Περιεχόμενα
1. Ποιά γνώση επιλέγουμε ως κρίσιμη;
2. Ποιές είναι οι αρχές που επιλέγουμε;
3. Ποιές ενέργειες επιλέγουμε;
1. Ποιά γνώση επιλέγουμε ως κρίσιμη;
Κατά κύριο λόγο είμαστε αυτό που μαθαίνουμε και η αφετηρία όσων μαθαίνουμε βρίσκεται στα δύο θεμελιώδη για τον πολιτισμό μας κείμενα. Την Ιλιάδα και την Οδύσεια. Αυτά όμως τα κείμενα συντάχθηκαν, από την μία για να απολογηθούν για τις απάνθρωπες επιλογές καινοφανών ληστρικών εξουσιών, και από την άλλη, για να διδάξουν πως αυτές οι απάνθρωπες επιλογές αποτελούν τον μοναδικό τρόπο με τον οποίο μπορούν να ζουν οι άνθρωποι. Εκατοντάδες γενιές έχουν διαμορφώσει την συνείδησή τους μέσα από αυτά τα κείμενα, βιώνοντάς τα άλλοτε σαν ποίηση και άλλοτε στο πετσί τους.
Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αυτά τα κείμενα ολότελα άχρηστα, μπορούν όμως να φανούν πολύ χρήσιμα αν αναζητήσουμε σε αυτά, όχι τις διδαχές τους καθεαυτές, αλλά, τις αντιφάσεις που φανερώνουν για την εποχή τους και την κατάσταση της ανθρωπότητας στις περιόδους που συντασσόντουσαν.
Είναι φυσικό τέτοιες σκέψεις να χαρακτηριστούν κρίνοντάς τες μέσα από την βεβαιότητα της κανονικότητας ως βέβηλες, και έτσι πρέπει! Γιατί τα συστήματα κυριαρχίας εδραιώθηκαν πάνω στον σβέρκο της ανθρωπότητας χρησιμοποιώντας όχι μόνο τα όπλα και την βία, αλλά και με την κατάχρηση κάθε ανθρώπινου επιτεύγματος στο οποίο απόκτησαν πρόσβαση. Την λεπτότητα και το μεγαλείο αυτών των κειμένων θα πρέπει να τα παραλληλίσουμε με την λεπτότητα και το μεγαλείο του έργου της Έλεν Ρίφενσταλ προσπαθώντας να φανταστούμε πώς θα το προσεγγίζαμε ζώντας σε έναν κόσμο όπου έχει κυριαρχήσει ο ναζισμός.
Όπως και με το έργο της Ρίφενσταλ μπορούμε να αξιολογήσουμε την χρήση των μέσων και την αισθητική αλλά να απορρίψουμε την επιδίωξη και το ιδεολογικό κίνητρο, το ίδιο μπορούμε να κάνουμε και με τα Ομηρικά κείμενα. Να απορρίψουμε ως απάνθρωπο τον πολιτισμό του πολέμου και της υποδούλωσης την στιγμή που επινοείται και προσπαθεί να εδραιωθεί πριν από χιλιάδες χρόνια, όπως ακριβώς απορρίπτουμε σήμερα το πισωγύρισμα στην ίδια εκείνη αρχέγονη μορφή του, την οποία πλέον ονομάζουμε "Φασισμός".
Φασισμός είναι η εντροπία κάθε συστήματος κυριαρχίας και δεν θα απαλλαγούμε από τον εφιάλτη του παρά μόνο αν αναγνωρίσουμε και εναντιωθουμε στις ρίζες του μέσα σε κάθε σύστημα κυριαρχίας ακόμα και μέσα στον καθέναν από εμάς. Η δόξα του πολέμου, των όπλων και των ηρώων, η υποταγή στον υπέρτατο άρχοντα, η ιεραρχία, ο θάνατος και η υποδούλωση, ακόμα και η ικανοποίηση από την επιβολή στον διπλανό μας, είναι ο κοινός παρονομαστής για κάθε σύστημα κυριαρχίας. Περίτεχνες διδασκαλίες χιλιάδων χρόνων που γεννήθηκαν στις αυλές περισπούδαστων ληστάρχων και δολοφόνων διαπλάθουν έκτοτε τις συνειδήσεις μας και τον πολιτισμό μας.
