Ο προοδευτικός άνθρωπος δεν αγωνίζεται για τον εαυτό του αλλά πρώτα για τους άλλους, τους οποίους τους συναισθάνεται βαθειά, και αναγνωρίζει ως δικό του όφελος μόνο αυτό που θα προέλθει από το όφελος όλων.
Ποιός είναι ο λαός;
Ο λαός, είναι ο κούριερ που τρέχει μες στην βροχή, ο οικοδόμος που σακατεύει το κορμί του, είναι η γιαγιά στο δυαράκι, η πιτσιρίκα υπάλληλος για 500 ευρώ, οι συγκολλητές με τα κοκκινισμένα πρόσωπα, ο αγρότης που μετρά τα δανεικά, οι σύγχρονοι δούλοι των 400 ευρώ και οι όμηροι των 800.
Λαός όμως, είναι ακόμα ο επιτήδειος των επιδοτήσεων, ο υπάλληλος ΔΕΚΟ που μες στην κρίση εξακολουθεί να εισπράτει 5.000 ευρώ τον μήνα, ο γιατρός που η φτώχεια "δεν είναι δικό του πρόβλημα", οι πενηντάχρονοι συνταξιούχοι, κι άλλοι πολλοί που καμαρώνονται με την όποια καπατσοσύνη τους και με την "ελέω θεού" -όπως φανερά ή κρυφά πιστεύουν- ανωτερότητά τους.
Ο λαός δεν είναι ένα νεφέλωμα δίκαιων πλην αδικημένων και καταπιεσμένων οντοτήτων. Αντίθετα, είναι ένα σύνθετο πλέγμα ατόμων και συλλογικοτήτων που αναπτύσσουν συγκρουόμενα συμφέροντα.
Πάνω από τον λαό από την άλλη, οι κυρίαρχοι, δεν αποτελούνται από μία κάστα μεταλλαγμένων ανθρωποειδών. Αντίθετα, και οι κυρίαρχοι είναι μία ιδιαίτερη συλλογικότητα στην οποία, αναγκαστικά ή οικειοθελώς, ο λαός έχει επιτρέψει να συσσωρεύει πλούτο και ισχύ πέρα από τον δικό του έλεγχο, και μάλιστα, ακόμα χειρότερα, ανέχεται τον δικό του έλεγχο από αυτή την ιδιοτελή και υστερόβουλη μειοψηφία.
Ποιά ισοτιμία;
Η ισοτιμία είναι ο πρώτιστος όρος και εγγυητής της ειρηνικής συνύπαρξης των ανθρώπων. Δεν είναι μία αφελής ουτοπία αλλά η μόνη πραγματικότητα που μπορεί να εγγυηθεί την επιβίωση και την ευζωία των ανθρώπων.
Οι οικονομικές ανισότητες είναι οι πιο κραυγαλέες, ωστόσο, δεν είναι οι μόνες. Οι ειδικοί, αυτοί που "ξέρουν", αυτοί που συνεννοούνται μόνο πίσω από κλειστές πόρτες, αυτοί που με ζήλο ανεβαίνουν σε βάθρα και άμβωνες και αυτοί που με ευκολία ξεστομίζουν πύρινους λόγους για να κατακεραυνώσουν τους άλλους, είναι οι θαυμαστοί θεματοφύλακες των ανισοτήτων στο παρελθόν, το παρόν, και το μέλλον.
Τι εμποδίζει την συστράτευση του λαού για την ισοτιμία;
Η συστράτευση του λαού για την ισοτιμία εμποδίζεται κατ' αρχήν από την κρυφή πεποίθηση του καθενός ότι με τις δυνάμεις του θα ξεχωρίσει, θα ανέλθει, θα καταφέρει να λάμψει και να κυριαρχήσει μέσα στον περίγυρο και στην κοινωνία. Πώς θα μπορούσε να γίνει δελεαστικό ένα όραμα στο οποίο όλοι είναι ίσοι και δεν έχουν δικαίωμα να ξεχωρίσουν από τους άλλους; Πώς θα μπορούσε να πει κανείς σε έναν άνθρωπο "μην λάμψεις, μην πας να πετάξεις;" Ένα τέτοιο όραμα θα μπορούσε να κάνει τον κόσμο πιο σκοτεινό από όσο είναι τώρα.
