα καπελάκι με καρφιτσωμένο ένα κόκκινο φως ποδηλάτου που αναβοσβήνει.

Περνά μισό λεπτό.

Εμφανίζεται το κορίτσι τρέχοντας,
πίσω και οι πέντε κομπάρσοι.
Υποκλίνονται όλοι μαζί.
Αποχωρούν.

Πατριαρχία

Η Πατριαρχία είναι ένας μηχανισμός καταπίεσης των γυναικών;

Η Πατριαρχία γεννιέται μέσα από τις επακόλουθες διαδικασίες των πρώτων υποδουλωτικών πολέμων. Η επινόηση της χρήσης του πολέμου ως μέσου βιοπορισμού μέσα από την πειρατεία και την υποδούλωση αποτελεί τον σημαντικότερο σταθμό στην εξέλιξη της ανθρωπότητας, το βασικό θεμέλιο του σύγχρονου πολιτισμού. Ένα τραγικό πισωγύρισμα σε σχέση με την πορεία πολλών κοινοτήτων και κοινωνιών εκείνης της εποχής και των επιτευγμάτων τους πολλά από τα οποία διαγράφηκαν σαν να μην έγιναν.

Αυτή η αποκρουστική επινόηση μετέτρεψε τα όπλα σε μέσο παραγωγής και τους ανθρώπους σε παραγωγικά κοπάδια των κυρίαρχων. Κινητοποίησε επίσης αυτοματισμούς, οι οποίοι σταδιακά μέσα σε λίγες χιλιετίες επέτρεψαν την εξάπλωση και επιβολή αυτής της επινόησης μέχρι τα πέρατα του κόσμου. Δημιούργησε νέες ανάγκες και δεδομένα στις κοινωνικές σχέσεις με κρισιμότερες αυτές της ιδιοκτησίας και του επεκτατισμού.

Ο Ορέστης δολοφονεί την μητέρα του.
Ένας νέος κόσμος γεννιέται.
Ρωμαϊκή σαρκοφάγος 150 μ.Χ. Αγία Πετρούπολη, Ρωσσία.
The State Hermitage Museum

Η κλοπή, ο σφετερισμός και η συγκέντρωση αγαθών δημιούργησε την ανάγκη διατήρησης των κλοπιμαίων αλλά και μεταβίβασής τους στους διαδόχους, κλεπταποδόχους και συνεχιστές. Μέσα σε αυτή την συνθήκη, οι γυναίκες έχασαν την υπόστασή τους ως αυτόνομα όντα και ιερές ζωοδότρες, και μετατράπηκαν σε αντικείμενα ηδονής, παραγωγής κληρονόμων και τελικά, κτήματα.

 

Η Πατριαρχία διαχωρίζει τους άντρες από τις γυναίκες για να εκμεταλλεύεται τις δεύτερες;

Η Πατριαρχία εκμεταλλεύεται και στρέφεται ενάντια σε κάθε ανθρώπινο όν που με την απειλή των όπλων ή της πείνας εκβιάζεται να ζει σαν μέλος ενός παραγωγικού κοπαδιού των κυρίαρχων. Πατριαρχία είναι οι Κυρίαρχοι και οι Εξουσία τους. Ο βασικός διαχωρισμός που δημιουργεί η Πατριαρχία είναι, από την μία οι εκμεταλλευτές και, από την άλλη, τα παραγωγικά κοπάδια τους.

 

Η Πατριαρχία καταπιέζει ειδικά τις γυναίκες;

Η Πατριαρχία καταπιέζει κάθε ανθρώπινο ον που βρίσκεται υποταγμένο μέσα από τα πολυεπίπεδα συστήματα εκβιασμών, εξουσιών και ιεραρχιών που διαμορφώνει. Το ζητούμενο της Πατριαρχίας είναι η παραγωγή από τους εκμεταλλευόμενους του αναγκαίου πλούτου ώστε ο εκάστοτε εξουσιαστής να ζει πλουσιοπάροχα, και το χειρότερο, να έχει τα εφόδια να αντεπεξέρχεται στους μεταξύ των εξουσιαστών διαρκείς ανταγωνισμούς για κυριαρχία. Αυτοί οι ανταγωνισμοί καταναλώνουν ανθρώπους και πόρους σαν βρύση που ξεχάστηκε ανοιχτή. Οι μηχανισμοί ιεραρχίας που διαμορφώνουν οι κυρίαρχοι συνθλίβουν την καθημερινότητα κάθε ανθρώπινου όντος που βρίσκεται έρμαιο στην ανάγκη τους.

 

Η Πατριαρχία σκοτώνει γυναίκες;

Η Πατριαρχία πρωτίστως σκοτώνει και συνθλίβει άντρες. Στους χώρους δουλειάς και, ακόμα χειρότερα στους πολέμους, το αίμα αντρών ρέει ασταμάτητα.

Είναι οι άντρες οι εκφραστές της Πατριαρχίας;

Πατριαρχία είναι η Εξουσία, και πέρα από την ίδια την λέξη, η Εξουσία δεν έχει φύλο. Μπορεί να εκπροσωπείται από γυναίκες και άντρες εξίσου. Οι γυναίκες μπορούν να ασκούν εξουσία ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που την ασκούν και οι άντρες και, μάλιστα, το κάνουν σε κάθε ευκαιρία.

Το γεγονός ότι περισσότεροι άντρες βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας ή το γεγονός πως σε κάθε κρίση πολεμικής βίας πρωτοστατούν άντρες, δεν αναιρεί τον βασικό διαχωρισμό, ο οποίος είναι μεταξύ εκμεταλλευτών και υποτελών ανεξαρτήτως φύλου.