Ως Ιστορία διδάσκεται η αέναη αντιπαράθεση μεταξύ των κυρίαρχων για περισσότερη κυριαρχία και εξουσία, με μόνο μέσο την καταστροφή των ανθρώπινων ζωών και της κατασπατάλησης της φύσης.
Ο πόλεμος, ο φόνος δηλαδή σε μαζική κλίμακα, ως ελέφαντας μέσα στο δωμάτιο, είναι ο πυρήνας αυτού του καταστροφικού πολιτισμού. Είναι ψευδές να βλέπουμε στο επίκεντρο του πολιτισμού μας την αγροτική, την βιομηχανική και την τεχνολογική επανάσταση. Η αγροτική, η βιομηχανική και η τεχνολογική επανάσταση είναι επινοήσεις και εργαλεία των ανθρώπων τα οποία κατασπαταλώνται από τους ανταγωνισμούς των κυρίαρχων, αφήνοντας ελάχιστα ή και καθόλου οφέλη στους ίδιους. Ο πυρήνας του πολιτισμού μας αποτελείται από ένα κράμα πολέμου, κλοπής, ανταγωνισμού και σπατάλης.
Αυτός ο ελέφαντας μέσα στο δωμάτιο αποτελεί την βασική γνώση που πρέπει να διακρίνουμε για να μπορέσουμε να εισάγουμε μια καλύτερη προοπτική για την ανθρωπότητα.
Παρένθεση
 |
| Εξουσία, Ελληνική Δημοκρατία 21ος αιώνας |
"Παρόλ' αυτά δυσκολευόμαστε να δεχτούμε ότι ο βασιλιάς Αγαμέμνονας, ή κάποιος άλλος ήρωας της Ιλιάδας, μπορεί να είναι όταν λειτουργεί σαν κυρίαρχος, ένας στολισμένος και οπλισμένος όρθιος πίθηκος ή ένα άλλο διακοσμημένο και "μεγαλόπρεπο" ζώο.
Αλλά, με βάση τα όσα έχουμε πει ως τώρα, αντιδρούμε στην ιδέα αυτή, όχι γιατί δεν είναι έτσι, αλλά γιατί, αν δεχτούμε ότι είναι έτσι, καταρρέει ένα ολόκληρο σύστημα αντιλήψεων που έχει οικοδομηθεί μέσα σε αιώνες συστημάτων κυριαρχίας. Και θ' αρχίσουμε να βλέπουμε με τον ίδιο τρόπο, σαν διακοσμημένους με διάφορα στολίδια και εξαρτήματα όρθιους πίθηκους - και πολλούς άλλους κυρίαρχους και σπουδαίους όλων των εποχών, που έχουμε μάθει να τους θεωρούμε κάτι ανώτερο, να τους θαυμάζουμε, να τους χειροκροτούμε, να τους υμνούμε και ν'ακούμε παροτρύνσεις να τους μοιάσουμε - αν δεν το έχουμε ήδη κάνει.
Και ιδιαίτερα στην εποχή μας όπου με την τεράστια διάδοση της τηλεόρασης παρελαύνουν καθημερινά μπροστά στα μάτια μας άπειρες τέτοιες φιγούρες και των δύο φύλων που προσπαθούν να μας καταπλήξουν.
