[About a progressive movement for social change]
Τί επιδιώκει ένα προοδευτικό κίνημα κοινωνικής ανατροπής;
Να επιβάλλει έναν ιδανικό τύπο κοινωνίας; Μήπως έναν ιδανικό τύπο ανθρώπου; Να διώξει τους καπιταλιστές; Να καταργήσει την αστυνομία; Να δώσει λεφτά σε όλους;
Πώς μπορεί να πετυχαίνει τους στόχους του ένα κίνημα κοινωνικής ανατροπής;
Με την διαρκή αντιπαράθεση με την αστυνομία; Με σαμποτάζ στην κρατική μηχανή και στα μέσα παραγωγής; Με στρατιωτική αντιπαράθεση;
Οι επιδιώξεις ενός προοδευτικού κινήματος κοινωνικής ανατροπής μπορούν να περιγραφούν μέσα στο γενικό πλαίσιο της επιδίωξης για έναν ειρηνικό κόσμο όπου οι άνθρωποι θα ζουν με αξιοπρέπεια.
Εμπόδιο για την διαμόρφωση ενός τέτοιου κόσμου δεν είναι από μόνος του ο καπιταλισμός, όσο η κυριαρχία των συμπεριφορών-αντιλήψεων που υπαγορεύουν πως η ανθρωπότητα, οι άνθρωποι και οι κοινωνίες, δεν έχουν άλλη επιλογή από το να εξελίσσονται επ' αόριστον μέσα σε έναν αέναο κύκλο ανταγωνισμού και μεγέθυνσης. Ο καπιταλισμός αποτελεί το πιο πρόσφατο στάδιο μιας ιστορικής διαδρομής η οποία στο σύνολό της προσδιορίζεται από την κυριαρχία αυτών των συγκεκριμένων συμπεριφορών-αντιλήψεων.
Αυτό λοιπόν που έχει να ανατρέψει ένα προοδευτικό κίνημα δεν είναι απλά ο καπιταλισμός αλλά οι συμπεριφορές-αντιλήψεις που συντηρούν τον κύκλο του ανταγωνισμού και της μεγέθυνσης.
Αυτές οι συμπεριφορές-αντιλήψεις κινούνται συνεχώς από τα πρόσωπα προς το σύνολο της κοινωνίας και αντίστροφα, ορίζοντας ένα συλλογικό φαντασιακό που θρέφεται από την ψευδαίσθηση της διαρκούς πορείας προς το "περισσότερο" και το "καλύτερο". Αυτή η ψευδαίσθηση συντηρείται από όσους, για τυχαίους λόγους, δεν περιλαμβάνονται σε αυτούς που κάθε φορά γίνονται βορά στον αγώνα για μεγέθυνση και κυριαρχία. Αυτή η ψευδαίσθηση επίσης κατευθύνει αυτούς που την θρέφουν και την αναπαράγουν, στο να εξαιρούν από το κάδρο της πραγματικότητας όσους περιθωριοποιούνται και αποκλείονται από την δυνατότα της ευζωίας, όσους καταστρέφονται από τους "περιφερειακούς" πολέμους σε μακρινές χώρες, όσους παράγουν αναγκαία ή "αναγκαία" προϊόντα με όρους δουλείας σε άλλες μακρινές χώρες κ.ο.κ.
Το σημαντικότερο φαινόμενο που επιφέρει ο κύκλος του ανταγωνισμού και της μεγέθυνσης είναι η αναλγησία, η ακύρωση δηλαδή του κρίσιμου για την ανθρώπινη υπόσταση ιδιώματος, της σύνδεσης των ανθρώπων μέσα από το αμοιβαίο ενδιαφέρον για την κοινή ευζωία. Ταυτόχρονα, ο κύκλος του ανταγωνισμού και της μεγέθυνσης αναδεικνύει σε καθοριστικό παράγοντα την πεποίθηση της υπεροχής, της ανωτερότητας του καθενός που για οποιονδήποτε λόγο παραμένει ενεργός μέσα σε αυτόν τον κύκλο, απέναντι σε όλους αυτούς που βλέπουν τις ζωές τους να περιορίζονται ή και να καταστρέφονται κυριολεκτικά.
Επομένως, ένα προοδευτικό κίνημα κοινωνικής ανατροπής έχει στην ευθύνη του να αναζητήσει τρόπους ώστε να πετύχει:
- την διακοπή του κύκλου ανταγωνισμού-μεγέθυνσης,
- την ανάδειξη του αμοιβαίου ενδιαφέροντος για την κοινή ευζωία ως ρυθμιστή των ανθρώπινων σχέσεων και,
- την απαξίωση των μηχανισμών που εισάγουν τόσο στο προσωπικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο, την όποια οικονομική, εθνική, πολιτισμική, θρησκευτική, επιστημονική, ιδεολογική, συντεχνιακή "ανωτερότητα" ως υποβολέα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης.
Αυτά τα τρία σημεία μαζί με το κείμενο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, αποτελούν ίσως την καλύτερη πυξίδα ενός προοδευτικού κινήματος κοινωνικής ανατροπής.
Γνωρίζουμε ακόμα πως η μεγέθυνση και η ισχυροποίηση μπορούν να εξυπηρετούνται αποτελεσματικά μόνο μέσα σε συστήματα συγκεντρωτισμού της οικονομίας και της διοίκησης.
Ο ανταγωνισμός με λίγα λόγια και ο συγκεντρωτισμός πάνε χέρι-χέρι. Εύκολα κατανοούμε πως ο συγκεντρωτισμός διαμορφώνει, συντηρεί και ισχυροποιεί εξουσίες που εργάζονται μεθοδικά με όσα μέσα διαθέτουν για την αυτοσυντήρησή τους, μαζί όμως και για την συντήρηση του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος που διαμορφώνουν οι ίδιες και που συνήθως είναι αυτό το ίδιο που τις αφανίζει. Η καταστροφή είναι πάντα η κορύφωση σε αυτή την αλληλουχία επιδιώξεων.
Έχουμε όλα τα στοιχεία για να συνθέσουμε κρίσιμη γνώση για τις καταβολές μας ως άνθρωποι, και αυτή η γνώση μας λέει με απλά λόγια: Η ανθρωπότητα στο μακρινό παρελθόν κατάφερε να προοδεύσει περιορίζοντας, με συνειδητό τρόπο, την καταστροφή που επιφέρει ο ανταγωνισμός. Αυτό το επίτευγμα, μάλιστα, θα μπορούσαμε να το τοποθετήσουμε στην εκκίνηση της ύπαρξης της ανθρωπότητας και του ανθρώπινου πολιτισμού. Ο λόγος, η συνεργασία και η δημιουργικότητα στέκονται για την ανθρωπότητα ανέκαθεν στον αντίποδα του ανταγωνισμού, της μεγέθυνσης και της καταστροφής.
Σε αντίθεση με τις κυρίαρχες διδασκαλίες η "χρυσή" περίοδος της ανθρωπότητας δεν είναι τα πενήντα χρόνια της Αθηναϊκής "Δημοκρατίας"[1] αλλά η κατά πολύ μεγαλύτερη περίοδος του ελεύθερου Προμηθέα[2] κατά την οποία οι πόλεις υπήρξαν ανοχύρωτες, χωρίς κεντρική διοίκηση, ενώ τα προϊόντα, οι γνώσεις και οι τεχνολογίες ταξίδευαν από την Κασπία προς όλη την Μεσόγειο και τα Ευρωπαϊκά ποτάμια συμπλέγματα.
Γίναμε άνθρωποι προσπαθώντας να ακυρώσουμε την καταστροφή που επιφέρει ο ανταγωνισμός. Και το καταφέραμε όποτε αξιοποιώντας τον λόγο συνεργαστήκαμε ισότιμα σε έναν σκοπό: να μην επιτρέπουμε την συγκέντρωση οποιασδήποτε μορφής ισχύος στα χέρια προσώπων και ομάδων. Τα περισσότερα από τα ταμπού-νόμοι των αρχαϊκών κοινωνιών αποτυπώνουν ακριβώς αυτήν την προσπάθεια: της εξάλειψης της πιθανότητας να δημιουργηθεί μέσα στην κοινότητα συγκέντρωση πλούτου, ισχύος και οποιασδήποτε μορφής διαρκούς εξουσίας.
Αν αναλογιστούμε ότι ο κόσμος μας σήμερα περιστρέφεται γύρω από τον ανταγωνισμό, την μεγέθυνση, τον συγκεντρωτισμό, την εξουσία και την καταστροφή, είναι εύκολο να διακρίνουμε τις αφετηρίες ενός προοδευτικού κινήματος κοινωνικής ανατροπής: την συνεργασία, τον περιορισμό των μεγεθών, την αποκέντρωση και την ποικιλότητα, την συλλογικότητα και την δημιουργία.
Η ασφάλεια του υφιστάμενου συστήματος βρίσκεται στην αντίληψη που το ίδιο επέβαλε,[3] πως, ο καθένας μας μπορεί να υπάρχει μόνο ανταγωνιζόμενος με επιτυχία όλους τους άλλους ανθρώπους. Διδάσκει δηλαδή το υφιστάμενο σύστημα πως, πετυχημένοι άνθρωποι γινόμαστε όταν καταφέρνουμε να επιβαλόμαστε στα άλλα άτομα του είδους μας ανάλογα όπως και οι θαλάσσιοι ελέφαντες, με μόνη διαφορά πως αντί να μεγεθύνουμε την μάζα μας θα πρέπει να μεγεθύνουμε τα εξωσωματικά εφόδιά μας. Ακυρώνοντας αυτή την αντίληψη έμπρακτα, το σύστημα θα βρεθεί μετέωρο από το κύριο ιδεολογικό υπόβαθρό του.