 

Υπάρχει βία κατά των γυναικών;

Το πλαίσιο που διαμορφώνει η Πατριαρχία, ο πυρήνας του πολιτισμού μας πιο συγκεκριμένα, βασίζεται στην επιβολή του ισχυρότερου επί του ασθενέστερου. Σαν παρελκόμενο αυτού του πολιτισμού επιβολής, καθώς και σαν απόηχος της παράδοσης των πρώτων πολεμικών κοινωνιών όπου η γυναίκα υφίσταται ως αντικείμενο ηδονής, κτήμα και εργαλείο αναπαραγωγής, συντηρούνται και διαχέονται ακόμα και μεταξύ των καταπιεζόμενων κάθε βαθμίδας, αντιλήψεις και πρακτικές καταπίεσης των γυναικών. Θα μπορούσε να είναι κωμικό, άνθρωποι που συνθλίβονται από την καταπίεση, καταπιέζουν ασθενέστερους. Και πάλι όμως θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτή η καταπίεση δεν προκύπτει προς τις γυναίκες επειδή είναι γυναίκες, αλλά επειδή υπάρχει η διαδεδομένη νόηση πως οι γυναίκες είναι ασθενέστερες και άρα, δυνητικά υποκείμενα καταπίεσης επειδή ακριβώς υπάρχει το άγραφο δικαίωμα κάθε ισχυρού να καταπιέζει κάθε ασθενέστερο.

 

Πόλεμος των φύλων;

Η αναγωγή της έννοιας της Πατριαρχίας σε πόλεμο των φύλων λειτουργεί παραπλανητικά καθώς αποκρύπτει τον ελέφαντα στο δωμάτιο, ο οποίος δεν είναι άλλος από το γεγονός πως ζούμε σε ένα κοινωνικό περιβάλλον κλοπής του κόπου των ασθενέστερων και κατασπατάλησής του σε ανώφελους και ανόητους ανταγωνισμούς νοσηρών και αντικοινωνικών προσωπικοτήτων.

Και η βία κατά των γυναικών μπορεί να λήξει μόνο με έναν τρόπο, με την αποτροπή της βίας κατά των ασθενέστερων, δηλαδή εντέλει, με την αποτροπή της δυνατότητας οποιουδήποτε να εκβιάζει με οποιοδήποτε μέσο άλλους ανθρώπους με σκοπό να τους κλέψει και να τους εκμεταλλευτεί.

China's ancient water pipe networks show they were a communal effort with no evidence of a centralized state authority

https://youtu.be/-TWMgJOPTbA

Blind Willie McTell / country gospel and blues

https://youtu.be/MPn_DyDd-KY

Σημείωμα για την Ημέρα Περιβάλλοντος

Η Φύση δεν είναι το σπίτι μας. Στην Φύση είμαστε φιλοξενούμενοι. Δεν μπορούμε να απλώσουμε τα σεμεδάκια μας και τις φλοκάτες μας όπου θέλουμε. 

Η Φύση δεν μας ανήκει και, κυρίως, η Φύση δεν υπάρχει για να υπηρετεί τους σκοπούς μας.

Αν φερόμαστε αυθαίρετα και χωρίς μέτρο, η Φύση, όσο φιλόξενη και αν είναι, στο τέλος θα μας διώξει. Δυστυχώς, δεν πρόκειται να μας πει ποτέ “φύγετε!”. Μπορεί όμως όσο φιλόξενη είναι, να γίνει άλλο τόσο αφιλόξενη.

Η Φύση δεν θα καταστραφεί ποτέ, όσες φορές κι αν αλλάξει μορφή, αυτό όμως που μπορεί να καταστραφεί χωρίς επιστροφή είναι οι φιλόξενες συνθήκες μέσα στις οποίες εμείς, οι άνθρωποι, μπορούμε να ευδοκιμούμε.

Για κάποιο ανεξήγητο λόγο θεωρούμε πως έχουμε γίνει θεοί. Πιστεύουμε πως μπορούμε να παράγουμε και να καταναλώνουμε χωρίς κανένα μέτρο, εξαντλώντας ό,τι μας προσφέρει το περιβάλλον, αλλά και οι κόποι των ανθρώπων. Θεωρούμε πως μπορούμε να αντικαταστήσουμε τα δέντρα με μετρητές οξυγόνου, τις ρεματιές με ασφαλτοστρωμένες λεωφόρους, και τις βουνοκορφές με ουρανοξύστες. Θεωρούμε πως το κέρδος και το χρήμα θα μας δώσουν χαρά και αγάπη.

Σήμερα, την μέρα που θυμόμαστε το περιβάλλον, ας θυμηθούμε πως αυτό το υπέροχο σπίτι του οποίου η Φύση μας άνοιξε διάπλατα τις πόρτες για να μας φιλοξενήσει βρίσκεται σε κίνδυνο. Και αυτός ο κίνδυνος προέρχεται από εμάς τους ίδιους. 

Είναι επιλογή μας αν το μέλλον μας θα βρίσκεται μέσα σε ένα τεράστιο εργοτάξιο, όπου εμείς θα τρέχουμε σαν μικροσκοπικά ρομποτάκια, ή μέσα στο περιβάλλον που μας δημιούργησε και στο οποίο μπορούμε να καταφεύγουμε για να ηρεμούμε, να στοχαζόμαστε και να ξεκουραζόμαστε

Μιλώντας για την δημοκρατία / διαδικτυακό σεμινάριο

ΚΟΝΣΤ ΜΠ  / 20230503

 

Χρήσιμα:

- Τετράδιο και μολύβι για ιδιωτικές σημειώσεις.
- Χρήση πλατφόρμας ZOOM ή αντίστοιχης.

1.

Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών, επεξήγηση για την βόρεια ζωφόρο του ναού του Απόλλωνα, η μάχη των ολύμπιων θεών ενάντια στους γίγαντες.

