[Notes on women's presence in the Homeric literature]
Τα Ομηρικά κείμενα αποτελούν την βασική πηγή από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία για τον τρόπο με τον οποίο οι πολεμικές κοινωνίες εδραίωσαν στο πεδίο της ηθικής και του πολιτισμού τον καταναγκασμό από τους κυρίαρχους άνδρες πολεμιστές, όχι μόνο προς τις υπόδουλες κοινωνίες, αλλά και προς τα περισσότερα μέλη των δικών τους κοινωνιών και κυρίως τις γυναίκες.
Η σημασία της υποταγής των γυναικών στην εγκαινίαση της νέας, τότε, κοινωνικής πραγματικότητας, η οποία χαρακτηρίζεται από το δίπολο από την μία της κυρίαρχης κοινωνίας και από την άλλη των υποταγμένων κοινωνιών, υποδηλώνεται από την θέση που αποδίδεται στις γυναίκες μέσα σε μεγάλο μέρος αυτών των κειμένων.
Η Ιλιάδα ξεκινά με την "αρπαγή" της Ελένης και την δήλωση της ηθικής υποχρέωσης των πολεμικών κυριαρχικών κοινωνιών να την διεκδικήσουν. Πέρα από την διδασκαλία και τον θαυμασμό προς την πολεμική εκστρατεία, την υποταγή στην πολεμική ηγεσία και μία σειρά από παρόμοια αναγκαία χαρακτηριστικά για κάθε πολεμική κοινωνία, εισάγεται και διδάσκεται ένας νέος κοινωνικός ρόλος για την γυναίκα, αυτός του κτήματος του πολεμιστή άνδρα.
Η Οδύσσεια ολοκληρώνεται με την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη όπου η Πηνελόπη περιμένει, ως όφειλε σύμφωνα με την νέα διδασκαλία, αφοσιωμένη. Ο ίδιος ο Οδυσσέας, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο χαρακτήρα των Ομηρικών κειμένων, διδάσκει το πρότυπο ενός πολεμιστή, εξερευνητή, και πολυμήχανου άνδρα ο οποίος όμως παραμένει αδιαπραγμάτευτα αφοσιωμένος στην ιεραρχική τάξη και στον Αγαμέμνονα.
Σημείωση Πρώτη
Ο παραδοσιακός μηχανισμός συσχέτισης ανδρών και γυναικών υπήρξε για δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια η "εξωγαμία", διαδικασία που αμφίδρομα δημιουργούσε ασφαλείς ζώνες μετακίνησης, ανταλλαγής γνώσεων και αντικειμένων. Η φυλή, ως πυρήνας μέσα σε αυτά τα εξαπλωμένα δίκτυα, διαμορφώθηκε από τα βάθη του χρόνου περισσότερο ως πολιτισμικό και λιγότερο ως γενετικό χαρακτηριστικό.
Η Ιλιάδα ξεκινά με την καταγγελία της παράδοσης της εξωγαμίας, ως "αρπαγής", ταυτόχρονα όμως ακυρώνοντας τους παραδοσιακούς δεσμούς συσχέτισης και ανταλλαγής μεταξύ των κοινωνιών. Εφεξής, όχι μόνο μία γυναίκα θα είναι κτήμα του άνδρα πολεμιστή, αλλά και οι δεσμοί συσχέτισης και ανταλλαγής θα αντικατασταθούν από την κυριαρχία και την πολεμική επιβολή του ισχυρότερου στον ασθενέστερο.
Σημείωση Δεύτερη
Το δικαίωμα μιας γυναίκας να επιλέξει σύντροφο στο πλαίσιο που ορίζουν οι κανόνες της εκάστοτε κοινοτικής παράδοσης δεν περιορίστηκε μέχρι την στιγμή της επιβολής των πολεμικών κοινωνιών όπου η γυναίκα μετατράπηκε σε κτήμα του πολεμιστή άνδρα. Μέχρι τότε, το πιθανότερο είναι να αποτελούσε παραδοξότητα μία γυναίκα να μην είναι σε θέση να επιλέξει ή και να αντικαταστήσει τον σύντροφό της.