Αλλά αυτό ακριβώς είναι μια από τις επιδιώξεις αυτού του βιβλίου: Να συμβάλει στην κατάρρευση αυτών των αντιλήψεων για ανωτερότητα που επί χιλιάδες χρόνια προσπαθούν να μας μπολιάσουν μ΄αυτές οι διάφοροι διακοσμημένοι ή μη, κυρίαρχοι και οι δάφοροι αξιωματούχοι των συστημάτων κυριαρχίας." - Ανδρέας Γεωργίου, Το τέλειο κράτος: Η νύχτα των ερπετών, Εκδόσεις Γλάρος, 1987, σελίδα 171
 |
| Πολεμική αναπαράσταση σε υδρία, κλασσική αρχαιότητα |
…
Δεν πρέπει όμως καθόλου να μεταδίδουμε γνώσεις πολεμικής τέχνης και μελέτης σ’ αυτούς που θέλουμε να κάνουμε εργάτες και φορολογούμενους για μας, αλλά πρέπει να έχουμε υπεροχή σ’ αυτές τις ασκήσεις ξέροντας ότι αυτά οι θεοί τα φανέρωσαν στους ανθρώπους ως όργανα ελευθερίας και ευτυχίας. Και όπως ακριβώς έχουμε πάρει από εκείνους τα όπλα τους, έτσι κι εμείς δεν πρέπει ποτέ να μείνουμε χωρίς όπλα ξέροντας καλά ότι όσοι κάθε φορά βρίσκονται πάρα πολύ κοντά στα όπλα, εκείνοι είναι που τα έχουν δικά τους, όταν θέλουν να τα χρησιμοποιήσουν." -Ξενοφώντα, Κύρου Παιδεία, βιβλίο Ζ’, Λόγος του Κύρου στους «ομότιμους», αποσπάσματα
2. Ποιές είναι οι αρχές που επιλέγουμε;
Πριν μιλήσουμε για πράγματα που ίσως ακούγονται περίπλοκα, μπορούμε να σταθούμε σε κάποια που είναι απλά. Οι αρχές μας προέρχονται από επιλογές που κάνει η συνείδησή μας. Δεν αποτελούν νόμους κάποιου κράτους, ούτε θεϊκές εντολές. Μπορούμε να επιλέξουμε να θεωρούμε πως η ανθρώπινη ζωή έχει αξία. Μπορούμε να επιλέξουμε πως η ανθρώπινη ζωή δεν έχει αξία. Μπορούμε να επιλέξουμε πως η δική μας ζωή έχει αξία ενώ η ζωή των άλλων όχι. Μπορούμε να επιλέξουμε πως η ζωή των άλλων έχει αξία ενώ η δική μας όχι.
Μπορούμε ακόμα να λέμε πως έχουμε επιλέξει την μία από αυτές τις επιλογές αλλά στην πράξη να συμπεριφερόμαστε σαν να έχουμε επιλέξει μία από τις υπόλοιπες. Μεταξύ άλλων μπορούμε να επιλέξουμε να υπάρχουν κανόνες οι οποίοι θα εξασφαλίζουν την τήρηση όσων έχουμε επιλέξει σε συλλογικό επίπεδο. Ακόμα, μπορούμε να επιλέξουμε κάποιοι να τηρούν αναγκαστικά τους κανόνες που ορίστηκαν συλλογικά και κάποιοι να προσποιούνται πως τους τηρούν.
Έτσι, καθώς οι αρχές ξεφεύγουν από το προσωπικό επίπεδο και αποκτούν υπόσταση μόνο στο συλλογικό, αναγκαστικά βρίσκονται σε μία συνεχή διάδραση μεταξύ αυτών των δύο επιπέδων. Για να έχουν οι αρχές που δηλώνει η κοινωνία ουσιαστική υπόσταση στο συλλογικό επίπεδο, θα πρέπει να αποτελούν μέρος του πολιτισμού που διδάσκεται και φέρει το κάθε μέλος αυτής της κοινωνίας, και να αντανακλώνται από το άτομο στο σύνολο και αντίστροφα.
> Η πρώτη αρχή
Ενδεχομένως, ένας συντριπτικός αριθμός ανθρώπων θα συμφωνούσε πως η ζωή, η ακεραιότητα, η ασφάλεια, η ομορφιά, η χαρά, η γνώση, ο έρωτας, η απόλαυση, η δημιουργία, η σύμπραξη, η γαλήνη, η δράση, η αξιοπρέπεια, αποτελούν τις κυριότερες αξίες για την ζωή ενός ανθρώπου. Μία κρίσιμη ιδιότητα με την οποία θα ορίζαμε έναν άνθρωπο ως προοδευτικό βρίσκεται στο ότι θα αναγνώριζε σε όλους τους ανθρώπους, εξίσου, το δικαίωμα να απολαμβάνουν αυτές τις αξίες.
Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε πως υπάρχει μία κρίσιμη επιλογή που ως βασική αρχή προσδιορίζει την προοδευτικότητα: η αρχή δηλαδή πως, ό,τι προσδίδει ευζωία και ευτυχία αναλογεί εξίσου σε όλους τους ανθρώπους. Ίσως μία πιο ενδιαφέρουσα διατύπωση αυτής της αρχής θα ήταν να πούμε πως, η ευζωία και η ευτυχία μπορούν να βιώνονται ουσιαστικά και να αποκτούν νόημα όταν έχουν σε αυτές ανάλογη πρόσβαση όλοι οι άνθρωποι ανεξαιρέτως.