Είναι σημαντικό να αναφερόμαστε σε μία προοδευτική κοινωνική ανατροπή και όχι γενικά στην ανατροπή του υφιστάμενου συστήματος, και άρα, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, έχουμε να αναζητούμε τόσο το περιεχόμενο της προόδου όσο και της ανατροπής.
Η έννοια της προόδου των ανθρώπων και των κοινωνιών μας θα μπορούσε να περιγραφεί ως, η ικανότητά μας να συνδιαλεγόμαστε για το τί είναι ωραίο και τί δίκαιο, και να εργαζόμαστε ώστε οι μεταξύ μας σχέσεις να διαμορφώνονται κατά τον τρόπο που επιλέγουμε.
Είναι ολότελα απίθανο να υπάρξει κάποια ανατροπή προς την κατεύθυνση του ωραίου και του δίκαιου προερχόμενη από κάποιες φυσικές νομοτέλειες. Τέτοιες προσδοκίες μπορεί ίσως να αναλογούν σε θαλάσσιους ελέφαντες αλλά όχι σε ανθρώπους που μπορούν να κατανοούν τις συνέπειες της μιάς ή της άλλης επιλογής τους, και να συνεργάζονται για την επίτευξη του ενός ή του άλλου σκοπού. Δεν μπορούμε να προσδοκούμε από τους 19 αποκλεισμένους από την αναπαραγωγή θαλάσσιους ελέφαντες να συνεργαστούν για να μεταπείσουν τον 1 κυρίαρχο θαλάσσιο ελέφαντα για την στάση του και την αδικία στην οποία τους υποβάλλει. Ούτε περιμένουμε από αυτά τα όντα να συμπράξουν και με την βία να καθαιρέσουν τον δυνάστη από την θέση του, προκειμένου να διαμορφώσουν μεταξύ τους ένα δίκαιο σύστημα. Δυστυχώς για τους θαλάσσιους ελέφαντες μόνο μία φυσική νομοτέλεια θα μπορούσε να ακυρώσει την δυστυχία που προκαλούν ελάχιστοι σε όλους τους υπόλοιπους. Από την άλλη όμως, για εμάς τους ανθρώπους, η αναζήτηση του δικαιότερου και η σύμπραξη για την επίτευξή του αποτελούν αυτονόητες ενέργειες, στις οποίες όταν δεν προβαίνουμε θέτουμε υπό αμφισβήτηση ακόμα και την ανθρώπινη υπόστασή μας.
Το ζητούμενο όμως της δικαιοσύνης, όταν αναδύεται, τις περισσότερες φορές έχει ως περιεχόμενο την βελτίωση των προσωπικών όρων διαβίωσης με κριτήριο τους ανθρώπους που απολαμβάνουν περισσότερα πράγματα από εμάς, αδιαφορώντας για την κατάσταση όσων απολαμβάνουν λιγότερα ή και καθόλου.
Αυτή η "ιδιοτελής δικαιοσύνη" εκφράζεται με έναν παράδοξο τρόπο:
Το ενδιαφέρον των πολλών εξαντλείται στην κατεύθυνση της μεγιστοποίησης των αγαθών που μπορεί να απολαμβάνει ο καθένας ιδιωτικά έχοντας ως κριτήριο αυτούς που έχουν περισσότερα, και δεν επεκτείνεται στην κατεύθυνση του δίκαιου μοιράσματος μεταξύ όλων των ανθρώπων ανεξαιρέτως.
Η ανταγωνιστική καθημερινότητα και οι κυρίαρχες διδασκαλίες καθοδηγούν τον καθένα να αντιλαμβάνεται το κοινωνικό περιβάλλον και τον εαυτό του περισσότερο σαν θαλάσσιος ελέφαντας παρά σαν άνθρωπος. Με την ορολογία του συστήματος, η κοινωνική αδικία που προκαλούμε μας καταλογίζεται μέσα στον ανταγωνιστικό στίβο της κοινωνίας ως επιτυχία. Έτσι, ο ανταγωνισμός και η επιδίωξη της επιτυχίας γίνονται για κάθε άνθρωπο χειροπιαστός στόχος από τον οποίο αν παρεκλίνει, γνωρίζει πως κινδυνεύει να περιθωριοποιηθεί όμοια με έναν από τους 19 αδύναμους θαλάσσιους ελέφαντες. Η έννοια της δικαιοσύνης, κινούμενη μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ακόμα και στην καλύτερη έκφρασή της, απέχει από το να συμπεριλαμβάνει το σύνολο της ανθρώπων μιας κοινότητας, πόσω μάλλον όλης της ανθρωπότητας.
Έτσι, εκτός από τους "αποτυχημένους" αναξιοπαθούντες της διπλανής πόρτας τους οποίους με ευκολία, λόγω βέβαια της έκδηλης "αποτυχίας" τους, εξαιρούμε από το κάδρο της κοινωνικής ευμάρειας, εξαιρούμε από αυτό με περίσσεια αναλγησία και απερισκεψία και τους εργάτες-σκλάβους τού αναπτυσσόμενου κόσμου που παράγουν για εμάς τα περισσότερα από τα αγαθά που καταναλώνουμε.
Η πρόοδος, ως ανταγωνισμός και μεγέθυνση, και η επιτυχία, ως αναλγησία και απανθρωπιά, παρουσιάζονται συνεχώς γύρω μας ως διδασκαλίες που μας παροτρύνουν να αναπαράγουμε ένα βαθειά αντιανθρώπινο κοινωνικό σύστημα. Δεν υπάρχει όμως καμμία περίπτωση να συντελείται κάποιου είδους πρόοδος, αν αυτή δεν προκύπτει ως προϊόν συνειδητών επιλογών που κάνουν άνθρωποι προκειμένου να προσεγγίζουν το ωραίο και το δίκαιο.
Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα θα ήταν χρήσιμο να αναλογιζόμαστε την πρόοδο ως το αποτέλεσμα των επιλογών μας που καθοδηγούνται από την χρήση του λόγου στην αναζήτηση του ωραίου και του δίκαιου, ενώ την οπισθοδρόμηση ως το αποτέλεσμα των επιλογών μας που καθοδηγούνται από άλογες παρορμήσεις.
Κάθε άνθρωπος και κάθε κοινωνία παλεύει μέσα στην αντίφαση που δημιουργεί η ανθρώπινη υπόσταση, ο λόγος απέναντι στην παρόρμηση, το ωραίο απέναντι στο εύκολο, το δίκαιο απέναντι στο εφικτό.
Είναι χρήσιμο ακόμα να αναλογιζόμαστε πως αυτή η πάλη ούτε θα έχει ποτέ κάποια οριστική κατάληξη, ούτε και θα ήταν ποτέ δυνατόν να συντελεστεί με έναν τρόπο, με μία μέθοδο, ή με την βεβαιότητα πως οι επιδιώξεις μας εξυπηρετούνται μόνο από πράξεις που αξιολογούνται ως κατάλληλες από κάποιους ανθρώπους και όχι από άλλες που αξιολογούνται ως κατάλληλες από άλλους ανθρώπους.
Ως προοδευτική κοινωνική ανατροπή λοιπόν, θα μπορούσαμε να ορίσουμε την στιγμή που η πάλη κάθε ανθρώπου και κάθε κοινωνίας θα αρχίσει να συντελείται, όλο και περισσότερο, μέσα σε ένα πλαίσιο που θα ορίζεται από τον λόγο των ανθρώπων, βάζοντας στο περιθώριο το σημερινό πλαίσιο το οποίο αναδεικνύει και νομιμοποιεί ως αφετηρία κάθε προσπάθειας τις αδιέξοδες παρορμήσεις που αλληλοτροφοδοτούν το σύστημα ανταγωνισμός-μεγέθυνση.
Γίνεται έτσι προφανές ότι, για κάθε άνθρωπο και για κάθε συλλογικότητα που επιδιώκει μια προοδευτική κοινωνική ανατροπή, ο σκοπός είναι ταυτόσημος με το μέσο, καθώς το μέσο αποτελεί στην πραγματικότητα τον σκοπό αυτής της αέναης προσπάθειας.
Αφού δε, σε αυτή την περίπτωση το μέσο αποτελεί τον σκοπό, θα ήταν ολότελα παράδοξο ένα κίνημα για την προοδευτική κοινωνική ανατροπή να προφασίζεται πως "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα" και να δικαιολογεί επιλογές και ενέργειές του κατ' αυτόν τον τρόπο.
> Μπορεί, λοιπόν, να υπάρξει κάποια εξουσία που θα απαλλάξει τους ανθρώπους από τα δεινά της εξουσίας; Ή, μπορεί να υπάρξει κάποια βία που θα καταργήσει την βία;
Κάποιοι υπερασπίζονται, αφού προηγουμένως προνοήσουν να αναθέσουν το προνόμιο της εξουσίας και της βίας στον εαυτό τους, πως, ναί, μπορεί να υπάρξει τόσο εξουσία, όσο και βία προς όφελος των περισσότερων. Στην φαντασία τους, είναι οι κατάλληλοι για να τους ανατεθεί το Κράτος ώστε να εξασκήσουν αυτά τα προνόμια με ιδανικό τρόπο, εισάγοντας έναν συγκεντρωτισμό με αγαθό σκοπό και μία βία με καλές προθέσεις.
Όσο δύσκολο και αν είναι, θα πρέπει να εξασκηθούμε ώστε να αναγνωρίζουμε πως τέτοιου είδους μεγαλόσχημες πεποιθήσεις είναι πλήρως ενσωματωμένες στο σύστημα μέσα στο οποίο κάθε άνθρωπος και κάθε ομάδα παρουσιάζονται υποχρεωμένοι να ανταγωνίζονται και να μεγεθύνονται διαρκώς. Αδιάφορο αν χρησιμοποιούνται για αυτό τον σκοπό ως εφόδια, άλλοτε τα μέσα παραγωγής και άλλοτε εξιδανικευμένες ιδεολογίες και δεισιδαιμονίες.
