Σκοποί και μέσα
Θα υπάρξει κάποτε τέλος στις προσπάθειες των προοδευτικών ανθρώπων;
Θα υπάρξει ένας οριστικός ιδανικός προορισμός;
Όχι, γιατί τα πάντα, από πάντα και για πάντα, βρίσκονται σε διαδικασία εξέλιξης.
Όποιος οραματίζεται μια ιδανική ακινητοποίηση, όχι μόνο αυτοακυρώνεται από κοινωνός της προόδου, αλλά στρέφεται και εναντίον της.
Αυτή η απλή γνώση, πως δηλαδή δεν υπάρχει κάποιος ιδανικός προορισμός ή ένας τελικός σκοπός, είναι η αφετηρία για να αναγνωρίσουμε πως όποιο μέσο κι αν χρησιμοποιήσουμε, το ίδιο αυτό το μέσο είναι ταυτόχρονα και σκοπός εκπληρούμενος πάντα σε παρόντα χρόνο.
Από τον συλλογισμό πως οι σκοποί και τα μέσα ταυτίζονται και εκπληρώνονται στον παρόντα χρόνο, προκύπτει πως δεν είναι δυνατόν να υπάρχει "σκοπός που να αγιάζει τα μέσα".
Αν οι μηχανοραφίες, οι ανταγωνισμοί, η υπεροψία, η επιβολή και ο καταναγκασμός θεωρούνται από εμάς ως τα αναγκαία μέσα που μπορούν να οδηγούν σε έναν αγαθό σκοπό, τότε απλώς συμμετέχουμε και με τις δικές μας δυνάμεις στην διαιώνιση του υφιστάμενου συστήματος ανταγωνισμού, επιβολής και καταναγκασμού. Ο σκοπός μας σε αυτή την περίπτωση ταυτίζεται με τους σκοπούς των υφιστάμενων συστημάτων κυριαρχίας. "Παίζουμε το παιχνίδι" με λίγα λόγια.
Θα ήταν απίθανο να υπάρχουν προοδευτικοί άνθρωποι που θα ήθελαν να παίζουν ένα τέτοιο παιχνίδι, ενώ, σίγουρα, η έγνοια τους είναι πώς να συμβάλουν σε μία πραγματική μεταστροφή στην κοινωνική πραγματικότητα.
Συνταγματικός φάρος
Εάν καταλήξουμε πως σκοποί και μέσα ταυτίζονται θα χρειαστεί να περιγράψουμε ένα γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται οι σκοποί και τα μέσα μας. Θα χρειαστεί να διατυπώσουμε ένα είδος συνταγματικής έδρασης ή πιο παραστατικά ενός φάρου στην πορεία μας.
Τί θα τοποθετήσουμε πρώτο σε έναν τέτοιο φάρο;
Μήπως, για παράδειγμα, την ζωή και την ακεραιότητα, φυσική και διανοητική κάθε ανθρώπου; Ανεξαιρέτως ή μήπως με εξαιρέσεις;
Μετά; Μήπως την ελεύθερη έκφραση και την δημοκρατία; Απεριόριστα ή με περιορισμούς;
Αυτά είναι μόνο δύο παραδείγματα από έναν κατάλογο τον οποίο αν δεν συντάξουμε, οι αναντιστοιχία λόγων και έργων θα καραδοκεί συνεχώς.
Η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΟΗΕ, 1948), ως κείμενο με παγκόσμια εμβέλεια, αποτελεί μία χρήσιμη αφετηρία .
Συνεργασία
Οι συνεργασίες αποτελούν μέρος στρατηγικών σχεδιασμών για την επίτευξη ενός τελικού σκοπού ή αποτελούν οι ίδιες τον σκοπό; Η "αλήθεια" στο κοινωνικό πεδίο από το οποίο έχει αποκλειστεί η επιβολή, η εκμετάλλευση και ο καταναγκασμός
...
Οι κόμβοι
Μπορεί στην εξέλιξη να μην υπάρχει τελικός προορισμός, υπάρχουν όμως σταθμοί, κόμβοι πιο σωστά, που καθορίζουν την πορεία της, καθορίζουν δηλαδή αν η εξέλιξη θα πάει προς την μία ή την άλλη κατεύθυνση.
Για παράδειγμα αναγνωρίζουμε ως κόμβο την αγροτική ή νεολιθική, όπως λέγεται, επανάσταση. Μας διαφεύγει όμως ένας άλλος κρισιμότερος για εμάς κόμβος: η επανάσταση, μπορούμε να πούμε κατ' αντιστοιχία, του πολέμου. Η στιγμή δηλαδή που μια κοινωνία υποδούλωσε μία άλλη, μετατρέποντάς την σε παραγωγικό της κοπάδι, εισάγοντας για πρώτη φορά τον καταναγκασμό στις ανθρώπινες σχέσεις.