Σημείωση Τρίτη
Όταν στην Ιλιάδα, ο Θερσίτης προτρέπει τους συντρόφους του να επιστρέψουν στις οικογένειές τους και να σταματήσουν να τροφοδοτούν τον Αγαμέμνονα με τα πιο δροσερά κορίτσια που αιχμαλωτίζουν, γελοιοποιείται και τιμωρείται από τον θεματοφύλακα της ιεραρχίας, Οδυσσέα. Μέσα από αυτούς τους στίχους η χρήση του λόγου που δημιούργησε τον ανθρώπινο πολιτισμό ακυρώνεται βάναυσα στο πρόσωπο του καμπούρη και αλλήθωρου Θερσίτη, ενώ ταυτόχρονα προτάσσεται ως μόνη προοπτική για τους ανθρώπους ο μηχανισμός της κλοπής, της βίας, της εξουσίας και του καταναγκασμού.
Σημείωση Τέταρτη
Στην Οδύσσεια, η αφοσίωση της Πηνελόπης δεν αποτελεί αρκετό παράδειγμα και διδασκαλία, καθώς εκτός από το επίτευγμα της υποταγής της γυναίκας έπρεπε ταυτόχρονα να πληγεί δια παντός η παραδοσιακή έννοια της τοτεμικής ισοτιμίας. Έτσι, οι ισότιμοι "μνηστήρες" που εμφανίζονται ως απαξιωμένοι καταχραστές της βασιλικής περιουσίας να πολιορκούν την βασίλισσα τρώγοντας και πίνοντας στην βασιλική αυλή, εξολοθρεύονται από τον Οδυσσέα και τον αρσενικό βασιλικό του διάδοχο, Τηλέμαχο, σε μία μόλις σκηνή. Οι ανερχόμενες πολεμικές κοινωνίες σε αυτή την σκηνή εκδικούνται, κατά κάποιο τρόπο, όλο το ανθρώπινο γένος για τις τοτεμικές παραδόσεις του, μέσα από τις οποίες οι ισότιμοι δεσμεύονται μεταξύ τους με την από κοινού συμβολική φόνευση του μυθικού πανίσχυρου κυρίαρχου.
Επίλογος
Με το τέλος των Ομηρικών κειμένων ολοκληρώνεται η ιδεολογική επίθεση των πολεμικών κοινωνιών στα θεμέλια του ανθρώπινου πολιτισμού. Εφεξής, πολεμικές κυριαρχικές κοινωνίες θα υποτάσσουν κάθε υποδεέστερη πολεμικά κοινωνία επιβάλλοντας τον καταναγκασμό και δεσμεύοντας την προοπτική της ανθρωπότητας στην αυτοματοποίηση του ανταγωνισμού. Η ανθρωπότητα οργανώνεται στο δίπολο του καταναγκαστή και του καταναγκαζόμενου, ενώ οι καταναγκαστές είναι υποχρεωμένοι να αναζητούν διαρκώς πόρους για να μεγεθύνουν την ισχύ τους ώστε να επικρατήσουν στον αμείλικτο ανταγωνισμό, πόροι οι οποίοι κατά κύριο λόγο είναι οι άνθρωποι που έχουν υποτάξει.
Η πολεμική αρχηγία, γνωστή συνθήκη για κάθε φυλή σε περίοδο πολέμου, στις πολεμικές κυριαρχικές φυλές γίνεται μόνιμη συνθήκη και ακυρώνει τις εξισωτικές τοτεμικές παραδόσεις. Η ιεραρχία εισβάλλει αναπόφευκτα στις ίδιες τις κυριαρχικές κοινωνίες αυξάνοντας ολοένα τις ανισότητες στο εσωτερικό τους. Η παραδοσιακή θέση της γυναίκας ακυρώνεται και της αποδίδονται ρόλοι μεταξύ αρχέγονου συμβόλου, αναπαραγωγικού εργαλείου, εργαλείου ηδονής και πολεμικού λάφυρου.
Ενώ σε όλη την μέχρι τότε πορεία της ανθρωπότητας η εξουσία και η αρχηγία περιορίζονταν συνειδητά στο συμβολικό πεδίο, από εκείνο το σημείο και έπειτα επιβάλλεται η αντιστροφή των όρων, όπου ο εξισωτισμός τοποθετείται στην σφαίρα του συμβολισμού ενώ κυριαρχεί ο καταναγκασμός που μετατρέπει κοινωνικές ομάδες και κοινωνίες ολόκληρες σε παραγωγικά κοπάδια.
Παρόλο που κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τα Ομηρικά κείμενα διδάσκονταν ήδη επί -λίγο-πολύ- χίλια χρόνια αποδείχτηκε πως δεν στάθηκε αρκετό ώστε να επιβάλουν μέχρι τότε τις ηθικές και πολιτισμικές διδασκαλίες τους ως αναμφισβήτητες για καταναγκαστές και καταναγκαζόμενους. Οι Ομηρικές διδασκαλίες αμφισβητήθηκαν και αντικρούστηκαν στην πράξη από τις διδασκαλίες και τα κοινωνικά κινήματα των επικούρειων, των κυνικών, των στωικών και την αναβίωση των τοτεμικών παραδόσεων από τους πρωτοχριστιανούς.