Όλοι οι άνθρωποι θέλουν να ξεχωρίζουν, να εκπέμπουν -ο καθένας με τον δικό του τρόπο- υγεία, δύναμη και ζωντάνια, και αυτό είναι ένα δικαίωμα τόσο σημαντικό, όσο το δικαίωμα στην κατοικία και την εργασία. Με ποιό τρόπο λοιπόν η ισοτιμία εκτός από ασφάλεια θα μπορούσε να προσφέρει και ευζωία;
Μια πιθανή απάντηση είναι, μέσα από την παιδεία. Η επένδυση στην ικανότητά μας να συναισθανόμαστε τους άλλους και τον εαυτό μας ως ένα ενιαίο σύνολο. Βλέπουμε συχνά γύρω μας το παράδειγμα ανθρώπων που έχουν αναπτύξει αυτή την ικανότητα κατευθύνοντας την ζωτικότητα και δημιουργικότητά τους προς όφελος συλλογικών επιτευγμάτων. Ξεχωρίζουν μέσα από αυτά που προσφέρουν και όχι μέσα από αυτά που οικειοποιούνται.
Αποτελεί πολιτισμική επιλογή των ανθρώπων το αν θα προβάλουν την μοναδικότητά τους κραδαίνοντας φονικά όπλα, επιδεικνύοντας κακόγουστα αντικείμενα πολυτελείας, συγκεντρώνοντας αχρείαστο πλούτο, επιβάλλοντας την εξουσία τους, ή προσφέροντας αφιλοκερδώς τα πνευματικά και υλικά επιτεύγματά τους.
Μπορούμε μέσα από την παιδεία να απελευθερώσουμε τον Προμηθέα, να τον ανάγουμε σε σύμβολο και ιδανικό, και να εργαστούμε ώστε κάθε γνώση και κάθε επίτευγμα να ανήκει σε όλους τους ανθρώπους και όχι να είναι εργαλείο επιβολής και υποδούλωσης.
Γιατί η ισοτιμία είναι αναγκαία;
Η ισοτιμία δεν αποτελεί ένα καινούργιο αίτημα για την ανθρωπότητα. Η ικανότητά μας δε, να διατηρούμε σε ορισμένες κοινωνίες, είτε να επιδιώκουμε στις δικές μας, την ισοτιμία με συνειδητό τρόπο προκειμένου να αποφεύγουμε τα δεινά του ανταγωνισμού, αποτελεί το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που μας ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα ζώα τα οποία δεν είναι σε θέση να αναγνωρίζουν την προοπτική της μιας ή της άλλης επιλογής.
Η δυνατότητα να επιλέγουμε και να λειτουργούμε τις κοινωνίες μας με βάση την ισοτιμία καταπιέστηκε από την στιγμή που κάποιοι μέσα από την αρπαγή και συγκέντρωση αγαθών κυριάρχησαν. Η συγκέντρωση όμως αγαθών ως μηχανισμός δημιουργίας εξουσίας, διαμορφώνει ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο οι κοινωνίες είναι αναγκασμένες ολοένα να μεγεθύνονται προκειμένου να είναι σε θέση να διατηρούν την ισχύ τους οι κυρίαρχες τάξεις. Αυτή η επιδίωξη διαρκούς μεγέθυνσης ή "ανάπτυξης", όπως συνηθίζουμε να λέμε, αποτελεί μια ουτοπία και ένα καταστροφικό αδιέξοδο.