Αναμφίβολα, μια προοδευτική ανατροπή εκφράζεται με την αποδυνάμωση της εξουσίας, την αποδυνάμωση της βίας και την αποδυνάμωση του συγκεντρωτικού Κράτους το οποίο γεννήθηκε για να αποτελεί τον φορέα κάθε μεγεθυνόμενης εξουσίας και κάθε μεγεθυνόμενης βίας. Η εξουσία και η βία βέβαια, μπορούν να ξεφυτρώνουν οπουδήποτε, ακόμα και χωρίς την ύπαρξη ενός συγκεντρωτικού Κράτους και αυτό δεν πρέπει να διαφεύγει από την αντίληψη κάθε ανθρώπου.
Οι νομοθέτες στις σύγχρονες κοινωνίες έχουν ξεχάσει τις αφετηρίες των κανόνων των αρχαϊκών κοινωνιών σύμφωνα με τις οποίες για κάθε τι που όλοι θα ήθελαν αλλά δεν πρέπει να το έχουν, αφού η επιδίωξη της απόκτησής του επιφέρει ανταγωνισμό και καταστροφή, η κοινωνία ορίζει περιορισμούς ώστε τελικά να μην το έχει κανείς. Η απλότητα και η δραστικότητα με την οποία αυτοί οι περιορισμοί τεθόντουσαν στις ολιγομελείς αρχαϊκές κοινωνίες, ούτως ή άλλως δεν θα μπορούσε να έχει εφαρμογή στις πολυπληθείς κοινωνίες που προέκυψαν από την ανάγκη των εξουσιών να ισχυροποιούνται μεγεθυνόμενες και στις οποίες κοινωνίες δημιουργούνται τάξεις εκπροσώπων και γραφειοκρατικοί οργανισμοί με "ένστικτα" και αντανακλαστικά αυτοσυντήρησης.
Δεν είναι όμως ο αριθμός των ανθρώπων που κρατά καθηλωμένες τις σύγχρονες κοινωνίες στο σύστημα ανταγωνισμός-μεγέθυνση αλλά δύο πολύ πιο ανησυχητικές αιτίες:
- η εδραίωση της πεποίθησης πως, δεν αναλογεί σε όλους τους ανθρώπους το ίδιο επίπεδο ευζωίας ούτε και οι ίδιες απολαύσεις, και,
- η εδραίωση ενός κράτους-προστάτη των κυρίαρχων, το οποίο διαρκώς αναβαθμίζεται με σκοπό οι καταστροφές που προκαλούν οι κυρίαρχοι να μην αγγίζουν τους ίδιους, αλλά μόνο τους άλλους, οι οποίοι ούτως ή άλλως για τους κυρίαρχους, κάποιοι περισσότερο και κάποιοι λιγότερο, δεν είναι παρά ανθρώπινα κοπάδια.
> Ποιό είναι τέλος πάντων αυτό το προοδευτικό κίνημα κοινωνικής ανατροπής και πότε θα κάνει αισθητή την παρουσία του;
Αυτό το κίνημα υπάρχει άλλοτε ως εκλάμψεις στοχασμού και άλλοτε ως εκλάμψεις συμπεριφορών και πράξεων που προέρχονται από ανθρώπους και κινήματα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Χωρίς αμφιβολία από την στιγμή που συντελέστηκε υποδούλωση ανθρώπου για πρώτη φορά. Θα ήταν ευχής έργο να γινόταν καθοριστική η παρουσία του προτού οι διδασκαλίες της αμετροέπειας και οι αλόγιστες παρορμήσεις καταστρέψουν κάθε τι όμορφο που υπάρχει στον κόσμο και κάθε τί όμορφο που έχουν φτιάξει ή μπορούν να φτιάχνουν οι άνθρωποι.
> Η πράξη τώρα
Η αξία της ανθρώπινης ζωής
- Μπορούμε να απορρίπτουμε ως αντιανθρώπινη την διαβάθμιση της ανθρώπινης ζωής σε άξια και ανάξια;
- Μπορούμε να απορρίπτουμε ως αντιανθρώπινη την ιδέα ότι, αυτονόητα υπάρχουν άνθρωποι που πετυχαίνουν και άλλοι που αποτυχαίνουν και πως, αυτοί που αποτυχαίνουν είναι ένοχοι και υπόλογοι για την ανικανότητά τους να αντεπεξέρχονται στις απαιτήσεις της ζωής;
- Μπορούμε να αναζητούμε, να αποκαλύπτουμε και να απορρίπτουμε όποιες εκδηλώσεις "επιτυχίας" αποσκοπούν στην επιβολή μέσα από την απαξίωση των άλλων;
- Μπορούμε να διαχειριζόμαστε την ανάγκη του καθενός μας να νοιώθει σημαντικός κατά τρόπο που να μην περιλαμβάνει την κυριαρχία πάνω σε άλλους;
- Μπορούμε σε κάθε πράξη επιβολής και κυριαρχικότητας να αναγνωρίζουμε τον αποτρόπαιο και αντιανθρώπινο εαυτό μας;
- Μπορούμε να μην αναγνωρίζουμε κανέναν άνθρωπο ως αυθεντία σε θέματα που αφορούν την ύπαρξη και την συνύπαρξή μας;
- Μπορούμε να αναγνωρίζουμε σε κάθε άνθρωπο που περιθωριοποιείται από τους μηχανισμούς των "επιτυχημένων" το δικαίωμα να εξεγείρεται για να ακυρώσει την αδικία που υφίσταται και να ανακτήσει την ισότιμη ανθρώπινη υπόστασή του;
Ταυτόχρονα,
- Μπορούμε να μην συμμετέχουμε σε καμμία μεγέθυνση που θρέφει εξουσίες;
- Μπορούμε να αμφισβητούμε και να ακυρώνουμε κάθε τι που μπορεί να γίνεται εργαλείο κυριαρχίας στα χέρια των ισχυρών;
- Μπορούμε να επαναορίζουμε την σημασία και την χρήση της ιδιοκτησίας;
- Μπορούμε να προστατεύουμε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη από την μετατροπή της σε χρηστικό εργαλείο, σε παραγωγικό αριθμό, σε χρηματιστικό μέγεθος;
- Μπορούμε να γυρνάμε την πλάτη σε ό,τι περιορίζει την προοπτική ενός ανθρώπινου βίου τόσο για τις σημερινές γενιές όσο και για τους απογόνους μας;
Μπορούμε χωρίς αμφιβολία και, ούτως ή άλλως, πάντα υπάρχουν κάποιοι που το επιχειρούν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι για την εφαρμογή στην ζωή μας των περισσότερων από αυτά χρειάζεται προσωπική και συλλογική προσπάθεια στο επίπεδο του πολιτισμού. Δηλαδή, χρειάζεται μια νέα αφήγηση τόσο για την έννοια της ευζωίας όσο και για την έννοια του κοινωνικού δεσμού, η οποία να ακυρώσει τις αφηγήσεις της ιδιωτικής ευζωίας, της χρηματιστικής-ποσοτικής μεγέθυνσης, της ιεραρχίας και της επιβολής.
Η σημασία της σύνθεσης και της ποικιλότητας
Τα αρχηγικά σχήματα έχουν αποτύχει καθώς, εκτός τού ότι είναι διαβλητά από το σύστημα[4] αναπαράγουν κατά γράμμα την δομή του συστήματος από το οποίο θέλουμε να απαλλαγούμε.
Τα ιδεολογικά σχήματα δε, αποτυγχάνουν ακατάπαυστα και είναι λογικό αφού, κάθε ιδεολογία αποτελεί προϊόν των γνώσεων και των αντιλήψεων μιας συγκεκριμένης εποχής. Κάθε παγιωμένη θεώρηση του κόσμου, μέσα σε ελάχιστο ιστορικό χρόνο είναι ήδη ξεπερασμένη.
Το σημαντικότερο όμως πρόβλημα και που αφορά τόσο τα αρχηγικά όσο και τα ιδεολογικά σχήματα γενικότερα, είναι πως οι λύσεις που διατυπώνει καθένα από αυτά παρουσιάζονται ως ανταγωνιστικές προς τις λύσεις που διατυπώνουν όλα τα άλλα. Με λίγα λόγια ο πυρήνας κάθε τέτοιου σχήματος είναι βουτηγμένος στον πολιτισμό του ανταγωνισμού, της μεγέθυνσης και της επιβολής.
Στο Τέλειο Κράτος δε που αναφέρεται ο Ανδρέας Γεωργίου, στην "ιδανική" κορύφωση δηλαδή της κοινωνικής οργάνωσης μέσα από ένα κοινωνικό σύστημα όπου όλα θα είναι υπολογισμένα μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια, είτε προς όφελος μιας ολιγαρχίας είτε όμως και στο όνομα των πολλών, θα πρέπει να αναγνωρίζουμε τον μεγαλύτερο εφιάλτη της ανθρωπότητας.
Με λίγα λόγια, σε κανένα ιδεολογικό σχήμα δεν αναλογεί να αναγνωρίζουμε την "σωτηρία" της ανθρωπότητας γιατί αμέσως, ακόμα και αν -ως εκ θαύματος- ένα τόσο μεγαλεπίβολο σχέδιο μπορέσει να εφαρμοστεί, θα εγκλωβίσει την ανθρωπότητα σε ακραία και καταστροφικά αδιέξοδα.
Από την άλλη, ό,τι μπορεί να διαδρά, να συνθέτει τον εαυτό του και το περιβάλλον, μαζί και να ανασυντίθεται ολοένα, να γεννά καινοτομίες και ποικιλότητα από το πεδίο των συμπεριφορών μέχρι την παραγωγή αγαθών και την διατύπωση θεωριών, και όλα αυτά με σεβασμό και αγάπη στην μοναδικότητα της κάθε ανθρώπινης ύπαρξης, με έγνοια για την αναζήτηση του ωραίου και του δίκαιου, αποτελεί την πυγολαμπίδα, τον φακό ή το αστέρι που φωτίζει για τους ανθρώπους έναν δρόμο ανθρώπινο.