... Ο μύθος της σύγκρουσης που κατέληξε στη νίκη των θεών είναι αγαπητό θέμα στην αρχαία ελληνική τέχνη και συμβολίζει το θρίαμβο της τάξης και του πολιτισμού έναντι της αγριότητας και της αναρχίας. ...

1α. Πώς φανταζόμαστε «την αγριότητα και την αναρχία» των αρχαϊκών προγόνων μας που συμβολίζονται εδώ από τους ηττημένους γίγαντες; 
(τρία λεπτά για να σημειώσουμε στο τσατ)

1β. Πώς φανταζόμαστε «το θρίαμβο της τάξης και του πολιτισμού» που εκπροσωπείται εδώ από τους νικηφόρους ολύμπιους θεούς;
(τρία λεπτά για να σημειώσουμε στο τσατ)

Μουσειακές αναπαραστάσεις της αρχαϊκής ανθρωπότητας:

 

Φωτογραφίες σύγχρονων αποκλεισμένων:

Φωτογραφίες βιομηχανικών εργατών των αρχών του 20ου αιώνα:

2.

2α. Πόσοι έχουν ακουστά τον Θερσίτη;
(Παρακαλώ δηλώστε ναι-όχι στο τσατ)

2β. Μήπως θυμάται κανείς την μορφή του;
(Προφορικά)

Ομήρου, Ιλιάδα Β’ 211-277. Συνέλευση Αχαιών και επεισόδιο Οδυσσέα-Θερσίτη

Λέει ο Θερσίτης:

… Γιε του Ατρέα, πάλι κακιωμένος είσαι; Τί σου λείπει πια; Γεμάτες χαλκό είναι οι σκηνές σου και μέσα σ’ αυτές σε περιμένουν πολλές πανέμορφες γυναίκες που εμείς οι Αχαιοί σε σένα πρώτο-πρώτο παραδίνουμε, όποτε κυριεύουμε μια πόλη. Έχεις ανάγκη κι από άλλο χρυσάφι που κάποιος από τους Τρώες θα σου φέρει ως λύτρα για το γιο του που θα τον έχω αιχμαλωτίσει εγώ ή άλλος Αχαιός; Ή μήπως θέλεις κανένα δροσερό κορίτσι για να σμίγεις γλυκά μαζί του και να το’ χεις χωριστά από τους άλλους, μόνο για τον εαυτό σου; Δεν ταιριάζει σε σένα που είσαι άρχοντας να τυραννάς τους Αχαιούς. Κακομοίρηδες, τρομάρα σας, γυναίκες κι όχι άνδρες Αχαιοί! Πάμε να γυρίσουμε στην πατρίδα με τα πλοία μας κι ας τον αφήσουμε τούτον εδώ στην Τροία να χαίρεται τα τιμητικά του δώρα. Έτσι για να καταλάβει αν εμείς τον βοηθήσαμε ή δεν τον βοηθήσαμε σε τίποτα. …

2γ. Στοχαστείτε πάνω σε αυτά τα λόγια του Θερσίτη. Τί περιγράφουν;
(τρία λεπτά για να σημειώσουμε στο τσατ)

Για να απαντήσει ο Οδυσσέας:

… Κάθεσαι τώρα εσύ και βρίζεις και κακολογείς τον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα, γιατί οι γενναίοι μας πολεμιστές του δίνουν πολλά δώρα. Λοιπόν μια φορά θα στο πω και βάλε το καλά στο μυαλό σου: αν σε πετύχω να λες πάλι, όπως τώρα, τέτοιες αηδίες, να μη με λένε Οδυσσέα, αν δεν σε βουτήξω από τα ρουχαλάκια σου και δεν στα βγάλω όλα ένα-ένα, ακόμα κι όσα κρύβουν τα αχαμνά σου, και δεν σε ξαποστείλω στα καράβια κλαμένο και δαρμένο αλύπητα. ...

2δ. Στοχαστείτε πάνω σε αυτά τα λόγια του Οδυσσέα. Τί περιγράφουν;
(τρία λεπτά για να σημειώσουμε στο τσατ) 

Για να δούμε όμως και την εικόνα του Θερσίτη, όπως την αποδίδει το ομηρικό κείμενο:

… Μόνο ο αμετροεπής Θερσίτης είχε στήσει καυγά που ως γνωστό φύλαγε μέσα στο μυαλό του πολλά λόγια και πρόστυχα για να λογοφέρνει ανόητα και χυδαία με τους βασιλιάδες, λόγια που νόμιζε πως θα έφερναν το γέλιο στους Αχαιούς. Ήταν ο πιο άσχημος άνδρας που είχε έρθει στο Ίλιο, αλλήθωρος και κουτσός, με ώμους γερτούς μπασμένους στο στήθος του, με κεφάλι που μάκραινε προς τα πάνω και με λίγο μαδημένο χνούδι στην κορφή του. Ο Αχιλλέας κι ο Οδυσσέας δεν τον χώνευαν καθόλου, γιατί τσακωνόταν μαζί τους. Τώρα λοιπόν πάλι με αγριοφωνάρες κατηγορούσε τον Αγαμέμνονα. Οι Αχαιοί βέβαια έβραζαν από θυμό και οργή εναντίον του. Αλλά αυτός με δυνατή φωνή για να τον ακούσουν όλοι, έκανε επίθεση στον Αγαμέμνονα. … (ακολουθούν τα λόγια του)

Και μία επανάληψη μετά από τρείς χιλιάδες χρόνια, στην Wikipedia, για να το εμπεδώσουμε:

Ο Θερσίτης είναι κυρίως γνωστός ως ο μόνος ίσως καθαρά «αρνητικός» χαρακτήρας στον Τρωικό Πόλεμο: Μέσα στο στρατόπεδο των Ελλήνων ήταν παρασιτικό στοιχείο, ένας δειλός που μόνο έβριζε, φιλονικούσε και προκαλούσε συνεχώς με την αυθάδη συμπεριφορά του. Η κακή ψυχή του ίσως οφειλόταν και στην άσχημη εμφάνισή του: ήταν αλλοίθωρος, κουτσός και στραβοπόδαρος, με ελάχιστα μαλλιά στο κεφάλι του. Σε ένα περιστατικό, ο Οδυσσέας αγανακτεί ακούγοντας τον Θερσίτη να βρίζει τον Αγαμέμνονα και να παρακινεί τον στρατό σε ανταρσία, γι' αυτό και τον χτυπά δυνατά με το σκήπτρο του.