> Η δεύτερη αρχή
Είναι συνηθισμένο να κυριαρχούν οι διδασκαλίες που αποθέτουν στο μέλλον την προσδοκία της ευζωίας και της ευτυχίας, αιτιολογώντας κάθε πράξη που γίνεται στο παρόν ως προετοιμασία για την προσδοκώμενη ευζωία και ευτυχία. Κάποιες τέτοιες διδασκαλίες επικεντρώνονται στην συνείδηση των ανθρώπων, άλλες σε ατομικά υλικά επιτεύγματα, ενώ άλλες στις κοινωνικές συνθήκες. Αυτά όμως τα ιδεολογήματα στην πραγματικότητα λειτουργούν σαν τεχνάσματα που απομακρύνουν κάθε άνθρωπο (και κυρίως αυτούς που ζουν σε καθεστώς υποτέλειας) από όσα θα συμφωνούσαμε πως αξίζουν, όπως η ζωή η ίδια, η ακεραιότητα, η ασφάλεια, η ομορφιά, η χαρά, η γνώση, ο έρωτας, η απόλαυση, η δημιουργία, η σύμπραξη, η γαλήνη, η δράση, η αξιοπρέπεια.
Το πρόταγμα για την προοδευτικότητα είναι να ανατρέπει αυτήν την αποπροσανατολιστική συνθήκη διαμορφώνοντας τους όρους με τους οποίους η ζωή, κάθε ζωή και ό,τι αξίζει σε αυτήν, θα βιώνεται σε παρόντα χρόνο και δεν θα μετατίθεται στο μέλλον ως υπόσχεση. Για την προοδευτικότητα η ευζωία και η ευτυχία αποτελούν βίωμα και όχι υπόσχεση.
Από αυτήν την αρχή συνάγεται και ένα σημαντικό εργαλείο που αφορά τα μέσα που χρησιμοποιεί η προοδευτικότητα για να πετυχαίνει τους σκοπούς της. Για την προοδευτικότητα, κάθε μέσο που χρησιμοποιεί θα πρέπει να ταυτίζεται ή να είναι σε απόλυτη αντιστοιχία με τους σκοπούς της. Αντίστροφα και, κάθε σκοπός που επιλέγει πρέπει να επαληθεύεται κάθε στιγμή από τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την επίτευξή του.
> Η τρίτη αρχή
Σε μία ανθρωπότητα που νομοτελειακά δεν θα προσεγγίσει ποτέ έναν τελικό σκοπό, μία ιδανική συνθήκη, αλλά θα βρίσκεται σε μία διαρκή διαπραγμάτευση με ό,τι συνθέτει τον ανθρώπινο και φυσικό κόσμο, η διαμόρφωση των συνθηκών, των προϋποθέσεων και των δεξιοτήτων για την εμβάθυνση της συνεργασίας μεταξύ των ανθρώπων είναι το μέσο για κάθε επιδίωξή της, αλλά και κάθε στιγμή ο υπέρτατος σκοπός της.
> Η τέταρτη αρχή
Οι περισσότερες από τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται από τους μηχανισμούς που επιδιώκουν την κυριαρχία είναι άχρηστες για την προοδευτικότητα. Αν και είναι κρίσιμο η προοδευτικότητα να μελετά και να κατανοεί αυτές τις τεχνικές όπως αναπτύχθηκαν από την εγκαθίδρυση των κυριαρχικών συστημάτων μέχρι σήμερα, είναι θεμελιώδες ταυτόχρονα να αναγνωρίζει πως οι τεχνικές αυτές μπορούν μόνο να ανακυκλώνουν τα υφιστάμενα συστήματα κυριαρχίας και δεν έχουν τίποτα να προσφέρουν στο χτίσιμο ενός νέου κόσμου. Το σημαντικότερο μέσο που έχουν στην διάθεσή τους οι προοδευτικοί άνθρωποι είναι να αποτελούν οι ίδιοι το παράδειγμα ενός καλύτερου κόσμου.