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Ι
Μια φανταστική κοινότητα
Αν φανταζόμασταν τον εαυτό μας μέσα σε μία ολιγάριθμη και μαγικά αυτάρκη κοινότητα, ας πούμε μέχρι τριάντα ανθρώπων, όπου όλοι θα έπρεπε να εργάζονται, ποιοί θα ήταν οι κανόνες συνύπαρξης και διοικητικής οργάνωσης της κοινότητας;
- Θα επιλέγαμε να σχετιζόμαστε ερωτικά με ελεύθερη βούληση και ισότιμα ή κάποιοι θα είχαν ιδιαίτερα προνόμια;
- Θα επιλέγαμε κάποιοι να έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση σε αγαθά;
- Αν ένας ήταν τυφλός θα τον εξαπατούσαμε σε κάθε ευκαιρία;
- Αν κάποιος είχε νοητική στέρηση θα μοιραζόμασταν ισόποσα τον χρόνο για την φροντίδα του;
- Θα αναγνωρίζαμε ιδιαίτερα προνόμια στον γιατρό και τον δικαστή έναντι του χτίστη και του φούρναρη;
- Θα επιτρέπαμε σε έναν από εμάς να συγκεντρώνει προνόμια και μετά να τα χρησιμοποιεί για να επιβάλλεται στους υπόλοιπους;
- Θα περιμέναμε από τον αγρότη να εργάζεται περισσότερο και πιο πολλά χρόνια από τον δάσκαλο;
- Θα επιλέγαμε κάποιον για δήμαρχο;
- Θα περιμέναμε από όλους να γίνουν δήμαρχοι ή θα θεωρούσαμε πως, ας πούμε, ο χτίστης ή ο αγρότης δεν διαθέτουν τέτοια προσόντα;
- Θα αποδεχόμασταν οποιαδήποτε έκφραση της προσωπικής ιδιαιτερότητας; Αν ας πούμε η προσωπική ιδιαιτερότητα εκφραζόταν μέσα από την επίδειξη κυριαρχικότητας και επιβολής; Αν εκφραζόταν μέσα από την συγκέντρωση πλούτου; Αν εκφραζόταν με κρυφές κινήσεις διαμόρφωσης μυστικού δικτύου εξυπηρέτησης συμφερόντων κάποιας ομάδας μέσα στην κοινότητα;
Μετά ας αναρωτηθούμε:
τί είναι αυτό που μας αποτρέπει να διαμορφώνουμε της κοινωνίες μας με τον τρόπο που θα διαμορφώναμε τις σχέσεις μας σε ένα μικρό περιβάλλον οικείων προσώπων;
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Ι Ι
Αφετηρίες για μια συνταγματική διακήρυξη ενός προοδευτικού κινήματος κοινωνικής ανατροπής
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε πως όλοι οι άνθρωποι ανεξάρτητα από τις διαφορές στην όψη, την προσωπικότητα, τις ικανότητες, τις καταβολές και ό,τι άλλο μπορεί να μας διαφοροποιεί, είμαστε ίσοι μεταξύ μας και η ζωή του καθενός έχει την ίδια ακριβώς αξία με κάθε άλλου.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε πως κάθε άνθρωπος μπορεί και πρέπει να συνεισφέρει για την επιβίωση και την ευζωία την δική του και όλων των ανθρώπων ανάλογα με τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντά του. Αντίστοιχα, επιλέγουμε πως κάθε άνθρωπος πρέπει να είναι σε θέση να γίνεται, με ισότιμο τρόπο, αποδέκτης της συνεισφοράς των άλλων ανθρώπων στην κοινή ευζωία.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε να αναγνωρίζουμε κάθε φυσικό αγαθό, όπως η γη, τα νερά και ο αέρας, κάθε ανθρώπινο δημιούργημα, και κάθε γνώση, ως κοινό κτήμα των ανθρώπων και των γενεών, το οποίο σε κανέναν δεν αναλογεί να οικειοποιείται κατά τρόπο που να στρέφεται σε βάρος των υπόλοιπων ανθρώπων αλλά και των μελλοντικών γενεών.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε να ενθαρρύνουμε και να επιβραβεύουμε την δημιουργικότητα σε όλα τα επίπεδα των δραστηριοτήτων όπως η παραγωγή αγαθών, η ανάπτυξη υπηρεσιών, οι επιστήμες, οι τέχνες, η πολιτική και κοινωνική παιδεία, κ.ο.κ.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε να φροντίζουμε, για την ανάπτυξη και διατήρηση της ποικιλότητας σε όλα τα πεδία των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, για την ανάπτυξη σύνθετων δικτύων μεταξύ των κοινοτήτων, και για την υποστήριξη των ανθρώπων και των κοινοτήτων που οι προσπάθειές τους οδηγούνται σε αδιέξοδο ή αποτυγχάνουν.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε να προστατεύουμε την ζωή μας και τις μελλοντικές γενιές από την συγκέντρωση πλούτου, δύναμης, διοικητικής εξουσίας και κάθε είδους "ανωτερότητας" στα χέρια κοινωνικών ομάδων και ανθρώπων, εξασκούμενοι συνεχώς μέσα από τον διάλογο στην κοινωνική και πολιτική εγρήγορση, στην ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης, και στην διαμόρφωση και τήρηση κανόνων.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε να προσδιοριζόμαστε ως τα όντα που ζουν αναζητώντας το ωραίο και το δίκαιο μέσα από την ανάπτυξη της συνείδησής μας, παρά ως τα όντα που επιδιώκουν το περισσότερο και το αναγκαίο μέσα από την ανάπτυξη των τεχνολογιών μας.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε να εναρμονίζουμε τις ανάγκες μας και τις παρορμήσεις μας με τις δυνατότητες του περιβάλλοντος το οποίο σε κάθε περίπτωση θα αποτελεί το σπουδαιότερο κληροδότημα στις μελλοντικές γενιές.
Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
[1] Η Αθηναϊκή Δημοκρατία ασφαλώς δεν υπήρξε ένα αυτοφυές δημιούργημα του ορθού λόγου, όπως κάποιοι αρέσκονται να την παρουσιάζουν, καθώς υπήρξε η απόπειρα εκλογικευμένης προσαρμογής των προγονικών εξισωτικών κανόνων των Αθηναϊκών φυλών στις νέες συνθήκες που οριζόντουσαν από την παραγωγική χρήση υπόδουλων ανθρώπων. Φυσικά μέσα σε ταξικές κοινωνίες κάθε τέτοια απόπειρα είναι καταδικασμένη σε αποτυχία καθώς η αποδοχή ότι υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι άνθρωποι αργά ή γρήγορα υπεισέρχεται στην διαμόρφωση των κοινωνικών όρων μεταξύ και των "ανώτερων" ελεύθερων πολιτών.
[2] Αυτή η περίοδος, για παράδειγμα στις Κυκλάδες, μοιάζει να λήγει σταδιακά πριν 4.300 χρόνια οπότε οι οικισμοί μεταφέρονται σε προστατευόμενες και οχυρωμένες τοποθεσίες ενώ ήδη, από την Μεσοποταμία μέχρι την Αίγυπτο έχουν εγκαθιδρυθεί πανίσχυρα συστήματα κυριαρχίας.
[3] Η αναφορά στο σύστημα δεν περιορίζεται στον καπιταλισμό αλλά σε κάθε σύστημα κυριαρχίας όπως διαμορφώνεται σταδιακά από την επινόηση της δουλείας μέχρι σήμερα.
Οι διδασκαλίες που επέβαλαν αυτή την αντίληψη ξεκινάν από την εποχή του Ομήρου.
Θα ήταν δε αυτονόητη επιλογή κάθε προοδευτικού ανθρώπου να αναγνωρίζει στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, όχι ένα σπουδαίο λογοτεχνικό έργο παρά την ξεδιάντροπη και αντιανθρώπινη προπαγάνδα ενός νεοσύστατου συστήματος κυριαρχίας. Στην Ιλιάδα, ο Θερσίτης -εκφραστής της ανθρώπινης λογικής, γελοιοποιείται και ταπεινώνεται από τον Οδυσσέα, ενώ στην Οδύσσεια, ο άνακτας εξολοθρεύει τους πολλούς και ηθικά απαξιωμένους "μνηστήρες", ακυρώνοντας την εξισωτική τοτεμική παράδοση των ομότιμων στις αρχαϊκές κοινότητες και νομιμοποιώντας την προπολιτισμική "ζωική" οργάνωση των ανθρώπινων κοινωνιών.
[4] Κάθε σχήμα μπορεί να είναι διαβλητό από τους κρατικούς-παρακρατικούς μηχανισμούς και όχι μόνο όσα είναι αρχηγικά. Η ασπίδα που μπορούν να αναπτύσσουν τα κινήματα είναι η ευλαβική τήρηση κανόνων ισοτιμίας, δημοκρατίας και διαφάνειας, καθώς και η διαμόρφωση συνταγματικών αρχών που θα παραμένουν απαραβίαστες σε κάθε περίπτωση.
Τί επιδιώκει ένα προοδευτικό κίνημα κοινωνικής ανατροπής;
Να επιβάλλει έναν ιδανικό τύπο κοινωνίας; Μήπως έναν ιδανικό τύπο ανθρώπου; Να διώξει τους καπιταλιστές; Να καταργήσει την αστυνομία; Να δώσει λεφτά σε όλους;
Πώς μπορεί να πετυχαίνει τους στόχους του ένα κίνημα κοινωνικής ανατροπής;
Με την διαρκή αντιπαράθεση με την αστυνομία; Με σαμποτάζ στην κρατική μηχανή και στα μέσα παραγωγής; Με στρατιωτική αντιπαράθεση;
Οι επιδιώξεις ενός προοδευτικού κινήματος κοινωνικής ανατροπής μπορούν να περιγραφούν μέσα στο γενικό πλαίσιο της επιδίωξης για έναν ειρηνικό κόσμο όπου οι άνθρωποι θα ζουν με αξιοπρέπεια.