Κατά την κλασσική περίοδο [Αθήνα, 5ος αιώνας π.Χ.] μπορούμε να αναγνωρίσουμε τον εν ενεργεία συντελούμενο ιδεολογικό πόλεμο, τόσο μέσα από τα κείμενα της δραματουργίας όπως ο Προμηθέας, η Ορέστεια, η Αντιγόνη, όσο και μέσα από την έμπρακτη προσπάθεια αναβίωσης του εξισωτισμού μέσα από τις απόπειρες δημοκρατικής αναδιοργάνωσης.
Με εξαίρεση στον Προμηθέα, στα υπόλοιπα κείμενα η θέση της γυναίκας είναι κομβική και λειτουργεί ως το σύμβολο του παλαιού κόσμου που είτε υποτάσσεται είτε παλεύει να ανακτήσει το ανθρώπινο μέτρο που εξασφαλίζεται από την ελεύθερη θηλυκή υπόσταση.
Τα Ομηρικά κείμενα αποτελούν την βασική πηγή από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία για τον τρόπο με τον οποίο οι πολεμικές κοινωνίες εδραίωσαν στο πεδίο της ηθικής και του πολιτισμού τον καταναγκασμό από τους κυρίαρχους άνδρες πολεμιστές, όχι μόνο προς τις υπόδουλες κοινωνίες, αλλά και προς τα περισσότερα μέλη των δικών τους κοινωνιών και κυρίως τις γυναίκες.
Η σημασία της υποταγής των γυναικών στην εγκαινίαση της νέας, τότε, κοινωνικής πραγματικότητας, η οποία χαρακτηρίζεται από το δίπολο από την μία της κυρίαρχης κοινωνίας και από την άλλη των υποταγμένων κοινωνιών, υποδηλώνεται από την θέση που αποδίδεται στις γυναίκες μέσα σε μεγάλο μέρος αυτών των κειμένων.
Η Ιλιάδα ξεκινά με την "αρπαγή" της Ελένης και την δήλωση της ηθικής υποχρέωσης των πολεμικών κυριαρχικών κοινωνιών να την διεκδικήσουν. Πέρα από την διδασκαλία και τον θαυμασμό προς την πολεμική εκστρατεία, την υποταγή στην πολεμική ηγεσία και μία σειρά από παρόμοια αναγκαία χαρακτηριστικά για κάθε πολεμική κοινωνία, εισάγεται και διδάσκεται ένας νέος κοινωνικός ρόλος για την γυναίκα, αυτός του κτήματος του πολεμιστή άνδρα.
Η Οδύσσεια ολοκληρώνεται με την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη όπου η Πηνελόπη περιμένει, ως όφειλε σύμφωνα με την νέα διδασκαλία, αφοσιωμένη. Ο ίδιος ο Οδυσσέας, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο χαρακτήρα των Ομηρικών κειμένων, διδάσκει το πρότυπο ενός πολεμιστή, εξερευνητή, και πολυμήχανου άνδρα ο οποίος όμως παραμένει αδιαπραγμάτευτα αφοσιωμένος στην ιεραρχική τάξη και στον Αγαμέμνονα.
Σημείωση Πρώτη
Ο παραδοσιακός μηχανισμός συσχέτισης ανδρών και γυναικών υπήρξε για δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια η "εξωγαμία", διαδικασία που αμφίδρομα δημιουργούσε ασφαλείς ζώνες μετακίνησης, ανταλλαγής γνώσεων και αντικειμένων. Η φυλή, ως πυρήνας μέσα σε αυτά τα εξαπλωμένα δίκτυα, διαμορφώθηκε από τα βάθη του χρόνου περισσότερο ως πολιτισμικό και λιγότερο ως γενετικό χαρακτηριστικό.
Η Ιλιάδα ξεκινά με την καταγγελία της παράδοσης της εξωγαμίας, ως "αρπαγής", ταυτόχρονα όμως ακυρώνοντας τους παραδοσιακούς δεσμούς συσχέτισης και ανταλλαγής μεταξύ των κοινωνιών. Εφεξής, όχι μόνο μία γυναίκα θα είναι κτήμα του άνδρα πολεμιστή, αλλά και οι δεσμοί συσχέτισης και ανταλλαγής θα αντικατασταθούν από την κυριαρχία και την πολεμική επιβολή του ισχυρότερου στον ασθενέστερο.