2ε. Ποιός είναι ο ρόλος και η σκοπιμότητα ύπαρξης του Θερσίτη στα ομηρικά κείμενα; Μήπως με ευκαιρία τον Θερσίτη να αναλογιστούμε ποιά σκοπιμότητα εξυπηρετούν τα ίδια τα ομηρικά κείμενα;
(τρία λεπτά για να σημειώσουμε στο τσατ)

Στην αρχή του επεισοδίου με τον Θερσίτη ο Οδυσσέας λέει σε έναν Αχαιό πολεμιστή που τρέχει προς τα καράβια για να επιστρέψει στην πατρίδα:

… Κάτσε, παλαβιάρη, φρόνιμα και άκουγε τους ανωτέρους σου. Είσαι ανίκανος για πόλεμο εσύ και άνανδρος, δεν λογαριάζεσαι ούτε για πόλεμο ούτε για συνέλευση. … Ένας είναι ο αρχηγός, ένας ο βασιλιάς που έχει το θεϊκό δικαίωμα να κυβερνά τους άλλους. …

2στ. Τί μπορεί να σημαίνει η φράση «ούτε για πόλεμο ούτε για συνέλευση»; Υπήρχαν συνελεύσεις πριν την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας; Σημειώστε την φράση σε ένα πρόχειρο τετράδιο.

2ζ. Σημειώστε σε ένα πρόχειρο τετράδιο την φράση «Ένας είναι ο αρχηγός, ένας ο βασιλιάς που έχει το θεϊκό δικαίωμα να κυβερνά τους άλλους».

3. 

Κύρου Ανάβασις, Ξενοφώντα, σχολική έκδοση.

Ξενοφώντα, Κύρου Παιδεία, βιβλίο Ζ’, Λόγος του Κύρου στους Ομότιμους / απόσπασμα

... Φίλοι και σύμμαχοι, χρωστούμε πολύ μεγάλη ευγνωμοσύνη στους θεούς, επειδή μας έδωσαν την δυνατότητα να πετύχουμε αυτά για τα οποία πιστεύαμε ότι είμαστε άξιοι. Διότι τώρα έχουμε πολλή και εύφορη γη και ανθρώπους που καλλιεργώντας την θα μας συντηρήσουν. Έχουμε ακόμη και σπίτια και τα αναγκαία εφόδια μέσα σ’ αυτά. Και κανείς βέβαια από σας κατέχοντας αυτά ας μην πιστέψει ότι έχει ξένα πράγματα. Διότι υπάρχει παντοτινός νόμος ανάμεσα σ’ όλους τους ανθρώπους, δηλαδή, όταν κυριευτεί η πόλη αυτών που πολεμούν, να ανήκουν σ’ εκείνους που την κυρίευσαν και η ζωή και τα υλικά αγαθά όσων βρίσκονται μέσα σ’ αυτή την πόλη. Λοιπόν δεν θα έχετε με αδικία ό,τι έχετε, αλλά από φιλανθρωπία δεν θα τους στερήσετε, αν τους αφήσετε να έχουν κάτι. ...

… Δεν πρέπει όμως καθόλου να μεταδίδουμε γνώσεις πολεμικής τέχνης και μελέτης σ’ αυτούς που θέλουμε να κάνουμε εργάτες και φορολογούμενους για μας, αλλά πρέπει να έχουμε υπεροχή σ’ αυτές τις ασκήσεις ξέροντας ότι αυτά οι θεοί τα φανέρωσαν στους ανθρώπους ως όργανα ελευθερίας και ευτυχίας. Και όπως ακριβώς έχουμε πάρει από εκείνους τα όπλα τους,  έτσι κι εμείς δεν πρέπει ποτέ να μείνουμε χωρίς όπλα  ξέροντας καλά ότι όσοι κάθε φορά βρίσκονται πάρα πολύ κοντά στα όπλα, εκείνοι είναι που τα έχουν δικά τους, όταν θέλουν να τα χρησιμοποιήσουν. …

3α. Τί περιγράφει σε αυτά τα αποσπάσματα ο Ξενοφών; 
(τρία λεπτά για να σημειώσουμε στο τσατ)
(εργασία κατ’ οίκον!)

3β. Ας θυμηθούμε την «συνέλευση» των Αχαιών. Μπορεί να υπάρχει κάποια συγγένεια με τους «Ομότιμους» του Ξενοφώντα; 
(Σύντομη προφορική αναδρομή στους τοτεμικούς-εξισωτικούς κανόνες των αρχαϊκών κοινωνιών όπως περιγράφονται από τους ανθρωπολόγους του 20ου αιώνα. Στοιχεία μπορούν να αναζητηθούν στην προτεινόμενη βιβλιογραφία και συγκεκριμένα στο Τοτέμ και Ταμπού του Φρόυντ, και στο Η Κοινωνία ενάντια στο Κράτος, του Πιέρ Κλαστρ. Αναλυτική εργασία κατ’ οίκον!)

4.