Αυτή η κρίσιμη συγκυρία, που εντοπίζεται πριν περίπου 5.000 χρόνια καθοδηγεί την ανθρωπότητα έκτοτε σε μία αυτοκαταστροφική πορεία:
> Η ευημερία κάποιων προέρχεται από την καταστροφή άλλων.
> Ο ανταγωνισμός για την κυριαρχία δημιουργεί την ανάγκη για μεγέθυνση.
> Ο καταναγκασμός, εμφανής ή αθέατος, καθορίζει τις σχέσεις μεταξύ προσώπων και συνόλων.
Τα σύμβολα
Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους καθορίζεται από την ικανότητα της ανθρώπινης διάνοιας να δημιουργεί σύμβολα. Η ικανότητα αυτή πιθανότατα να αποτελεί την μεγαλύτερη ιδιατερότητα του ανθρώπινου είδους.
Τα σύμβολα που διαμορφώνει και χρησιμοποιεί κάθε σύνολο ανθρώπων, αναφέρονται στο νόημα της ζωής, τον συνεκτικό δεσμό του συνόλου, μέχρι τις σχέσεις μεταξύ των προσώπων και τα πρακτικά ζητήματα βιοπορισμού του.
Ο άντρας, η γυναίκα, η οικογένεια, η ομορφιά, η ευτυχία, ο έρωτας, η κοινωνία, κάθε μία από αυτές τις λέξεις είναι νοηματοδοτημένη κατ' επιλογή και με ιδιαίτερο τρόπο από κάθε σύνολο ανθρώπων. Το ίδιο και ο θεός, το χρήμα, η οικονομία, ο νόμος, το κράτος κτλ.
Ο τρόπος με τον οποίο κάθε φορά νοηματοδοτείται κάθε μία από αυτές τις λέξεις διαμορφώνει ένα συγκεκριμένο σύμβολο που αποβλέπει σε συγκεκριμένες χρήσεις, ενώ η ποιότητα της εκάστοτε νοηματοδότησης περιγράφει την ποιότητα του πολιτισμού του συνόλου που την χρησιμοποιεί.
Τα σύμβολα, είτε επιβάλλονται βίαια είτε αναδύονται μέσα από ανεπαίσθητες μακρόχρονες διαδικασίες, εφόσον κυριαρχήσουν καθορίζουν το είδος των επερχόμενων αλλαγών.
...
Άνθρωπος
Το είδος του πιθήκου που επιβίωσε και εξαπλώθηκε βασιζόμενο σε ιδιαίτερες μορφές κοινωνικοποίησης που επινόησε και ανέπτυξε, όπως για παράδειγμα
- η συνεργασία, η ανάπτυξη της επικοινωνίας και του λόγου,
- η ισοτιμία, ο αποκλεισμός ή και η φόνευση των κυριαρχικών αρσενικών,
- η γνώση, το μοίρασμα των πληροφοριών μεταξύ προσώπων και κοινοτήτων,
- η εξωγαμία, η διαμόρφωση μεγάλων δικτύων κοινοτήτων.
Κοινωνία
Το ενεργό πεδίο συνεργασίας των ανθρώπων με γνώμονα το αμοιβαίο ενδιαφέρον για την επιβίωση και την ευζωία. (ετυμολογία: μοιράζομαι, συμμετέχω)
κοινωνέω, μέλ. -ήσω, παρακ. κεκοινώνηκα (κοινωνός)· 1. έχω ή πράττω σε κοινωνία με κάποιον, έχω μερίδιο ή συμμετέχω σε κάτι μαζί με κάτι άλλο, τινός τινι, σε Ξεν. 2. κ. τινός, έχω μερίδιο ή παίρνω μέρος σε κάτι, σε Τραγ., Ξεν. 3. κ. τινί, έχω σχέσεις ή συναναστρέφομαι, σε Αριστοφ., Πλάτ. 4. σπανίως με αιτ. πράγμ., κ. φόνον τινί, διαπράττω φόνο σε συνέργεια με αυτόν, σε Ευρ. 5. απόλ., μοιράζομαι από κοινού μια άποψη, συμφωνώ, σε Πλάτ.· σχηματίζω κοινότητα, σε Αριστ.