Αυτό το αδιέξοδο το διέκριναν πολλές ολιγομελής κοινωνίες και επεδίωξαν μέσα από πολλούς και διαφορετικούς τρόπους που έχουν καταγράψει οι ανθρωπολόγοι να διαμορφώσουν συνθήκες ισοτιμίας. Στις σημερινές συνθήκες πολυπληθών κοινωνιών, η κοινωνική οργάνωση με βάση την ισοτιμία μοιάζει με βάση τις υπάρχουσες εμπειρίες να αποτελεί ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα.
Παρ' όλ' αυτά στην επιταχυνόμενη εποχή μας, όπως και οι άνθρωποι που ζούσαν ή ζουν σε ολιγομελής κοινωνίες, δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να διαμορφώνουμε διαρκώς κοινωνικά πειράματα επιδιώκοντας μορφές κοινωνικής οργάνωσης βασισμένες στην ισοτιμία.
Αυτή είναι η μόνη επιλογή που, στην προοπτική της, μπορεί να διαμορφώσει συνθήκες ευζωίας για όλους τους ανθρώπους, αλλά και, κυρίως, να αποτρέψει την ανθρωπότητα από την αυτοκαταστροφή της.
Η ελληνική εμπειρία
Η πρόσφατη πολιτική εμπειρία στην Ελλάδα, μας επιβεβαιώνει πως καμμία ουσιαστική αλλαγή δεν θα επέλθει στην κατεύθυνση της ισοτιμίας από ανθρώπους που παρουσιάζονται ως "αυτοί που ξέρουν και εργάζονται για το κοινό όφελος". Κάθε άνθρωπος, ανάλογα βέβαια με το εύρος της λογικής και ηθικής υπόστασής του, ενεργεί μέσα στο συγκεκριμένο εύρος των ανθρώπινων ικανοτήτων. Έγινε φανερό το σοβαρό έλλειμα που παρουσιάστηκε αυτή την περίοδο στην διατύπωση από τις ηγετικές ομάδες ερωτημάτων που να υπερβαίνουν το πλαίσιο στο οποίο κινείται μέχρι σήμερα το υπάρχον σύστημα για να εξυπηρετείται.
Εκτός όμως από αυτό, πρέπει να αναλογιστούμε πολύ σοβαρά τα προβλήματα που προκύπτουν από την ίδια την λογική και ηθική υπόσταση των ανθρώπων που αποζητούν να βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας. Είναι δε πάντα εντυπωσιακό πόσο άμεσα και δυναμικά, ως κυρίαρχο διακύβευμα κάθε εξουσίας ανάγεται η αυτοσυντήρησή της.
Για ακόμα μία φορά τεκμηριώθηκε πως είναι πολύ εύκολο η ανιδιοτελής προσφορά πολλών σε έναν σκοπό, να εξαργυρωθεί μέσα σε μία μόλις στιγμή με οποιονδήποτε τρόπο και σε οποιαδήποτε κατεύθυνση από αυτούς που παρουσιάζονται ως θεματοφύλακες αυτού του σκοπού. Αυτό φυσικά δεν είναι λόγος οι άνθρωποι να σταματήσουν να μοιράζονται και να προσφέρουν, αλλά είναι λόγος οι άνθρωποι που θέλουν να μοιράζονται και να προσφέρουν να διαμορφώνουν ταυτόχρονα κανόνες που θα προστατεύουν τα επιτεύγματα της συλλογικής γνώσης και δράσης από οποιαδήποτε επιβουλή.
Δεν χωρά αμφιβολία πως προϋπόθεση για ένα κίνημα που επιδιώκει την ισοτιμία στην κοινωνία και θεμελιώδης αρχή του, δεν μπορεί να είναι άλλο από την διαμόρφωση κανόνων ισοτιμίας και δημοκρατίας στο εσωτερικό του. Κανόνες που να προφυλάσσουν τους κόπους και την καλή θέληση των πολλών από την ιδιοτέλεια των λίγων, αλλά, και το σημαντικότερο, να προσφέρουν ένα χειροπιαστό παράδειγμα διαφορετικών αξιών και επιλογών σε ολόκληρη την κοινωνία.