Τα μαρτύρια του Προμηθέα, 1648, Salvator Rosa

Προμηθέας Δεσμώτης, Αισχύλου, μετάφραση Ι.Ν. Γρυπάρη 

ΚΡΑΤΟΣ:
Νά μας, στα πέριορα τ᾽ αλαργινά του κόσμου
στους έρημους κι απάτητους Σκυθικούς δρόμους.
Τώρα δουλειά σου, ω Ήφαιστε, όσα ο πατέρας
πρόσταξε, να γνοιαστείς, και τον άνομο τούτο
στα βράχια, στους ψηλούς γκρεμνούς να πεδικλώσεις
μ᾽ αλυσίδων ασύντριφτα δεσμά ατσαλένια,
γιατί έκλεψε της πάντεχνης φωτιάς τη φλόγα,
– τ᾽ άνθος σου εσένα – και το χάρισε του ανθρώπου.
Τέτοιο κρίμα λοιπόν χρωστάει να μας πλερώσει,
για να μάθει του Δία την εξουσία να στρέγει
και τους φιλάνθρωπους τους τρόπους του ν᾽ αφήσει.

4α. Τί εκπροσωπεί ο Ήφαιστος, και γιατί αντιστέκεται στην εντολή του Δία, παρόλο που η φωτιά που έκλεψε ο Προμηθέας ήταν δική του;
(τρία λεπτά για να σημειώσουμε στο τσατ)

4β. Τί εκπροσωπεί ο Προμηθέας, και τί οι «φιλάνθρωποι» τρόποι του;
(τρία λεπτά για να σημειώσουμε στο τσατ)

4γ. Ο Κράτος, η Βία, ο Ζήλος και η Νίκη. Τί παράξενη οικογένεια! Ας αναζητήσουμε την συγγένεια στο επίπεδο των συμβόλων.
(τρία λεπτά για να σημειώσουμε στο τσατ)

4δ. ... ἐλεύθερος γὰρ οὔτις ἐστὶ πλὴν Διός ...
- ελεύθερος κανείς, μονάχα ο Δίας
Ας σημειώσουμε στο πρόχειρο τετράδιο και αυτόν τον στίχο μαζί με την σημείωση 2ζ. από την Ιλιάδα.

4ε. ... ἅπας δὲ τραχὺς ὅστις ἂν νέον κρατῇ ...
- είναι σκληρόψυχος ο κάθε νέος αφέντης
Ο Δίας είναι ο σκληρόψυχος νέος αφέντης. Ποιός ήταν όμως ο προηγούμενος;
Ας κρατήσουμε αυτή την απορία μαζί με την προηγούμενη σημείωση.

5. 

Γυναίκα Ιρόκι.

... Οι Ιρόκοι γελούν όταν τους μιλάς για υποταγή σε βασιλιάδες, καθώς αδυνατούν να συνδυάσουν την ιδέα της υποταγής με την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Κάθε πρόσωπο θεωρεί τον εαυτό του αυτοκυρίαρχο και καθώς πιστεύει πως αντλεί την ελευθερία του από το Μεγάλο Πνεύμα και μόνο, δεν μπορεί να αποδεχτεί την αναγνώριση οποιασδήποτε άλλης δύναμης. ... - Τζον Λογκ, Τα ταξίδια ενός μεταφραστή ινδιάνικων και εμπόρου, 1768-1788.

5α. Ας επαναφέρουμε τις σημειώσεις από το πρόχειρο τετράδιο 2ζ. (Ένας είναι ο αρχηγός, ένας ο βασιλιάς που έχει το θεϊκό δικαίωμα να κυβερνά τους άλλους), 4δ. (ελεύθερος κανείς, μονάχα ο Δίας), και 4ε. (είναι σκληρόψυχος ο κάθε νέος αφέντης).

Ποιό είναι το πρόβλημα που έχουμε να επιλύσουμε;
(εργασία κατ’ οίκον!)

 

6.

Ανδρέα Γεωργίου, Το τέλειο κράτος: Η νύχτα των ερπετών, Εκδόσεις Γλάρος, 1987, σελίδα 171

... Παρόλ' αυτά δυσκολευόμαστε να δεχτούμε ότι ο βασιλιάς Αγαμέμνονας, ή κάποιος άλλος ήρωας της Ιλιάδας, μπορεί να είναι όταν λειτουργεί σαν κυρίαρχος, ένας στολισμένος και οπλισμένος όρθιος πίθηκος ή ένα άλλο διακοσμημένο και «μεγαλόπρεπο» ζώο.

Αλλά, με βάση τα όσα έχουμε πει ως τώρα, αντιδρούμε στην ιδέα αυτή, όχι γιατί δεν είναι έτσι, αλλά γιατί, αν δεχτούμε ότι είναι έτσι, καταρρέει ένα ολόκληρο σύστημα αντιλήψεων που έχει οικοδομηθεί μέσα σε αιώνες συστημάτων κυριαρχίας. Και θ' αρχίσουμε να βλέπουμε με τον ίδιο τρόπο, σαν διακοσμημένους με διάφορα στολίδια και εξαρτήματα όρθιους πίθηκους - και πολλούς άλλους κυρίαρχους και σπουδαίους όλων των εποχών, που έχουμε μάθει να τους θεωρούμε κάτι ανώτερο, να τους θαυμάζουμε, να τους χειροκροτούμε, να τους υμνούμε και ν'ακούμε παροτρύνσεις να τους μοιάσουμε - αν δεν το έχουμε ήδη κάνει.

Και ιδιαίτερα στην εποχή μας όπου με την τεράστια διάδοση της τηλεόρασης παρελαύνουν καθημερινά μπροστά στα μάτια μας άπειρες τέτοιες φιγούρες και των δύο φύλων που προσπαθούν να μας καταπλήξουν.

Αλλά αυτό ακριβώς είναι μια από τις επιδιώξεις αυτού του βιβλίου: Να συμβάλει στην κατάρρευση αυτών των αντιλήψεων για ανωτερότητα που επί χιλιάδες χρόνια προσπαθούν να μας μπολιάσουν μ΄αυτές οι διάφοροι διακοσμημένοι ή μη, κυρίαρχοι και οι διάφοροι αξιωματούχοι των συστημάτων κυριαρχίας. ...