Πολιτισμός
Το πεδίο της συλλογικής διάνοιας μέσα στο οποίο δημιουργούνται και μετασχηματίζονται αδιάκοπα τα σύμβολα που καθορίζουν τις προσωπικές και συλλογικές συμπεριφορές.
Θα υπάρξει κάποτε τέλος στις προσπάθειες των προοδευτικών ανθρώπων;
Θα υπάρξει ένας οριστικός ιδανικός προορισμός;
Όχι, γιατί τα πάντα, από πάντα και για πάντα, βρίσκονται σε διαδικασία εξέλιξης.
Όποιος οραματίζεται μια ιδανική ακινητοποίηση, όχι μόνο αυτοακυρώνεται από κοινωνός της προόδου, αλλά στρέφεται και εναντίον της.
Αυτή η απλή γνώση, πως δηλαδή δεν υπάρχει κάποιος ιδανικός προορισμός ή ένας τελικός σκοπός, είναι η αφετηρία για να αναγνωρίσουμε πως όποιο μέσο κι αν χρησιμοποιήσουμε, το ίδιο αυτό το μέσο είναι ταυτόχρονα και σκοπός εκπληρούμενος πάντα σε παρόντα χρόνο.
Από τον συλλογισμό πως οι σκοποί και τα μέσα ταυτίζονται και εκπληρώνονται στον παρόντα χρόνο, προκύπτει πως δεν είναι δυνατόν να υπάρχει "σκοπός που να αγιάζει τα μέσα".
Αν οι μηχανοραφίες, οι ανταγωνισμοί, η υπεροψία, η επιβολή και ο καταναγκασμός θεωρούνται από εμάς ως τα αναγκαία μέσα που μπορούν να οδηγούν σε έναν αγαθό σκοπό, τότε απλώς συμμετέχουμε και με τις δικές μας δυνάμεις στην διαιώνιση του υφιστάμενου συστήματος ανταγωνισμού, επιβολής και καταναγκασμού. Ο σκοπός μας σε αυτή την περίπτωση ταυτίζεται με τους σκοπούς των υφιστάμενων συστημάτων κυριαρχίας. "Παίζουμε το παιχνίδι" με λίγα λόγια.
Θα ήταν απίθανο να υπάρχουν προοδευτικοί άνθρωποι που θα ήθελαν να παίζουν ένα τέτοιο παιχνίδι, ενώ, σίγουρα, η έγνοια τους είναι πώς να συμβάλουν σε μία πραγματική μεταστροφή στην κοινωνική πραγματικότητα.
Συνταγματικός φάρος
Εάν καταλήξουμε πως σκοποί και μέσα ταυτίζονται θα χρειαστεί να περιγράψουμε ένα γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται οι σκοποί και τα μέσα μας. Θα χρειαστεί να διατυπώσουμε ένα είδος συνταγματικής έδρασης ή πιο παραστατικά ενός φάρου στην πορεία μας.
Τί θα τοποθετήσουμε πρώτο σε έναν τέτοιο φάρο;
Μήπως, για παράδειγμα, την ζωή και την ακεραιότητα, φυσική και διανοητική κάθε ανθρώπου; Ανεξαιρέτως ή μήπως με εξαιρέσεις;
Μετά; Μήπως την ελεύθερη έκφραση και την δημοκρατία; Απεριόριστα ή με περιορισμούς;
Αυτά είναι μόνο δύο παραδείγματα από έναν κατάλογο τον οποίο αν δεν συντάξουμε, οι αναντιστοιχία λόγων και έργων θα καραδοκεί συνεχώς.
Η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΟΗΕ, 1948), ως κείμενο με παγκόσμια εμβέλεια, αποτελεί μία χρήσιμη αφετηρία .
Συνεργασία
Οι συνεργασίες αποτελούν μέρος στρατηγικών σχεδιασμών για την επίτευξη ενός τελικού σκοπού ή αποτελούν οι ίδιες τον σκοπό; Η "αλήθεια" στο κοινωνικό πεδίο από το οποίο έχει αποκλειστεί η επιβολή, η εκμετάλλευση και ο καταναγκασμός
...
Οι κόμβοι
Για παράδειγμα αναγνωρίζουμε ως κόμβο την αγροτική ή νεολιθική, όπως λέγεται, επανάσταση. Μας διαφεύγει όμως ένας άλλος κρισιμότερος για εμάς κόμβος: η επανάσταση, μπορούμε να πούμε κατ' αντιστοιχία, του πολέμου. Η στιγμή δηλαδή που μια κοινωνία υποδούλωσε μία άλλη, μετατρέποντάς την σε παραγωγικό της κοπάδι, εισάγοντας για πρώτη φορά τον καταναγκασμό στις ανθρώπινες σχέσεις.
