Ο καπιταλισμός δεν είναι ένας
δαίμονας. Ο καπιταλισμός είναι προϊόν της ανθρώπινης νόησης, όπως και η
φεουδαρχία, όπως και η δουλεία. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η αναγωγή του
καπιταλισμού στην δαιμονική αιτία κάθε
κοινωνικού προβλήματος αποτελεί μια βολική ερμηνεία που μας απομακρύνει (ή ίσως
μας προφυλάσσει) από την εμπλοκή μας στην επίπονη αναζήτηση των πραγματικών
αφετηριών των ανθρώπινων και κοινωνικών προβλημάτων. Μία επιθυμητή, κατά το δοκούν, όμως
ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων δεν μπορεί να μας δώσει χρήσιμη γνώση για το
πώς να κατευθύνουμε την ανθρωπότητα προς την απαλλαγή από τα δεινά της.
Αντίθετα, παραπλανώντας, αποτελεί μια επικίνδυνη παγίδα που κρατά την πρόοδο
καθηλωμένη και εγκλωβίζει την εξέλιξη μέσα σε συγκεκριμένα όρια.
Προτού εξετάσουμε σε τι διαφέρει
ο καπιταλισμός από άλλες μορφές κοινωνικής οργάνωσης ας δούμε ποια είναι τα
γενικότερα χαρακτηριστικά του και ας διερευνήσουμε σε ποια ιστορική αλληλουχία
θα μπορούσε να τοποθετηθεί. Ας φανταστούμε την ιστορία των ανθρώπων σαν μια
μεγάλη αφήγηση που χωρίζεται σε μεγάλους τόμους βιβλίων. Ο καπιταλισμός
βρίσκεται στις τελευταίες μόλις σελίδες του τελευταίου από όλους τους τόμους
της ανθρώπινης ιστορίας. Ποιο είναι όμως το θέμα ολόκληρου αυτού του τελευταίου
βιβλίου όπου στο τέλος του γράφονται οι σελίδες του καπιταλισμού και στο οποίο
μάλιστα ένα ελάχιστο κομμάτι καταλαμβάνει και ο καθένας από εμάς;
Είναι αρκετά ευδιάκριτο για να το
αναγνωρίσουμε, ας κάνουμε όμως πρώτα μια περιγραφή των τόμων που προηγούνται και
οι οποίοι καταλαμβάνουν χρονικές περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας τόσο
μεγάλες, ώστε να είναι για μας δύσκολο να αντιληφθούμε το μέγεθός τους.
Ξέρουμε για έναν μεγάλο τόμο, τον
πρώτο για την ακρίβεια ο οποίος ξεκινάει με τους προγόνους μας να στέκονται για
πρώτη φορά όρθιοι, για τον επόμενο που χρησιμοποιούν τα πρώτα εργαλεία και τα
πρώτα όπλα, για έναν άλλο μετά που αρχίζουν να επικοινωνούν θέτοντας τα θεμέλια
του λόγου, για έναν άλλο τόμο όπου
περιγράφεται πώς μαθαίνουν να χρησιμοποιούν την φωτιά, και έναν ακόμα, τον προτελευταίο όπου οι
άνθρωποι μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τη γη και τα ζώα για να παράγουν με
συστηματικό τρόπο αυτά που χρειάζονται για την επιβίωσή τους. Θα ήταν πραγματικά ενδιαφέρον αν μπορούσαμε
να χωρίσουμε τους τόμους αυτούς με βάση την κοινωνική οργάνωση και όχι με βάση
χαρακτηριστικά που προκύπτουν από τα λιγοστά ευρήματα της προϊστορικής
περιόδου. Δυστυχώς όμως, αυτοί οι τόμοι -αν και ογκωδέστατοι- διαθέτουν λίγες μόνο
σελίδες με κείμενα ή εικόνες και, κατά κύριο λόγο, οι σελίδες τους είναι άγραφες.
Γνωρίζουμε μόνο ότι από την μελέτη ζωντανών πολιτισμών που βρέθηκαν από
ερευνητές στην λίθινη περίοδο πολιτισμικής εξέλιξης, η ποικιλία διαφορετικών
μορφών κοινωνικής οργάνωσης, όπως και ο βαθμός διαφορετικότητας μεταξύ τους,
είναι εντυπωσιακή. Για αυτό τον λόγο ακόμα και αν διαθέταμε περισσότερα
στοιχεία για την προϊστορική περίοδο θα ήταν ούτως ή άλλως αδύνατον να
κατηγοριοποιήσουμε την εξέλιξη των ανθρώπων με βάση την εξέλιξη της κοινωνικής
οργάνωσης.
Όπως και να έχει όμως, ό,τι και
να συνέβαινε σε επίπεδο κοινωνικής οργάνωσης μέχρι τον πρότελευταίο τόμο, στον
τελευταίο ξεκινά ένας καινούργιος τρόπος, πρωτόγνωρος μέχρι τότε, ο οποίος σιγά-σιγά,
τείνει να κυριαρχήσει απ’ άκρη σ’ άκρη της γης. Η τάση αυτή σήμερα
ολοκληρώνεται και ολόκληρος ο πλανήτης βρίσκεται πλέον οργανωμένος σε έναν
μοναδικό και συγκεκριμένο τρόπο κοινωνικής οργάνωσης. Ο τελευταίος λοιπόν τόμος
της ανθρώπινης ιστορίας στον οποίο συμμετέχουμε και εμείς περιγράφει τον νέο
αυτό τρόπο κοινωνικής οργάνωσης από την εμφάνισή του μέχρι την στιγμή που πλέον
κυριαρχεί σε ολόκληρο τον πλανήτη.