7. 

Το παιδάκι μου, στην 4η ή 5η Δημοτικού, επέστρεψε όπως πάντα χαρούμενο στο σπίτι και μου ανακοίνωσε πως στο μάθημα της πολιτικής αγωγής, έκαναν εκλογές και εξέλεξαν Πρόεδρο. Όταν ρώτησα τί σημαίνει αυτό, πληροφορήθηκα πως ο Πρόεδρος είναι ένας μαθητής που εκλέγεται σε αυτό το αξίωμα και αφού εκλεγεί μπορεί να ζητά από τους συμμαθητές του να του πηγαίνουν νερό ή να του κουβαλάνε την τσάντα. 

7α. Τί πήγε στραβά;
(εργασία κατ’ οίκον!)

 

8. Βιβλιογραφία

- Πιερ Κλάστρ, Η Κοινωνία ενάντια στο Κράτος.

- Σίγκμουντ Φρόυντ, Τοτέμ και Ταμπού.

- Φρίντριχ Ένγκελς, Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του Κράτους.

- Τζάρεντ Ντάιαμοντ, Ο τρίτος Χιμπατζής.

- Λιλής Ζωγράφου, Αντιγνώση: τα δεκανίκια του καπιταλισμού.

- Ανδρέα Γεωργίου, Το τέλειο κράτος: Η νύχτα των ερπετών.

- Μιχάλη Λιανού, Ολιστική πολιτική.

- Ξενοφώντα, Κύρου Παιδεία.

- Χαράλαμπου Θεοδωρίδη, Επίκουρος: Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου.

- Παναγής Λεκατσάς, Η μητριαρχία.

 

Μιλώντας για την δημοκρατία / Προετοιμασία για ένα σεμινάριο

 Λίγα διανοητικά παιχνίδια

1.

... Ο μύθος της σύγκρουσης που κατέληξε στη νίκη των θεών είναι αγαπητό θέμα στην αρχαία ελληνική τέχνη και συμβολίζει το θρίαμβο της τάξης και του πολιτισμού έναντι της αγριότητας και της αναρχίας. ...

Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών, επεξήγηση για την βόρεια προμετωπίδα του ναού του Απόλλωνα, η μάχη των ολύμπιων θεών ενάντια στους γίγαντες.

- Πώς φανταζόμαστε "την αγριότητα και την αναρχία" των αρχαϊκών προγόνων μας που συμβολίζονται εδώ από τους ηττημένους γίγαντες;

- Πώς φανταζόμαστε "το θρίαμβο της τάξης και του πολιτισμού" που εκπροσωπείται εδώ από τους νικηφόρους ολύμπιους θεούς;

2.

Λέει ο Οδυσσέας σε έναν Αχαιό πολεμιστή που τρέχει προς τα καράβια για να επιστρέψει στην πατρίδα:

“Κάτσε, παλαβιάρη, φρόνιμα και άκουγε τους ανωτέρους σου. Είσαι ανίκανος για πόλεμο εσύ και άνανδρος, δεν λογαριάζεσαι ούτε για πόλεμο ούτε για συνέλευση. … Ένας είναι ο αρχηγός, ένας ο βασιλιάς που έχει το θεϊκό δικαίωμα να κυβερνά τους άλλους.”

Λέει ο Θερσίτης:

"Γιε του Ατρέα, πάλι κακιωμένος είσαι; Τι σου λείπει πια; Γεμάτες χαλκό είναι οι σκηνές σου και μέσα σ’ αυτές σε περιμένουν πολλές πανέμορφες γυναίκες που εμείς οι Αχαιοί σε σένα πρώτο-πρώτο παραδίνουμε, όποτε κυριεύουμε μια πόλη. Έχεις ανάγκη κι από άλλο χρυσάφι που κάποιος από τους Τρώες θα σου φέρει ως λύτρα για το γιο του που θα τον έχω αιχμαλωτίσει εγώ ή άλλος Αχαιός; Ή μήπως θέλεις κανένα δροσερό κορίτσι για να σμίγεις γλυκά μαζί του και να το’ χεις χωριστά από τους άλλους, μόνο για τον εαυτό σου; Δεν ταιριάζει σε σένα που είσαι άρχοντας να τυραννάς τους Αχαιούς. Κακομοίρηδες, τρομάρα σας, γυναίκες κι όχι άνδρες Αχαιοί! Πάμε να γυρίσουμε στην πατρίδα με τα πλοία μας κι ας τον αφήσουμε τούτον εδώ στην Τροία να χαίρεται τα τιμητικά του δώρα. Έτσι για να καταλάβει αν εμείς τον βοηθήσαμε ή δεν τον βοηθήσαμε σε τίποτα."

Για να απαντήσει ο Οδυσσέας:

"Κάθεσαι τώρα εσύ και βρίζεις και κακολογείς τον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα, γιατί οι γενναίοι μας πολεμιστές του δίνουν πολλά δώρα. Λοιπόν μια φορά θα στο πω και βάλε το καλά στο μυαλό σου: αν σε πετύχω να λες πάλι, όπως τώρα, τέτοιες αηδίες, να μη με λένε Οδυσσέα, αν δεν σε βουτήξω από τα ρουχαλάκια σου και δεν στα βγάλω όλα ένα-ένα, ακόμα κι όσα κρύβουν τα αχαμνά σου, και δεν σε ξαποστείλω στα καράβια κλαμένο και δαρμένο αλύπητα."