3. Ποιές ενέργειες επιλέγουμε;
> Κράτος ή κοινωνία;
Καταρχήν θα πρέπει να αποβάλουμε την ψευδαίσθηση πως ένα κράτος αποτελείται από μία ενιαία κοινωνία. Θα πρέπει να αναζητήσουμε και να προσδιορίσουμε τους μηχανισμούς εκβιασμού που ξεκινούν από τους κυρίαρχους και διαχέονται σε όλα τα επίπεδα των ανθρώπων, εξαιτίας των οποίων αποτρέπεται η ανάπτυξη ουσιαστικών ανθρώπινων σχέσεων και ακυρώνεται κάθε προσπάθεια σύνθεσης πραγματικής κοινωνίας ακόμα και σε μικρές κλίμακες. Επείγει να επαναπροσδιορίσουμε και να επαναδιατυπώσουμε τις έννοιες σημαντικών όρων όπως, "κοινωνία", "ανθρώπινες σχέσεις", κλπ.
> Ποιά είναι τα εργαλεία των κυρίαρχων;
Θα πρέπει να μελετήσουμε προσεκτικά τις ενέργειες των κυρίαρχων με τις οποίες επιβάλλουν την θέλησή τους στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Όχι βέβαια για να τις μιμούμαστε αλλά για να ξέρουμε τί να περιμένουμε, πώς να προστατευόμαστε και τί θα πρέπει να ανατρέψουμε. Ο κόσμος δεν λειτουργεί με τα κριτήρια των προοδευτικών ανθρώπων, αλλά με εδραιωμένους και αυτοματοποιημένους μηχανισμούς που συχνά είναι ολότελα αντιανθρώπινοι και τους οποίους θα πρέπει να αναγνωρίζουμε, να αναδεικνύουμε και να αντιμαχόμαστε.
- Ο κατακερματισμός των ανθρώπων σε κοινότητες μικροσυμφερόντων, η πλουσιοπάροχη εξαγορά ομάδων που λειτουργούν σαν αυλή, τα ψίχουλα εν μέσω ανέχειας, κλπ.
- Η συνεχής συγκέντρωση πλούτου και εξουσίας και η φτωχοποίηση των ασθενέστερων.
- Η κουλτούρα της "υπεροχής" και της "ανωτερότητας" που διεισδύει στην συνείδηση προσώπων και ομάδων.
- Η οικειοποίηση και εργαλειοποίηση των επιστημών και των τεχνολογιών.
- Η εργαλειοποίηση του φόβου που προκαλεί η βία, η οικονομική και υγειονομική καταστροφή, κλπ.
- Οι στρατιές των κρατικών και παρακρατικών μισθοφόρων, φυσικά.
- Οι παρακρατικές υπηρεσίες με τις οποίες οι κυρίαρχοι μπορούν να διεισδύουν μέσα στα κινήματα και σε οποιονδήποτε κοινωνικό χώρο, όχι μόνο για να τον παρακολουθούν αλλά, πολύ χειρότερα, να τον κατευθύνουν.
> Οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να ακούσουν πράγματα τα οποία δεν είμαστε έτοιμοι να τους πούμε
Η ανεξέλεγκτη υπεροψία των κυρίαρχων μαζί με την αδηφαγία τους έχουν ξεγυμνώσει περισσότερο από κάθε άλλη φορά το αδίστακτο πρόσωπό τους. Αυτό το διακρίνουν οι περισσότεροι άνθρωποι χωρίς να έχουν ανάγκη κάποιο ιδεολογικό υπόβαθρο για να το στηρίξουν. Η ριζοσπαστικοποίηση όμως είναι γνωστό πως αν δεν βρεί προοδευτική διέξοδο θα εκτονωθεί εκεί που εξυπηρετείται το σύστημα των κυρίαρχων. Και αυτό ακριβώς είναι που θα συμβεί αν η προοδευτικότητα δεν εμβολίσει αυτήν την διαδικασία.
> Παράδειγμα, παράδειγμα, παράδειγμα!
Είναι απόλυτα υγιές οι άνθρωποι να αρνούνται κάθε εμπιστοσύνη σε λόγια και συμπεριφορές που κινούνται μέσα στα πλαίσια του συστήματος που συντηρεί τους κυρίαρχους, και από τα οποία έχουν αισθανθεί κατ' επανάληψη προδομένοι. Μπορεί να υπάρξει μέσα σε αυτό το σύστημα ένα διαφορετικό συμπεριφορικό παράδειγμα, το οποίο επιπλέον να κερδίζει το ενδιαφέρον των ανθρώπων; Δεν θα το μάθουμε παρά μόνο αν το επιχειρήσουμε.