Ποιός είναι ο λαός;
Ο λαός, είναι ο κούριερ που τρέχει μες στην βροχή, ο οικοδόμος που σακατεύει το κορμί του, είναι η γιαγιά στο δυαράκι, η πιτσιρίκα υπάλληλος για 500 ευρώ, οι συγκολλητές με τα κοκκινισμένα πρόσωπα, ο αγρότης που μετρά τα δανεικά, οι σύγχρονοι δούλοι των 400 ευρώ και οι όμηροι των 800.
Λαός όμως, είναι ακόμα ο επιτήδειος των επιδοτήσεων, ο υπάλληλος ΔΕΚΟ που μες στην κρίση εξακολουθεί να εισπράτει 5.000 ευρώ τον μήνα, ο γιατρός που η φτώχεια "δεν είναι δικό του πρόβλημα", οι πενηντάχρονοι συνταξιούχοι, κι άλλοι πολλοί που καμαρώνονται με την όποια καπατσοσύνη τους και με την "ελέω θεού" -όπως φανερά ή κρυφά πιστεύουν- ανωτερότητά τους.
Ο λαός δεν είναι ένα νεφέλωμα δίκαιων πλην αδικημένων και καταπιεσμένων οντοτήτων. Αντίθετα, είναι ένα σύνθετο πλέγμα ατόμων και συλλογικοτήτων που αναπτύσσουν συγκρουόμενα συμφέροντα.
Πάνω από τον λαό από την άλλη, οι κυρίαρχοι, δεν αποτελούνται από μία κάστα μεταλλαγμένων ανθρωποειδών. Αντίθετα, και οι κυρίαρχοι είναι μία ιδιαίτερη συλλογικότητα στην οποία, αναγκαστικά ή οικειοθελώς, ο λαός έχει επιτρέψει να συσσωρεύει πλούτο και ισχύ πέρα από τον δικό του έλεγχο, και μάλιστα, ακόμα χειρότερα, ανέχεται τον δικό του έλεγχο από αυτή την ιδιοτελή και υστερόβουλη μειοψηφία.
Ποιά ισοτιμία;
Η ισοτιμία είναι ο πρώτιστος όρος και εγγυητής της ειρηνικής συνύπαρξης των ανθρώπων. Δεν είναι μία αφελής ουτοπία αλλά η μόνη πραγματικότητα που μπορεί να εγγυηθεί την επιβίωση και την ευζωία των ανθρώπων.
Οι οικονομικές ανισότητες είναι οι πιο κραυγαλέες, ωστόσο, δεν είναι οι μόνες. Οι ειδικοί, αυτοί που "ξέρουν", αυτοί που συνεννοούνται μόνο πίσω από κλειστές πόρτες, αυτοί που με ζήλο ανεβαίνουν σε βάθρα και άμβωνες και αυτοί που με ευκολία ξεστομίζουν πύρινους λόγους για να κατακεραυνώσουν τους άλλους, είναι οι θαυμαστοί θεματοφύλακες των ανισοτήτων στο παρελθόν, το παρόν, και το μέλλον.
Τι εμποδίζει την συστράτευση του λαού για την ισοτιμία;
Η συστράτευση του λαού για την ισοτιμία εμποδίζεται κατ' αρχήν από την κρυφή πεποίθηση του καθενός ότι με τις δυνάμεις του θα ξεχωρίσει, θα ανέλθει, θα καταφέρει να λάμψει και να κυριαρχήσει μέσα στον περίγυρο και στην κοινωνία. Πώς θα μπορούσε να γίνει δελεαστικό ένα όραμα στο οποίο όλοι είναι ίσοι και δεν έχουν δικαίωμα να ξεχωρίσουν από τους άλλους; Πώς θα μπορούσε να πει κανείς σε έναν άνθρωπο "μην λάμψεις, μην πας να πετάξεις;" Ένα τέτοιο όραμα θα μπορούσε να κάνει τον κόσμο πιο σκοτεινό από όσο είναι τώρα.