Ομήρου, Ιλιάδα Β’ 211-277. Συνέλευση Αχαιών και επεισόδιο Οδυσσέα-Θερσίτη

- Πόσοι εδώ έχουμε ακουστά τον Θερσίτη;

- Θυμάται κανείς την μορφή του;

- Τί περιγράφει εδώ το ομηρικό κείμενο;

Για να δούμε όμως και την εικόνα του Θερσίτη, όπως την αποδίδει το ομηρικό κείμενο:

"Μόνο ο αμετροεπής Θερσίτης είχε στήσει καυγά που ως γνωστό φύλαγε μέσα στο μυαλό του πολλά λόγια και πρόστυχα για να λογοφέρνει ανόητα και χυδαία με τους βασιλιάδες, λόγια που νόμιζε πως θα έφερναν το γέλιο στους Αχαιούς. Ήταν ο πιο άσχημος άνδρας που είχε έρθει στο Ίλιο, αλλήθωρος και κουτσός, με ώμους γερτούς μπασμένους στο στήθος του, με κεφάλι που μάκραινε προς τα πάνω και με λίγο μαδημένο χνούδι στην κορφή του. Ο Αχιλλέας κι ο Οδυσσέας δεν τον χώνευαν καθόλου, γιατί τσακωνόταν μαζί τους. Τώρα λοιπόν πάλι με αγριοφωνάρες κατηγορούσε τον Αγαμέμνονα. Οι Αχαιοί βέβαια έβραζαν από θυμό και οργή εναντίον του. Αλλά αυτός με δυνατή φωνή για να τον ακούσουν όλοι, έκανε επίθεση στον Αγαμέμνονα." (ακολουθούν τα λόγια του).

3. 

... Φίλοι και σύμμαχοι, χρωστούμε πολύ μεγάλη ευγνωμοσύνη στους θεούς, επειδή μας έδωσαν την δυνατότητα να πετύχουμε αυτά για τα οποία πιστεύαμε ότι είμαστε άξιοι. Διότι τώρα έχουμε πολλή και εύφορη γη και ανθρώπους που καλλιεργώντας την θα μας συντηρήσουν. Έχουμε ακόμη και σπίτια και τα αναγκαία εφόδια μέσα σ’ αυτά. Και κανείς βέβαια από σας κατέχοντας αυτά ας μην πιστέψει ότι έχει ξένα πράγματα. Διότι υπάρχει παντοτινός νόμος ανάμεσα σ’ όλους τους ανθρώπους, δηλαδή, όταν κυριευτεί η πόλη αυτών που πολεμούν, να ανήκουν σ’ εκείνους που την κυρίευσαν και η ζωή και τα υλικά αγαθά όσων βρίσκονται μέσα σ’ αυτή την πόλη. Λοιπόν δεν θα έχετε με αδικία ό,τι έχετε, αλλά από φιλανθρωπία δεν θα τους στερήσετε, αν τους αφήσετε να έχουν κάτι. ...

… Δεν πρέπει όμως καθόλου να μεταδίδουμε γνώσεις πολεμικής τέχνης και μελέτης σ’ αυτούς που θέλουμε να κάνουμε εργάτες και φορολογούμενους για μας, αλλά πρέπει να έχουμε υπεροχή σ’ αυτές τις ασκήσεις ξέροντας ότι αυτά οι θεοί τα φανέρωσαν στους ανθρώπους ως όργανα ελευθερίας και ευτυχίας. Και όπως ακριβώς έχουμε πάρει από εκείνους τα όπλα τους,  έτσι κι εμείς δεν πρέπει ποτέ να μείνουμε χωρίς όπλα  ξέροντας καλά ότι όσοι κάθε φορά βρίσκονται πάρα πολύ κοντά στα όπλα, εκείνοι είναι που τα έχουν δικά τους, όταν θέλουν να τα χρησιμοποιήσουν. …

Ξενοφώντα, Κύρου Παιδεία, βιβλίο Ζ’, Λόγος του Κύρου στους «ομότιμους» / απόσπασμα

- Τί περιγράφει εδώ ο Ξενοφών; 

- Μήπως την πρώτη και πιο ειλικρινή περιγραφή ενός σύγχρονου Κράτους; 

- Θα μπορούσαμε σε αυτές τις δύο παραγράφους να βρούμε στοιχεία που θα επικύρωναν μία τέτοια σκέψη; 

- Αξιολογείστε, και μοιραστείτε τον προβληματισμό σας.

4.

ΚΡΑΤΟΣ:
Νά μας, στα πέριορα τ᾽ αλαργινά του κόσμου
στους έρημους κι απάτητους Σκυθικούς δρόμους.
Τώρα δουλειά σου, ω Ήφαιστε, όσα ο πατέρας
πρόσταξε, να γνοιαστείς, και τον άνομο τούτο
στα βράχια, στους ψηλούς γκρεμνούς να πεδικλώσεις
μ᾽ αλυσίδων ασύντριφτα δεσμά ατσαλένια,
γιατί έκλεψε της πάντεχνης φωτιάς τη φλόγα,
– τ᾽ άνθος σου εσένα – και το χάρισε του ανθρώπου.
Τέτοιο κρίμα λοιπόν χρωστάει να μας πλερώσει,
για να μάθει του Δία την εξουσία να στρέγει
και τους φιλάνθρωπους τους τρόπους του ν᾽ αφήσει.

- Προμηθέας Δεσμώτης, Αισχύλου, μετάφραση Ι.Ν. Γρυπάρη 

Ο Κράτος και η Βία, υποχρεώνουν τον Ήφαιστο να δέσει τον Προμηθέα πάνω στον βράχο. 