- Η πολιτική δράση ως πρόσκληση για την κατάκτηση της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας στο παρόν.
- Η αποποίηση κάθε προνομίου, οικονομικού, υλικού ή άλλου, που απορρέει από δημόσια αξιώματα. Η απαίτηση κάθε δημόσια θέση να καταλαμβάνεται από ανθρώπους που αποστρέφονται την ιδιοτέλεια.
- Η προσκόλληση στις δηλωμένες αρχές και ο συνεχής έλεγχος της συνέπειας μεταξύ λόγων και έργων.
- Η ολοκληρωτική διαφάνεια των οικονομικών.
- Η υλοποίηση παραγωγικών πειραμάτων, ομάδων εργασίας, κοινωνικών παρεμβάσεων και διαδράσεων.
- Η ανάπτυξη αναλυτικού πολιτικού προγράμματος μαζί με την κοινωνία.
> Αισιόδοξοι ή απαισιόδοξοι;
Τα συστήματα κυριαρχίας έχουν αναπτύξει τρομακτικές δυνατότητες επιβολής των συμφερόντων τους, οικειοποιούνται αδιάκοπα προς όφελός τους κάθε επίτευγμα που επινοούν οι άνθρωποι, διαθέτουν φανερούς και αφανείς μηχανισμούς σχεδιασμού και επιβολής. Από την άλλη εμείς, κατακερματισμένοι, πασχίζουμε να επιβιώσουμε, να βιώσουμε την χαρά, να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας, κλπ. Δεν είναι ισότιμος αγώνας, όπως ποτέ δεν ήταν, και για αυτόν τον λόγο τα συστήματα κυριαρχίας συντηρούνται τόσες χιλιάδες χρόνια παρά τον απάνθρωπο χαρακτήρα τους, και παρά τους αγώνες και τις θυσίες χιλιάδων ανθρώπων.
Εμείς, από την άλλη, έχουμε με το μέρος μας την ροπή ενός μεγάλου μέρους των ανθρώπων να αποστρέφονται όσα καταλογίζουμε ως "απανθρωπιά", έχουμε τα εργαλεία να διαμορφώνουμε τα δικά μας δίκτυα επικοινωνίας και, διατηρούμε στα περισσότερα μέρη του κόσμου τις στοιχειώδεις ελευθερίες για να δραστηριοποιούμαστε πολιτικά.
Τα προοδευτικά κινήματα έχουν την μεγάλη ευθύνη να σχεδιάζουν και να υλοποιούν προγράμματα που θα τα τοποθετούν μπροστά από τις εξελίξεις και θα τις διαμορφώνουν, πράγμα που αυτή την στιγμή δεν φαίνεται να πετυχαίνουν.
> Mind the gap!
Οι μηχανισμοί των κυρίαρχων χρησιμοποιούν τα αντανακλαστικά και την αφοσίωση της προοδευτικότητας στις αξίες της, για να δημιουργήσουν παγίδες και παραπετάσματα που αποπροσανατολίζουν και απομακρύνουν τα κινήματα από την δυνατότητα να αποκτήσει ο λόγος τους λαϊκό έρεισμα. Είναι σημαντικό να διακρίνονται αυτές οι παγίδες, να διατηρείται με συνέπεια η επιλεγμένη προτεραιοποίηση ή να αναδιαμορφώνεται συνειδητά, και να προκρίνεται περισσότερο η ισορροπία στην εφαρμογή των αξιών της προοδευτικότητας, παρά η μονομέρεια προς την μία, σε βάρος μιας άλλης. Με αυτό το πρίσμα θα ήταν χρήσιμο να προσεγγίζονται κρίσιμα ζητήματα τα οποία η κοινωνία αντιμετωπίζει μέσα από προκαταλήψεις και βεβαιότητες, όπως για παράδειγμα το προσφυγικό και η πανδημία.
Λίγα από τα πολλά κείμενα που θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα:
Το τέλειο Κράτος: η νύχτα των Ερπετών / Ανδρέας Γεωργίου Ξυφτίλης, Γλάρος, 1987
Ολιστική Πολιτική / Μιχάλης Λιανός, 2011,
Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα / ΟΗΕ 1948
Ξενοφώντα, Κύρου Παιδεία, βιβλίο Ζ’, Λόγος του Κύρου στους «ομότιμους»