Εμπόδιο για την διαμόρφωση ενός τέτοιου κόσμου δεν είναι από μόνος του ο καπιταλισμός, όσο η κυριαρχία των συμπεριφορών-αντιλήψεων που υπαγορεύουν πως η ανθρωπότητα, οι άνθρωποι και οι κοινωνίες, δεν έχουν άλλη επιλογή από το να εξελίσσονται επ' αόριστον μέσα σε έναν αέναο κύκλο ανταγωνισμού και μεγέθυνσης. Ο καπιταλισμός αποτελεί το πιο πρόσφατο στάδιο μιας ιστορικής διαδρομής η οποία στο σύνολό της προσδιορίζεται από την κυριαρχία αυτών των συγκεκριμένων συμπεριφορών-αντιλήψεων.
Αυτό λοιπόν που έχει να ανατρέψει ένα προοδευτικό κίνημα δεν είναι απλά ο καπιταλισμός αλλά οι συμπεριφορές-αντιλήψεις που συντηρούν τον κύκλο του ανταγωνισμού και της μεγέθυνσης.
Αυτές οι συμπεριφορές-αντιλήψεις κινούνται συνεχώς από τα πρόσωπα προς το σύνολο της κοινωνίας και αντίστροφα, ορίζοντας ένα συλλογικό φαντασιακό που θρέφεται από την ψευδαίσθηση της διαρκούς πορείας προς το "περισσότερο" και το "καλύτερο". Αυτή η ψευδαίσθηση συντηρείται από όσους, για τυχαίους λόγους, δεν περιλαμβάνονται σε αυτούς που κάθε φορά γίνονται βορά στον αγώνα για μεγέθυνση και κυριαρχία. Αυτή η ψευδαίσθηση επίσης κατευθύνει αυτούς που την θρέφουν και την αναπαράγουν, στο να εξαιρούν από το κάδρο της πραγματικότητας όσους περιθωριοποιούνται και αποκλείονται από την δυνατότα της ευζωίας, όσους καταστρέφονται από τους "περιφερειακούς" πολέμους σε μακρινές χώρες, όσους παράγουν αναγκαία ή "αναγκαία" προϊόντα με όρους δουλείας σε άλλες μακρινές χώρες κ.ο.κ.
Το σημαντικότερο φαινόμενο που επιφέρει ο κύκλος του ανταγωνισμού και της μεγέθυνσης είναι η αναλγησία, η ακύρωση δηλαδή του κρίσιμου για την ανθρώπινη υπόσταση ιδιώματος, της σύνδεσης των ανθρώπων μέσα από το αμοιβαίο ενδιαφέρον για την κοινή ευζωία. Ταυτόχρονα, ο κύκλος του ανταγωνισμού και της μεγέθυνσης αναδεικνύει σε καθοριστικό παράγοντα την πεποίθηση της υπεροχής, της ανωτερότητας του καθενός που για οποιονδήποτε λόγο παραμένει ενεργός μέσα σε αυτόν τον κύκλο, απέναντι σε όλους αυτούς που βλέπουν τις ζωές τους να περιορίζονται ή και να καταστρέφονται κυριολεκτικά.
Επομένως, ένα προοδευτικό κίνημα κοινωνικής ανατροπής έχει στην ευθύνη του να αναζητήσει τρόπους ώστε να πετύχει:
- την διακοπή του κύκλου ανταγωνισμού-μεγέθυνσης,
- την ανάδειξη του αμοιβαίου ενδιαφέροντος για την κοινή ευζωία ως ρυθμιστή των ανθρώπινων σχέσεων και,
- την απαξίωση των μηχανισμών που εισάγουν τόσο στο προσωπικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο, την όποια οικονομική, εθνική, πολιτισμική, θρησκευτική, επιστημονική, ιδεολογική, συντεχνιακή "ανωτερότητα" ως υποβολέα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης.
Αυτά τα τρία σημεία μαζί με το κείμενο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, αποτελούν ίσως την καλύτερη πυξίδα ενός προοδευτικού κινήματος κοινωνικής ανατροπής.
> Πώς μπορεί να προσεγγίζει τους στόχους του ένα προοδευτικό κίνημα κοινωνικής ανατροπής;
Γνωρίζουμε πως η μεγέθυνση και η ισχυροποίηση αποτελούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την επιβίωση κάθε ανταγωνιστικού-κυριαρχικού συστήματος. Αντίστοιχα, γνωρίζουμε πως η επίτευξη μεγέθυνσης και η απόκτηση ισχύος μπορούν να μετατρέψουν, σχεδόν με αυτόματο τρόπο, οποιοδήποτε περιβάλλον σε ανταγωνιστικό, εκκινώντας τον κύκλο ανταγωνισμού-μεγέθυνσης.Γνωρίζουμε ακόμα πως η μεγέθυνση και η ισχυροποίηση μπορούν να εξυπηρετούνται αποτελεσματικά μόνο μέσα σε συστήματα συγκεντρωτισμού της οικονομίας και της διοίκησης.
Ο ανταγωνισμός με λίγα λόγια και ο συγκεντρωτισμός πάνε χέρι-χέρι. Εύκολα κατανοούμε πως ο συγκεντρωτισμός διαμορφώνει, συντηρεί και ισχυροποιεί εξουσίες που εργάζονται μεθοδικά με όσα μέσα διαθέτουν για την αυτοσυντήρησή τους, μαζί όμως και για την συντήρηση του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος που διαμορφώνουν οι ίδιες και που συνήθως είναι αυτό το ίδιο που τις αφανίζει. Η καταστροφή είναι πάντα η κορύφωση σε αυτή την αλληλουχία επιδιώξεων.
Έχουμε όλα τα στοιχεία για να συνθέσουμε κρίσιμη γνώση για τις καταβολές μας ως άνθρωποι, και αυτή η γνώση μας λέει με απλά λόγια: Η ανθρωπότητα στο μακρινό παρελθόν κατάφερε να προοδεύσει περιορίζοντας, με συνειδητό τρόπο, την καταστροφή που επιφέρει ο ανταγωνισμός. Αυτό το επίτευγμα, μάλιστα, θα μπορούσαμε να το τοποθετήσουμε στην εκκίνηση της ύπαρξης της ανθρωπότητας και του ανθρώπινου πολιτισμού. Ο λόγος, η συνεργασία και η δημιουργικότητα στέκονται για την ανθρωπότητα ανέκαθεν στον αντίποδα του ανταγωνισμού, της μεγέθυνσης και της καταστροφής.
Σε αντίθεση με τις κυρίαρχες διδασκαλίες η "χρυσή" περίοδος της ανθρωπότητας δεν είναι τα πενήντα χρόνια της Αθηναϊκής "Δημοκρατίας"[1] αλλά η κατά πολύ μεγαλύτερη περίοδος του ελεύθερου Προμηθέα[2] κατά την οποία οι πόλεις υπήρξαν ανοχύρωτες, χωρίς κεντρική διοίκηση, ενώ τα προϊόντα, οι γνώσεις και οι τεχνολογίες ταξίδευαν από την Κασπία προς όλη την Μεσόγειο και τα Ευρωπαϊκά ποτάμια συμπλέγματα.
Γίναμε άνθρωποι προσπαθώντας να ακυρώσουμε την καταστροφή που επιφέρει ο ανταγωνισμός. Και το καταφέραμε όποτε αξιοποιώντας τον λόγο συνεργαστήκαμε ισότιμα σε έναν σκοπό: να μην επιτρέπουμε την συγκέντρωση οποιασδήποτε μορφής ισχύος στα χέρια προσώπων και ομάδων. Τα περισσότερα από τα ταμπού-νόμοι των αρχαϊκών κοινωνιών αποτυπώνουν ακριβώς αυτήν την προσπάθεια: της εξάλειψης της πιθανότητας να δημιουργηθεί μέσα στην κοινότητα συγκέντρωση πλούτου, ισχύος και οποιασδήποτε μορφής διαρκούς εξουσίας.
Αν αναλογιστούμε ότι ο κόσμος μας σήμερα περιστρέφεται γύρω από τον ανταγωνισμό, την μεγέθυνση, τον συγκεντρωτισμό, την εξουσία και την καταστροφή, είναι εύκολο να διακρίνουμε τις αφετηρίες ενός προοδευτικού κινήματος κοινωνικής ανατροπής: την συνεργασία, τον περιορισμό των μεγεθών, την αποκέντρωση και την ποικιλότητα, την συλλογικότητα και την δημιουργία.
Η ασφάλεια του υφιστάμενου συστήματος βρίσκεται στην αντίληψη που το ίδιο επέβαλε,[3] πως, ο καθένας μας μπορεί να υπάρχει μόνο ανταγωνιζόμενος με επιτυχία όλους τους άλλους ανθρώπους. Διδάσκει δηλαδή το υφιστάμενο σύστημα πως, πετυχημένοι άνθρωποι γινόμαστε όταν καταφέρνουμε να επιβαλόμαστε στα άλλα άτομα του είδους μας ανάλογα όπως και οι θαλάσσιοι ελέφαντες, με μόνη διαφορά πως αντί να μεγεθύνουμε την μάζα μας θα πρέπει να μεγεθύνουμε τα εξωσωματικά εφόδιά μας. Ακυρώνοντας αυτή την αντίληψη έμπρακτα, το σύστημα θα βρεθεί μετέωρο από το κύριο ιδεολογικό υπόβαθρό του.