Όλοι οι άνθρωποι θέλουν να ξεχωρίζουν, να εκπέμπουν -ο καθένας με τον δικό του τρόπο- υγεία, δύναμη και ζωντάνια, και αυτό είναι ένα δικαίωμα τόσο σημαντικό, όσο το δικαίωμα στην κατοικία και την εργασία. Με ποιό τρόπο λοιπόν η ισοτιμία εκτός από ασφάλεια θα μπορούσε να προσφέρει και ευζωία;
Μια πιθανή απάντηση είναι, μέσα από την παιδεία. Η επένδυση στην ικανότητά μας να συναισθανόμαστε τους άλλους και τον εαυτό μας ως ένα ενιαίο σύνολο. Βλέπουμε συχνά γύρω μας το παράδειγμα ανθρώπων που έχουν αναπτύξει αυτή την ικανότητα κατευθύνοντας την ζωτικότητα και δημιουργικότητά τους προς όφελος συλλογικών επιτευγμάτων. Ξεχωρίζουν μέσα από αυτά που προσφέρουν και όχι μέσα από αυτά που οικειοποιούνται.
Αποτελεί πολιτισμική επιλογή των ανθρώπων το αν θα προβάλουν την μοναδικότητά τους κραδαίνοντας φονικά όπλα, επιδεικνύοντας κακόγουστα αντικείμενα πολυτελείας, συγκεντρώνοντας αχρείαστο πλούτο, επιβάλλοντας την εξουσία τους, ή προσφέροντας αφιλοκερδώς τα πνευματικά και υλικά επιτεύγματά τους.
Μπορούμε μέσα από την παιδεία να απελευθερώσουμε τον Προμηθέα, να τον ανάγουμε σε σύμβολο και ιδανικό, και να εργαστούμε ώστε κάθε γνώση και κάθε επίτευγμα να ανήκει σε όλους τους ανθρώπους και όχι να είναι εργαλείο επιβολής και υποδούλωσης.
Γιατί η ισοτιμία είναι αναγκαία;
Η ισοτιμία δεν αποτελεί ένα καινούργιο αίτημα για την ανθρωπότητα. Η ικανότητά μας δε, να διατηρούμε σε ορισμένες κοινωνίες, είτε να επιδιώκουμε στις δικές μας, την ισοτιμία με συνειδητό τρόπο προκειμένου να αποφεύγουμε τα δεινά του ανταγωνισμού, αποτελεί το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που μας ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα ζώα τα οποία δεν είναι σε θέση να αναγνωρίζουν την προοπτική της μιας ή της άλλης επιλογής.
Η δυνατότητα να επιλέγουμε και να λειτουργούμε τις κοινωνίες μας με βάση την ισοτιμία καταπιέστηκε από την στιγμή που κάποιοι μέσα από την αρπαγή και συγκέντρωση αγαθών κυριάρχησαν. Η συγκέντρωση όμως αγαθών ως μηχανισμός δημιουργίας εξουσίας, διαμορφώνει ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο οι κοινωνίες είναι αναγκασμένες ολοένα να μεγεθύνονται προκειμένου να είναι σε θέση να διατηρούν την ισχύ τους οι κυρίαρχες τάξεις. Αυτή η επιδίωξη διαρκούς μεγέθυνσης ή "ανάπτυξης", όπως συνηθίζουμε να λέμε, αποτελεί μια ουτοπία και ένα καταστροφικό αδιέξοδο.