Αυτή η κρίσιμη συγκυρία, που εντοπίζεται πριν περίπου 5.000 χρόνια καθοδηγεί την ανθρωπότητα έκτοτε σε μία αυτοκαταστροφική πορεία:
> Η ευημερία κάποιων προέρχεται από την καταστροφή άλλων.
> Ο ανταγωνισμός για την κυριαρχία δημιουργεί την ανάγκη για μεγέθυνση.
> Ο καταναγκασμός, εμφανής ή αθέατος, καθορίζει τις σχέσεις μεταξύ προσώπων και συνόλων.
Τα σύμβολα
Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους καθορίζεται από την ικανότητα της ανθρώπινης διάνοιας να δημιουργεί σύμβολα. Η ικανότητα αυτή πιθανότατα να αποτελεί την μεγαλύτερη ιδιατερότητα του ανθρώπινου είδους.
Τα σύμβολα που διαμορφώνει και χρησιμοποιεί κάθε σύνολο ανθρώπων, αναφέρονται στο νόημα της ζωής, τον συνεκτικό δεσμό του συνόλου, μέχρι τις σχέσεις μεταξύ των προσώπων και τα πρακτικά ζητήματα βιοπορισμού του.
Ο άντρας, η γυναίκα, η οικογένεια, η ομορφιά, η ευτυχία, ο έρωτας, η κοινωνία, κάθε μία από αυτές τις λέξεις είναι νοηματοδοτημένη κατ' επιλογή και με ιδιαίτερο τρόπο από κάθε σύνολο ανθρώπων. Το ίδιο και ο θεός, το χρήμα, η οικονομία, ο νόμος, το κράτος κτλ.
Ο τρόπος με τον οποίο κάθε φορά νοηματοδοτείται κάθε μία από αυτές τις λέξεις διαμορφώνει ένα συγκεκριμένο σύμβολο που αποβλέπει σε συγκεκριμένες χρήσεις, ενώ η ποιότητα της εκάστοτε νοηματοδότησης περιγράφει την ποιότητα του πολιτισμού του συνόλου που την χρησιμοποιεί.
Τα σύμβολα, είτε επιβάλλονται βίαια είτε αναδύονται μέσα από ανεπαίσθητες μακρόχρονες διαδικασίες, εφόσον κυριαρχήσουν καθορίζουν το είδος των επερχόμενων αλλαγών.
...
Άνθρωπος
Το είδος του πιθήκου που επιβίωσε και εξαπλώθηκε βασιζόμενο σε ιδιαίτερες μορφές κοινωνικοποίησης που επινόησε και ανέπτυξε, όπως για παράδειγμα
- η συνεργασία, η ανάπτυξη της επικοινωνίας και του λόγου,
- η ισοτιμία, ο αποκλεισμός ή και η φόνευση των κυριαρχικών αρσενικών,
- η γνώση, το μοίρασμα των πληροφοριών μεταξύ προσώπων και κοινοτήτων,
- η εξωγαμία, η διαμόρφωση μεγάλων δικτύων κοινοτήτων.
Κοινωνία
Το ενεργό πεδίο συνεργασίας των ανθρώπων με γνώμονα το αμοιβαίο ενδιαφέρον για την επιβίωση και την ευζωία. (ετυμολογία: μοιράζομαι, συμμετέχω)
κοινωνέω, μέλ. -ήσω, παρακ. κεκοινώνηκα (κοινωνός)· 1. έχω ή πράττω σε κοινωνία με κάποιον, έχω μερίδιο ή συμμετέχω σε κάτι μαζί με κάτι άλλο, τινός τινι, σε Ξεν. 2. κ. τινός, έχω μερίδιο ή παίρνω μέρος σε κάτι, σε Τραγ., Ξεν. 3. κ. τινί, έχω σχέσεις ή συναναστρέφομαι, σε Αριστοφ., Πλάτ. 4. σπανίως με αιτ. πράγμ., κ. φόνον τινί, διαπράττω φόνο σε συνέργεια με αυτόν, σε Ευρ. 5. απόλ., μοιράζομαι από κοινού μια άποψη, συμφωνώ, σε Πλάτ.· σχηματίζω κοινότητα, σε Αριστ.
Πολιτισμός
Το πεδίο της συλλογικής διάνοιας μέσα στο οποίο δημιουργούνται και μετασχηματίζονται αδιάκοπα τα σύμβολα που καθορίζουν τις προσωπικές και συλλογικές συμπεριφορές.