> Τί είναι ανατροπή;
Έχει εμπεδωθεί πως ως ανατροπή δεν έχουμε λόγο να υπολογίζουμε την μεταστροφή ενός συστήματος κυριαρχίας που προσδιορίζεται από την οικονομική υπεροχή, σε ένα άλλο που προσδιορίζεται από την ιδεολογική, θεολογική, στρατιωτική ή όποια άλλη υπεροχή. Άρα η όποια επιδίωξη ανατροπής της χρηματιστικής κυριαρχίας πρέπει να εμπεριέχει την ασφάλεια πως δεν θα οδηγήσει στην εδραίωση ενός άλλου είδους συστήματος κυριαρχίας.Είναι σημαντικό να αναφερόμαστε σε μία προοδευτική κοινωνική ανατροπή και όχι γενικά στην ανατροπή του υφιστάμενου συστήματος, και άρα, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, έχουμε να αναζητούμε τόσο το περιεχόμενο της προόδου όσο και της ανατροπής.
Η έννοια της προόδου των ανθρώπων και των κοινωνιών μας θα μπορούσε να περιγραφεί ως, η ικανότητά μας να συνδιαλεγόμαστε για το τί είναι ωραίο και τί δίκαιο, και να εργαζόμαστε ώστε οι μεταξύ μας σχέσεις να διαμορφώνονται κατά τον τρόπο που επιλέγουμε.
Είναι ολότελα απίθανο να υπάρξει κάποια ανατροπή προς την κατεύθυνση του ωραίου και του δίκαιου προερχόμενη από κάποιες φυσικές νομοτέλειες. Τέτοιες προσδοκίες μπορεί ίσως να αναλογούν σε θαλάσσιους ελέφαντες αλλά όχι σε ανθρώπους που μπορούν να κατανοούν τις συνέπειες της μιάς ή της άλλης επιλογής τους, και να συνεργάζονται για την επίτευξη του ενός ή του άλλου σκοπού. Δεν μπορούμε να προσδοκούμε από τους 19 αποκλεισμένους από την αναπαραγωγή θαλάσσιους ελέφαντες να συνεργαστούν για να μεταπείσουν τον 1 κυρίαρχο θαλάσσιο ελέφαντα για την στάση του και την αδικία στην οποία τους υποβάλλει. Ούτε περιμένουμε από αυτά τα όντα να συμπράξουν και με την βία να καθαιρέσουν τον δυνάστη από την θέση του, προκειμένου να διαμορφώσουν μεταξύ τους ένα δίκαιο σύστημα. Δυστυχώς για τους θαλάσσιους ελέφαντες μόνο μία φυσική νομοτέλεια θα μπορούσε να ακυρώσει την δυστυχία που προκαλούν ελάχιστοι σε όλους τους υπόλοιπους. Από την άλλη όμως, για εμάς τους ανθρώπους, η αναζήτηση του δικαιότερου και η σύμπραξη για την επίτευξή του αποτελούν αυτονόητες ενέργειες, στις οποίες όταν δεν προβαίνουμε θέτουμε υπό αμφισβήτηση ακόμα και την ανθρώπινη υπόστασή μας.
Το ζητούμενο όμως της δικαιοσύνης, όταν αναδύεται, τις περισσότερες φορές έχει ως περιεχόμενο την βελτίωση των προσωπικών όρων διαβίωσης με κριτήριο τους ανθρώπους που απολαμβάνουν περισσότερα πράγματα από εμάς, αδιαφορώντας για την κατάσταση όσων απολαμβάνουν λιγότερα ή και καθόλου.
Αυτή η "ιδιοτελής δικαιοσύνη" εκφράζεται με έναν παράδοξο τρόπο:
Το ενδιαφέρον των πολλών εξαντλείται στην κατεύθυνση της μεγιστοποίησης των αγαθών που μπορεί να απολαμβάνει ο καθένας ιδιωτικά έχοντας ως κριτήριο αυτούς που έχουν περισσότερα, και δεν επεκτείνεται στην κατεύθυνση του δίκαιου μοιράσματος μεταξύ όλων των ανθρώπων ανεξαιρέτως.
Η ανταγωνιστική καθημερινότητα και οι κυρίαρχες διδασκαλίες καθοδηγούν τον καθένα να αντιλαμβάνεται το κοινωνικό περιβάλλον και τον εαυτό του περισσότερο σαν θαλάσσιος ελέφαντας παρά σαν άνθρωπος. Με την ορολογία του συστήματος, η κοινωνική αδικία που προκαλούμε μας καταλογίζεται μέσα στον ανταγωνιστικό στίβο της κοινωνίας ως επιτυχία. Έτσι, ο ανταγωνισμός και η επιδίωξη της επιτυχίας γίνονται για κάθε άνθρωπο χειροπιαστός στόχος από τον οποίο αν παρεκλίνει, γνωρίζει πως κινδυνεύει να περιθωριοποιηθεί όμοια με έναν από τους 19 αδύναμους θαλάσσιους ελέφαντες. Η έννοια της δικαιοσύνης, κινούμενη μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ακόμα και στην καλύτερη έκφρασή της, απέχει από το να συμπεριλαμβάνει το σύνολο της ανθρώπων μιας κοινότητας, πόσω μάλλον όλης της ανθρωπότητας.
Έτσι, εκτός από τους "αποτυχημένους" αναξιοπαθούντες της διπλανής πόρτας τους οποίους με ευκολία, λόγω βέβαια της έκδηλης "αποτυχίας" τους, εξαιρούμε από το κάδρο της κοινωνικής ευμάρειας, εξαιρούμε από αυτό με περίσσεια αναλγησία και απερισκεψία και τους εργάτες-σκλάβους τού αναπτυσσόμενου κόσμου που παράγουν για εμάς τα περισσότερα από τα αγαθά που καταναλώνουμε.
Η πρόοδος, ως ανταγωνισμός και μεγέθυνση, και η επιτυχία, ως αναλγησία και απανθρωπιά, παρουσιάζονται συνεχώς γύρω μας ως διδασκαλίες που μας παροτρύνουν να αναπαράγουμε ένα βαθειά αντιανθρώπινο κοινωνικό σύστημα. Δεν υπάρχει όμως καμμία περίπτωση να συντελείται κάποιου είδους πρόοδος, αν αυτή δεν προκύπτει ως προϊόν συνειδητών επιλογών που κάνουν άνθρωποι προκειμένου να προσεγγίζουν το ωραίο και το δίκαιο.
> Ποιά μέσα έχει στην διάθεσή του ένα προοδευτικό κίνημα κοινωνικής ανατροπής;
Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα θα ήταν χρήσιμο να αναλογιζόμαστε την πρόοδο ως το αποτέλεσμα των επιλογών μας που καθοδηγούνται από την χρήση του λόγου στην αναζήτηση του ωραίου και του δίκαιου, ενώ την οπισθοδρόμηση ως το αποτέλεσμα των επιλογών μας που καθοδηγούνται από άλογες παρορμήσεις.
Κάθε άνθρωπος και κάθε κοινωνία παλεύει μέσα στην αντίφαση που δημιουργεί η ανθρώπινη υπόσταση, ο λόγος απέναντι στην παρόρμηση, το ωραίο απέναντι στο εύκολο, το δίκαιο απέναντι στο εφικτό.
Είναι χρήσιμο ακόμα να αναλογιζόμαστε πως αυτή η πάλη ούτε θα έχει ποτέ κάποια οριστική κατάληξη, ούτε και θα ήταν ποτέ δυνατόν να συντελεστεί με έναν τρόπο, με μία μέθοδο, ή με την βεβαιότητα πως οι επιδιώξεις μας εξυπηρετούνται μόνο από πράξεις που αξιολογούνται ως κατάλληλες από κάποιους ανθρώπους και όχι από άλλες που αξιολογούνται ως κατάλληλες από άλλους ανθρώπους.
Ως προοδευτική κοινωνική ανατροπή λοιπόν, θα μπορούσαμε να ορίσουμε την στιγμή που η πάλη κάθε ανθρώπου και κάθε κοινωνίας θα αρχίσει να συντελείται, όλο και περισσότερο, μέσα σε ένα πλαίσιο που θα ορίζεται από τον λόγο των ανθρώπων, βάζοντας στο περιθώριο το σημερινό πλαίσιο το οποίο αναδεικνύει και νομιμοποιεί ως αφετηρία κάθε προσπάθειας τις αδιέξοδες παρορμήσεις που αλληλοτροφοδοτούν το σύστημα ανταγωνισμός-μεγέθυνση.
Γίνεται έτσι προφανές ότι, για κάθε άνθρωπο και για κάθε συλλογικότητα που επιδιώκει μια προοδευτική κοινωνική ανατροπή, ο σκοπός είναι ταυτόσημος με το μέσο, καθώς το μέσο αποτελεί στην πραγματικότητα τον σκοπό αυτής της αέναης προσπάθειας.
Αφού δε, σε αυτή την περίπτωση το μέσο αποτελεί τον σκοπό, θα ήταν ολότελα παράδοξο ένα κίνημα για την προοδευτική κοινωνική ανατροπή να προφασίζεται πως "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα" και να δικαιολογεί επιλογές και ενέργειές του κατ' αυτόν τον τρόπο.
> Μπορεί, λοιπόν, να υπάρξει κάποια εξουσία που θα απαλλάξει τους ανθρώπους από τα δεινά της εξουσίας; Ή, μπορεί να υπάρξει κάποια βία που θα καταργήσει την βία;
Κάποιοι υπερασπίζονται, αφού προηγουμένως προνοήσουν να αναθέσουν το προνόμιο της εξουσίας και της βίας στον εαυτό τους, πως, ναί, μπορεί να υπάρξει τόσο εξουσία, όσο και βία προς όφελος των περισσότερων. Στην φαντασία τους, είναι οι κατάλληλοι για να τους ανατεθεί το Κράτος ώστε να εξασκήσουν αυτά τα προνόμια με ιδανικό τρόπο, εισάγοντας έναν συγκεντρωτισμό με αγαθό σκοπό και μία βία με καλές προθέσεις.