Αυτό το αδιέξοδο το διέκριναν πολλές ολιγομελής κοινωνίες και επεδίωξαν μέσα από πολλούς και διαφορετικούς τρόπους που έχουν καταγράψει οι ανθρωπολόγοι να διαμορφώσουν συνθήκες ισοτιμίας. Στις σημερινές συνθήκες πολυπληθών κοινωνιών, η κοινωνική οργάνωση με βάση την ισοτιμία μοιάζει με βάση τις υπάρχουσες εμπειρίες να αποτελεί ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα.
Παρ' όλ' αυτά στην επιταχυνόμενη εποχή μας, όπως και οι άνθρωποι που ζούσαν ή ζουν σε ολιγομελής κοινωνίες, δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να διαμορφώνουμε διαρκώς κοινωνικά πειράματα επιδιώκοντας μορφές κοινωνικής οργάνωσης βασισμένες στην ισοτιμία.
Αυτή είναι η μόνη επιλογή που, στην προοπτική της, μπορεί να διαμορφώσει συνθήκες ευζωίας για όλους τους ανθρώπους, αλλά και, κυρίως, να αποτρέψει την ανθρωπότητα από την αυτοκαταστροφή της.
Η ελληνική εμπειρία
Η πρόσφατη πολιτική εμπειρία στην Ελλάδα, μας επιβεβαιώνει πως καμμία ουσιαστική αλλαγή δεν θα επέλθει στην κατεύθυνση της ισοτιμίας από ανθρώπους που παρουσιάζονται ως "αυτοί που ξέρουν και εργάζονται για το κοινό όφελος". Κάθε άνθρωπος, ανάλογα βέβαια με το εύρος της λογικής και ηθικής υπόστασής του, ενεργεί μέσα στο συγκεκριμένο εύρος των ανθρώπινων ικανοτήτων. Έγινε φανερό το σοβαρό έλλειμα που παρουσιάστηκε αυτή την περίοδο στην διατύπωση από τις ηγετικές ομάδες ερωτημάτων που να υπερβαίνουν το πλαίσιο στο οποίο κινείται μέχρι σήμερα το υπάρχον σύστημα για να εξυπηρετείται.
Εκτός όμως από αυτό, πρέπει να αναλογιστούμε πολύ σοβαρά τα προβλήματα που προκύπτουν από την ίδια την λογική και ηθική υπόσταση των ανθρώπων που αποζητούν να βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας. Είναι δε πάντα εντυπωσιακό πόσο άμεσα και δυναμικά, ως κυρίαρχο διακύβευμα κάθε εξουσίας ανάγεται η αυτοσυντήρησή της.
Για ακόμα μία φορά τεκμηριώθηκε πως είναι πολύ εύκολο η ανιδιοτελής προσφορά πολλών σε έναν σκοπό, να εξαργυρωθεί μέσα σε μία μόλις στιγμή με οποιονδήποτε τρόπο και σε οποιαδήποτε κατεύθυνση από αυτούς που παρουσιάζονται ως θεματοφύλακες αυτού του σκοπού. Αυτό φυσικά δεν είναι λόγος οι άνθρωποι να σταματήσουν να μοιράζονται και να προσφέρουν, αλλά είναι λόγος οι άνθρωποι που θέλουν να μοιράζονται και να προσφέρουν να διαμορφώνουν ταυτόχρονα κανόνες που θα προστατεύουν τα επιτεύγματα της συλλογικής γνώσης και δράσης από οποιαδήποτε επιβουλή.
Δεν χωρά αμφιβολία πως προϋπόθεση για ένα κίνημα που επιδιώκει την ισοτιμία στην κοινωνία και θεμελιώδης αρχή του, δεν μπορεί να είναι άλλο από την διαμόρφωση κανόνων ισοτιμίας και δημοκρατίας στο εσωτερικό του. Κανόνες που να προφυλάσσουν τους κόπους και την καλή θέληση των πολλών από την ιδιοτέλεια των λίγων, αλλά, και το σημαντικότερο, να προσφέρουν ένα χειροπιαστό παράδειγμα διαφορετικών αξιών και επιλογών σε ολόκληρη την κοινωνία.