Ο Κράτος, η Βία, ο Ζήλος και η Νίκη. Τέσσερα αδέρφια, υπηρέτες της νέας εξουσίας

... ἐλεύθερος γὰρ οὔτις ἐστὶ πλὴν Διός ... (ελεύθερος κανείς, μονάχα ο Δίας)

... ἅπας δὲ τραχὺς ὅστις ἂν νέον κρατῇ ... (είναι σκληρόψυχος ο κάθε νέος αφέντης)

- Γιατί ο Κράτος και η Βία;

- Γιατί τα συγκεκριμένα αδέρφια αναφέρονται ως πρωτεργάτες της νέας εξουσίας;

- Γιατί ο Ήφαιστος, και γιατί αντιστέκεται στην εντολή του Δία, παρόλο που η φωτιά που έκλεψε ο Προμηθέας ήταν δική του;

- Γιατί ο Προμηθέας;

- Πώς θα συγκρίναμε τον πυρήνα του κοινωνικού συστήματος που περιγράφεται μέσα από αυτόν τον μύθο σε σχέση με τον πυρήνα του κοινωνικού συστήματος των Ιρόκοι, όπως τον περιγράφει ο Τζον Λογκ;

- Μοιραστείτε τον προβληματισμό σας.

5. 

... Οι Ιρόκοι γελούν όταν τους μιλάς για υποταγή σε βασιλιάδες, καθώς αδυνατούν να συνδυάσουν την ιδέα της υποταγής με την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Κάθε πρόσωπο θεωρεί τον εαυτό του αυτοκυρίαρχο και καθώς πιστεύει πως αντλεί την ελευθερία του από το Μεγάλο Πνεύμα και μόνο, δεν μπορεί να αποδεχτεί την αναγνώριση οποιασδήποτε άλλης δύναμης. ... - Τζον Λογκ, Τα ταξίδια ενός μεταφραστή ινδιάνικων και εμπόρου, 1768-1788.

Αξιολογείστε την παραπάνω πρόταση από μόνη της, καθώς και σε συνδυασμό με την αντιμετώπιση του Θερσίτη από τον Οδυσσέα. Στην συνέχεια μοιραστείτε τον προβληματισμό σας.

6. 

Το παιδάκι μου, στην 4η ή 5η Δημοτικού, επέστρεψε όπως πάντα χαρούμενο στο σπίτι και μου ανακοίνωσε πως στο μάθημα της πολιτικής αγωγής, έκαναν εκλογές και εξέλεξαν Πρόεδρο. Όταν ρώτησα τί σημαίνει αυτό, πληροφορήθηκα πως ο Πρόεδρος είναι ένας μαθητής που εκλέγεται σε αυτό το αξίωμα και αφού εκλεγεί μπορεί να ζητά από τους συμμαθητές του να του πηγαίνουν νερό ή να του κουβαλάνε την τσάντα. 

Τί πήγε στραβά; Αξιολογείστε, και μοιραστείτε τον προβληματισμό σας.

7. 

... Παρόλ' αυτά δυσκολευόμαστε να δεχτούμε ότι ο βασιλιάς Αγαμέμνονας, ή κάποιος άλλος ήρωας της Ιλιάδας, μπορεί να είναι όταν λειτουργεί σαν κυρίαρχος, ένας στολισμένος και οπλισμένος όρθιος πίθηκος ή ένα άλλο διακοσμημένο και "μεγαλόπρεπο" ζώο.

Αλλά, με βάση τα όσα έχουμε πει ως τώρα, αντιδρούμε στην ιδέα αυτή, όχι γιατί δεν είναι έτσι, αλλά γιατί, αν δεχτούμε ότι είναι έτσι, καταρρέει ένα ολόκληρο σύστημα αντιλήψεων που έχει οικοδομηθεί μέσα σε αιώνες συστημάτων κυριαρχίας. Και θ' αρχίσουμε να βλέπουμε με τον ίδιο τρόπο, σαν διακοσμημένους με διάφορα στολίδια και εξαρτήματα όρθιους πίθηκους - και πολλούς άλλους κυρίαρχους και σπουδαίους όλων των εποχών, που έχουμε μάθει να τους θεωρούμε κάτι ανώτερο, να τους θαυμάζουμε, να τους χειροκροτούμε,  να τους υμνούμε και ν'ακούμε παροτρύνσεις να τους  μοιάσουμε - αν δεν το έχουμε ήδη κάνει.

Και ιδιαίτερα στην εποχή μας όπου με την τεράστια διάδοση της τηλεόρασης παρελαύνουν καθημερινά μπροστά στα μάτια μας άπειρες τέτοιες φιγούρες και των δύο φύλων που προσπαθούν να μας καταπλήξουν.

Αλλά αυτό ακριβώς είναι μια από τις επιδιώξεις αυτού του βιβλίου: Να συμβάλει στην κατάρρευση αυτών των αντιλήψεων για ανωτερότητα που επί χιλιάδες χρόνια προσπαθούν να μας μπολιάσουν μ΄αυτές οι διάφοροι διακοσμημένοι ή μη, κυρίαρχοι και οι διάφοροι αξιωματούχοι των συστημάτων κυριαρχίας. ...

Ανδρέα Γεωργίου, Το τέλειο κράτος: Η νύχτα των ερπετών, Εκδόσεις Γλάρος, 1987, σελίδα 171

8. Βιβλιογραφία

- Πιερ Κλάστρ, Η Κοινωνία ενάντια στο Κράτος.

- Σίγκμουντ Φρόυντ, Τοτέμ και Ταμπού.

- Φρίντριχ Έγκελς, Η καταγωγή της οικογένειας, της ιδιοκτησίας και του Κράτους.

- Τζάρεντ Ντάιαμοντ, Ο τρίτος Χιμπατζής.

- Λιλής Ζωγράφου, Αντιγνώση: τα δεκανίκια του καπιταλισμού.

- Ανδρέα Γεωργίου, Το τέλειο κράτος: Η νύχτα των ερπετών.

- Μιχάλη Λιανού, Ολιστική πολιτική.

- Ξενοφώντα, Κύρου Παιδεία.

- Χαράλαμπου Θεοδωρίδη, Επίκουρος: Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου.

- Παναγής Λεκατσάς, Η μητριαρχία.