Όσο δύσκολο και αν είναι, θα πρέπει να εξασκηθούμε ώστε να αναγνωρίζουμε πως τέτοιου είδους μεγαλόσχημες πεποιθήσεις είναι πλήρως ενσωματωμένες στο σύστημα μέσα στο οποίο κάθε άνθρωπος και κάθε ομάδα παρουσιάζονται υποχρεωμένοι να ανταγωνίζονται και να μεγεθύνονται διαρκώς. Αδιάφορο αν χρησιμοποιούνται για αυτό τον σκοπό ως εφόδια, άλλοτε τα μέσα παραγωγής και άλλοτε εξιδανικευμένες ιδεολογίες και δεισιδαιμονίες.
Αναμφίβολα, μια προοδευτική ανατροπή εκφράζεται με την αποδυνάμωση της εξουσίας, την αποδυνάμωση της βίας και την αποδυνάμωση του συγκεντρωτικού Κράτους το οποίο γεννήθηκε για να αποτελεί τον φορέα κάθε μεγεθυνόμενης εξουσίας και κάθε μεγεθυνόμενης βίας. Η εξουσία και η βία βέβαια, μπορούν να ξεφυτρώνουν οπουδήποτε, ακόμα και χωρίς την ύπαρξη ενός συγκεντρωτικού Κράτους και αυτό δεν πρέπει να διαφεύγει από την αντίληψη κάθε ανθρώπου.
Οι νομοθέτες στις σύγχρονες κοινωνίες έχουν ξεχάσει τις αφετηρίες των κανόνων των αρχαϊκών κοινωνιών σύμφωνα με τις οποίες για κάθε τι που όλοι θα ήθελαν αλλά δεν πρέπει να το έχουν, αφού η επιδίωξη της απόκτησής του επιφέρει ανταγωνισμό και καταστροφή, η κοινωνία ορίζει περιορισμούς ώστε τελικά να μην το έχει κανείς. Η απλότητα και η δραστικότητα με την οποία αυτοί οι περιορισμοί τεθόντουσαν στις ολιγομελείς αρχαϊκές κοινωνίες, ούτως ή άλλως δεν θα μπορούσε να έχει εφαρμογή στις πολυπληθείς κοινωνίες που προέκυψαν από την ανάγκη των εξουσιών να ισχυροποιούνται μεγεθυνόμενες και στις οποίες κοινωνίες δημιουργούνται τάξεις εκπροσώπων και γραφειοκρατικοί οργανισμοί με "ένστικτα" και αντανακλαστικά αυτοσυντήρησης.
Δεν είναι όμως ο αριθμός των ανθρώπων που κρατά καθηλωμένες τις σύγχρονες κοινωνίες στο σύστημα ανταγωνισμός-μεγέθυνση αλλά δύο πολύ πιο ανησυχητικές αιτίες:
- η εδραίωση της πεποίθησης πως, δεν αναλογεί σε όλους τους ανθρώπους το ίδιο επίπεδο ευζωίας ούτε και οι ίδιες απολαύσεις, και,
- η εδραίωση ενός κράτους-προστάτη των κυρίαρχων, το οποίο διαρκώς αναβαθμίζεται με σκοπό οι καταστροφές που προκαλούν οι κυρίαρχοι να μην αγγίζουν τους ίδιους, αλλά μόνο τους άλλους, οι οποίοι ούτως ή άλλως για τους κυρίαρχους, κάποιοι περισσότερο και κάποιοι λιγότερο, δεν είναι παρά ανθρώπινα κοπάδια.
> Ποιό είναι τέλος πάντων αυτό το προοδευτικό κίνημα κοινωνικής ανατροπής και πότε θα κάνει αισθητή την παρουσία του;
Αυτό το κίνημα υπάρχει άλλοτε ως εκλάμψεις στοχασμού και άλλοτε ως εκλάμψεις συμπεριφορών και πράξεων που προέρχονται από ανθρώπους και κινήματα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Χωρίς αμφιβολία από την στιγμή που συντελέστηκε υποδούλωση ανθρώπου για πρώτη φορά. Θα ήταν ευχής έργο να γινόταν καθοριστική η παρουσία του προτού οι διδασκαλίες της αμετροέπειας και οι αλόγιστες παρορμήσεις καταστρέψουν κάθε τι όμορφο που υπάρχει στον κόσμο και κάθε τί όμορφο που έχουν φτιάξει ή μπορούν να φτιάχνουν οι άνθρωποι.
> Η πράξη τώρα
Η αξία της ανθρώπινης ζωής
- Μπορούμε να απορρίπτουμε ως αντιανθρώπινη την διαβάθμιση της ανθρώπινης ζωής σε άξια και ανάξια;
- Μπορούμε να απορρίπτουμε ως αντιανθρώπινη την ιδέα ότι, αυτονόητα υπάρχουν άνθρωποι που πετυχαίνουν και άλλοι που αποτυχαίνουν και πως, αυτοί που αποτυχαίνουν είναι ένοχοι και υπόλογοι για την ανικανότητά τους να αντεπεξέρχονται στις απαιτήσεις της ζωής;
- Μπορούμε να αναζητούμε, να αποκαλύπτουμε και να απορρίπτουμε όποιες εκδηλώσεις "επιτυχίας" αποσκοπούν στην επιβολή μέσα από την απαξίωση των άλλων;
- Μπορούμε να διαχειριζόμαστε την ανάγκη του καθενός μας να νοιώθει σημαντικός κατά τρόπο που να μην περιλαμβάνει την κυριαρχία πάνω σε άλλους;
- Μπορούμε σε κάθε πράξη επιβολής και κυριαρχικότητας να αναγνωρίζουμε τον αποτρόπαιο και αντιανθρώπινο εαυτό μας;
- Μπορούμε να μην αναγνωρίζουμε κανέναν άνθρωπο ως αυθεντία σε θέματα που αφορούν την ύπαρξη και την συνύπαρξή μας;
- Μπορούμε να αναγνωρίζουμε σε κάθε άνθρωπο που περιθωριοποιείται από τους μηχανισμούς των "επιτυχημένων" το δικαίωμα να εξεγείρεται για να ακυρώσει την αδικία που υφίσταται και να ανακτήσει την ισότιμη ανθρώπινη υπόστασή του;
Ταυτόχρονα,
- Μπορούμε να μην συμμετέχουμε σε καμμία μεγέθυνση που θρέφει εξουσίες;
- Μπορούμε να αμφισβητούμε και να ακυρώνουμε κάθε τι που μπορεί να γίνεται εργαλείο κυριαρχίας στα χέρια των ισχυρών;
- Μπορούμε να επαναορίζουμε την σημασία και την χρήση της ιδιοκτησίας;
- Μπορούμε να προστατεύουμε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη από την μετατροπή της σε χρηστικό εργαλείο, σε παραγωγικό αριθμό, σε χρηματιστικό μέγεθος;
- Μπορούμε να γυρνάμε την πλάτη σε ό,τι περιορίζει την προοπτική ενός ανθρώπινου βίου τόσο για τις σημερινές γενιές όσο και για τους απογόνους μας;
Μπορούμε χωρίς αμφιβολία και, ούτως ή άλλως, πάντα υπάρχουν κάποιοι που το επιχειρούν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι για την εφαρμογή στην ζωή μας των περισσότερων από αυτά χρειάζεται προσωπική και συλλογική προσπάθεια στο επίπεδο του πολιτισμού. Δηλαδή, χρειάζεται μια νέα αφήγηση τόσο για την έννοια της ευζωίας όσο και για την έννοια του κοινωνικού δεσμού, η οποία να ακυρώσει τις αφηγήσεις της ιδιωτικής ευζωίας, της χρηματιστικής-ποσοτικής μεγέθυνσης, της ιεραρχίας και της επιβολής.
Η σημασία της σύνθεσης και της ποικιλότητας
Τα αρχηγικά σχήματα έχουν αποτύχει καθώς, εκτός τού ότι είναι διαβλητά από το σύστημα[4] αναπαράγουν κατά γράμμα την δομή του συστήματος από το οποίο θέλουμε να απαλλαγούμε.
Τα ιδεολογικά σχήματα δε, αποτυγχάνουν ακατάπαυστα και είναι λογικό αφού, κάθε ιδεολογία αποτελεί προϊόν των γνώσεων και των αντιλήψεων μιας συγκεκριμένης εποχής. Κάθε παγιωμένη θεώρηση του κόσμου, μέσα σε ελάχιστο ιστορικό χρόνο είναι ήδη ξεπερασμένη.
Το σημαντικότερο όμως πρόβλημα και που αφορά τόσο τα αρχηγικά όσο και τα ιδεολογικά σχήματα γενικότερα, είναι πως οι λύσεις που διατυπώνει καθένα από αυτά παρουσιάζονται ως ανταγωνιστικές προς τις λύσεις που διατυπώνουν όλα τα άλλα. Με λίγα λόγια ο πυρήνας κάθε τέτοιου σχήματος είναι βουτηγμένος στον πολιτισμό του ανταγωνισμού, της μεγέθυνσης και της επιβολής.
Στο Τέλειο Κράτος δε που αναφέρεται ο Ανδρέας Γεωργίου, στην "ιδανική" κορύφωση δηλαδή της κοινωνικής οργάνωσης μέσα από ένα κοινωνικό σύστημα όπου όλα θα είναι υπολογισμένα μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια, είτε προς όφελος μιας ολιγαρχίας είτε όμως και στο όνομα των πολλών, θα πρέπει να αναγνωρίζουμε τον μεγαλύτερο εφιάλτη της ανθρωπότητας.
Με λίγα λόγια, σε κανένα ιδεολογικό σχήμα δεν αναλογεί να αναγνωρίζουμε την "σωτηρία" της ανθρωπότητας γιατί αμέσως, ακόμα και αν -ως εκ θαύματος- ένα τόσο μεγαλεπίβολο σχέδιο μπορέσει να εφαρμοστεί, θα εγκλωβίσει την ανθρωπότητα σε ακραία και καταστροφικά αδιέξοδα.
Από την άλλη, ό,τι μπορεί να διαδρά, να συνθέτει τον εαυτό του και το περιβάλλον, μαζί και να ανασυντίθεται ολοένα, να γεννά καινοτομίες και ποικιλότητα από το πεδίο των συμπεριφορών μέχρι την παραγωγή αγαθών και την διατύπωση θεωριών, και όλα αυτά με σεβασμό και αγάπη στην μοναδικότητα της κάθε ανθρώπινης ύπαρξης, με έγνοια για την αναζήτηση του ωραίου και του δίκαιου, αποτελεί την πυγολαμπίδα, τον φακό ή το αστέρι που φωτίζει για τους ανθρώπους έναν δρόμο ανθρώπινο.
Μια φανταστική κοινότητα
Αν φανταζόμασταν τον εαυτό μας μέσα σε μία ολιγάριθμη και μαγικά αυτάρκη κοινότητα, ας πούμε μέχρι τριάντα ανθρώπων, όπου όλοι θα έπρεπε να εργάζονται, ποιοί θα ήταν οι κανόνες συνύπαρξης και διοικητικής οργάνωσης της κοινότητας;
- Θα επιλέγαμε να σχετιζόμαστε ερωτικά με ελεύθερη βούληση και ισότιμα ή κάποιοι θα είχαν ιδιαίτερα προνόμια;
- Θα επιλέγαμε κάποιοι να έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση σε αγαθά;
- Αν ένας ήταν τυφλός θα τον εξαπατούσαμε σε κάθε ευκαιρία;
- Αν κάποιος είχε νοητική στέρηση θα μοιραζόμασταν ισόποσα τον χρόνο για την φροντίδα του;
- Θα αναγνωρίζαμε ιδιαίτερα προνόμια στον γιατρό και τον δικαστή έναντι του χτίστη και του φούρναρη;
- Θα επιτρέπαμε σε έναν από εμάς να συγκεντρώνει προνόμια και μετά να τα χρησιμοποιεί για να επιβάλλεται στους υπόλοιπους;
- Θα περιμέναμε από τον αγρότη να εργάζεται περισσότερο και πιο πολλά χρόνια από τον δάσκαλο;
- Θα επιλέγαμε κάποιον για δήμαρχο;
- Θα περιμέναμε από όλους να γίνουν δήμαρχοι ή θα θεωρούσαμε πως, ας πούμε, ο χτίστης ή ο αγρότης δεν διαθέτουν τέτοια προσόντα;
- Θα αποδεχόμασταν οποιαδήποτε έκφραση της προσωπικής ιδιαιτερότητας; Αν ας πούμε η προσωπική ιδιαιτερότητα εκφραζόταν μέσα από την επίδειξη κυριαρχικότητας και επιβολής; Αν εκφραζόταν μέσα από την συγκέντρωση πλούτου; Αν εκφραζόταν με κρυφές κινήσεις διαμόρφωσης μυστικού δικτύου εξυπηρέτησης συμφερόντων κάποιας ομάδας μέσα στην κοινότητα;
Μετά ας αναρωτηθούμε:
τί είναι αυτό που μας αποτρέπει να διαμορφώνουμε της κοινωνίες μας με τον τρόπο που θα διαμορφώναμε τις σχέσεις μας σε ένα μικρό περιβάλλον οικείων προσώπων;
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Ι Ι
Αφετηρίες για μια συνταγματική διακήρυξη ενός προοδευτικού κινήματος κοινωνικής ανατροπής
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε πως όλοι οι άνθρωποι ανεξάρτητα από τις διαφορές στην όψη, την προσωπικότητα, τις ικανότητες, τις καταβολές και ό,τι άλλο μπορεί να μας διαφοροποιεί, είμαστε ίσοι μεταξύ μας και η ζωή του καθενός έχει την ίδια ακριβώς αξία με κάθε άλλου.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε πως κάθε άνθρωπος μπορεί και πρέπει να συνεισφέρει για την επιβίωση και την ευζωία την δική του και όλων των ανθρώπων ανάλογα με τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντά του. Αντίστοιχα, επιλέγουμε πως κάθε άνθρωπος πρέπει να είναι σε θέση να γίνεται, με ισότιμο τρόπο, αποδέκτης της συνεισφοράς των άλλων ανθρώπων στην κοινή ευζωία.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε να αναγνωρίζουμε κάθε φυσικό αγαθό, όπως η γη, τα νερά και ο αέρας, κάθε ανθρώπινο δημιούργημα, και κάθε γνώση, ως κοινό κτήμα των ανθρώπων και των γενεών, το οποίο σε κανέναν δεν αναλογεί να οικειοποιείται κατά τρόπο που να στρέφεται σε βάρος των υπόλοιπων ανθρώπων αλλά και των μελλοντικών γενεών.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε να ενθαρρύνουμε και να επιβραβεύουμε την δημιουργικότητα σε όλα τα επίπεδα των δραστηριοτήτων όπως η παραγωγή αγαθών, η ανάπτυξη υπηρεσιών, οι επιστήμες, οι τέχνες, η πολιτική και κοινωνική παιδεία, κ.ο.κ.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε να φροντίζουμε, για την ανάπτυξη και διατήρηση της ποικιλότητας σε όλα τα πεδία των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, για την ανάπτυξη σύνθετων δικτύων μεταξύ των κοινοτήτων, και για την υποστήριξη των ανθρώπων και των κοινοτήτων που οι προσπάθειές τους οδηγούνται σε αδιέξοδο ή αποτυγχάνουν.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε να προστατεύουμε την ζωή μας και τις μελλοντικές γενιές από την συγκέντρωση πλούτου, δύναμης, διοικητικής εξουσίας και κάθε είδους "ανωτερότητας" στα χέρια κοινωνικών ομάδων και ανθρώπων, εξασκούμενοι συνεχώς μέσα από τον διάλογο στην κοινωνική και πολιτική εγρήγορση, στην ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης, και στην διαμόρφωση και τήρηση κανόνων.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε να προσδιοριζόμαστε ως τα όντα που ζουν αναζητώντας το ωραίο και το δίκαιο μέσα από την ανάπτυξη της συνείδησής μας, παρά ως τα όντα που επιδιώκουν το περισσότερο και το αναγκαίο μέσα από την ανάπτυξη των τεχνολογιών μας.
- Εμείς οι άνθρωποι επιλέγουμε να εναρμονίζουμε τις ανάγκες μας και τις παρορμήσεις μας με τις δυνατότητες του περιβάλλοντος το οποίο σε κάθε περίπτωση θα αποτελεί το σπουδαιότερο κληροδότημα στις μελλοντικές γενιές.
Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
[1] Η Αθηναϊκή Δημοκρατία ασφαλώς δεν υπήρξε ένα αυτοφυές δημιούργημα του ορθού λόγου, όπως κάποιοι αρέσκονται να την παρουσιάζουν, καθώς υπήρξε η απόπειρα εκλογικευμένης προσαρμογής των προγονικών εξισωτικών κανόνων των Αθηναϊκών φυλών στις νέες συνθήκες που οριζόντουσαν από την παραγωγική χρήση υπόδουλων ανθρώπων. Φυσικά μέσα σε ταξικές κοινωνίες κάθε τέτοια απόπειρα είναι καταδικασμένη σε αποτυχία καθώς η αποδοχή ότι υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι άνθρωποι αργά ή γρήγορα υπεισέρχεται στην διαμόρφωση των κοινωνικών όρων μεταξύ και των "ανώτερων" ελεύθερων πολιτών.
[2] Αυτή η περίοδος, για παράδειγμα στις Κυκλάδες, μοιάζει να λήγει σταδιακά πριν 4.300 χρόνια οπότε οι οικισμοί μεταφέρονται σε προστατευόμενες και οχυρωμένες τοποθεσίες ενώ ήδη, από την Μεσοποταμία μέχρι την Αίγυπτο έχουν εγκαθιδρυθεί πανίσχυρα συστήματα κυριαρχίας.
[3] Η αναφορά στο σύστημα δεν περιορίζεται στον καπιταλισμό αλλά σε κάθε σύστημα κυριαρχίας όπως διαμορφώνεται σταδιακά από την επινόηση της δουλείας μέχρι σήμερα.
Οι διδασκαλίες που επέβαλαν αυτή την αντίληψη ξεκινάν από την εποχή του Ομήρου.
Θα ήταν δε αυτονόητη επιλογή κάθε προοδευτικού ανθρώπου να αναγνωρίζει στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, όχι ένα σπουδαίο λογοτεχνικό έργο παρά την ξεδιάντροπη και αντιανθρώπινη προπαγάνδα ενός νεοσύστατου συστήματος κυριαρχίας. Στην Ιλιάδα, ο Θερσίτης -εκφραστής της ανθρώπινης λογικής, γελοιοποιείται και ταπεινώνεται από τον Οδυσσέα, ενώ στην Οδύσσεια, ο άνακτας εξολοθρεύει τους πολλούς και ηθικά απαξιωμένους "μνηστήρες", ακυρώνοντας την εξισωτική τοτεμική παράδοση των ομότιμων στις αρχαϊκές κοινότητες και νομιμοποιώντας την προπολιτισμική "ζωική" οργάνωση των ανθρώπινων κοινωνιών.
[4] Κάθε σχήμα μπορεί να είναι διαβλητό από τους κρατικούς-παρακρατικούς μηχανισμούς και όχι μόνο όσα είναι αρχηγικά. Η ασπίδα που μπορούν να αναπτύσσουν τα κινήματα είναι η ευλαβική τήρηση κανόνων ισοτιμίας, δημοκρατίας και διαφάνειας, καθώς και η διαμόρφωση συνταγματικών αρχών που θα παραμένουν απαραβίαστες σε κάθε περίπτωση.