Σημείωση Δεύτερη
Το δικαίωμα μιας γυναίκας να επιλέξει σύντροφο στο πλαίσιο που ορίζουν οι κανόνες της εκάστοτε κοινοτικής παράδοσης δεν περιορίστηκε μέχρι την στιγμή της επιβολής των πολεμικών κοινωνιών όπου η γυναίκα μετατράπηκε σε κτήμα του πολεμιστή άνδρα. Μέχρι τότε, το πιθανότερο είναι να αποτελούσε παραδοξότητα μία γυναίκα να μην είναι σε θέση να επιλέξει ή και να αντικαταστήσει τον σύντροφό της.
Σημείωση Τρίτη
Όταν στην Ιλιάδα, ο Θερσίτης προτρέπει τους συντρόφους του να επιστρέψουν στις οικογένειές τους και να σταματήσουν να τροφοδοτούν τον Αγαμέμνονα με τα πιο δροσερά κορίτσια που αιχμαλωτίζουν, γελοιοποιείται και τιμωρείται από τον θεματοφύλακα της ιεραρχίας, Οδυσσέα. Μέσα από αυτούς τους στίχους η χρήση του λόγου που δημιούργησε τον ανθρώπινο πολιτισμό ακυρώνεται βάναυσα στο πρόσωπο του καμπούρη και αλλήθωρου Θερσίτη, ενώ ταυτόχρονα προτάσσεται ως μόνη προοπτική για τους ανθρώπους ο μηχανισμός της κλοπής, της βίας, της εξουσίας και του καταναγκασμού.
Σημείωση Τέταρτη
Στην Οδύσσεια, η αφοσίωση της Πηνελόπης δεν αποτελεί αρκετό παράδειγμα και διδασκαλία, καθώς εκτός από το επίτευγμα της υποταγής της γυναίκας έπρεπε ταυτόχρονα να πληγεί δια παντός η παραδοσιακή έννοια της τοτεμικής ισοτιμίας. Έτσι, οι ισότιμοι "μνηστήρες" που εμφανίζονται ως απαξιωμένοι καταχραστές της βασιλικής περιουσίας να πολιορκούν την βασίλισσα τρώγοντας και πίνοντας στην βασιλική αυλή, εξολοθρεύονται από τον Οδυσσέα και τον αρσενικό βασιλικό του διάδοχο, Τηλέμαχο, σε μία μόλις σκηνή. Οι ανερχόμενες πολεμικές κοινωνίες σε αυτή την σκηνή εκδικούνται, κατά κάποιο τρόπο, όλο το ανθρώπινο γένος για τις τοτεμικές παραδόσεις του, μέσα από τις οποίες οι ισότιμοι δεσμεύονται μεταξύ τους με την από κοινού συμβολική φόνευση του μυθικού πανίσχυρου κυρίαρχου.
Επίλογος
Με το τέλος των Ομηρικών κειμένων ολοκληρώνεται η ιδεολογική επίθεση των πολεμικών κοινωνιών στα θεμέλια του ανθρώπινου πολιτισμού. Εφεξής, πολεμικές κυριαρχικές κοινωνίες θα υποτάσσουν κάθε υποδεέστερη πολεμικά κοινωνία επιβάλλοντας τον καταναγκασμό και δεσμεύοντας την προοπτική της ανθρωπότητας στην αυτοματοποίηση του ανταγωνισμού. Η ανθρωπότητα οργανώνεται στο δίπολο του καταναγκαστή και του καταναγκαζόμενου, ενώ οι καταναγκαστές είναι υποχρεωμένοι να αναζητούν διαρκώς πόρους για να μεγεθύνουν την ισχύ τους ώστε να επικρατήσουν στον αμείλικτο ανταγωνισμό, πόροι οι οποίοι κατά κύριο λόγο είναι οι άνθρωποι που έχουν υποτάξει.
Η πολεμική αρχηγία, γνωστή συνθήκη για κάθε φυλή σε περίοδο πολέμου, στις πολεμικές κυριαρχικές φυλές γίνεται μόνιμη συνθήκη και ακυρώνει τις εξισωτικές τοτεμικές παραδόσεις. Η ιεραρχία εισβάλλει αναπόφευκτα στις ίδιες τις κυριαρχικές κοινωνίες αυξάνοντας ολοένα τις ανισότητες στο εσωτερικό τους. Η παραδοσιακή θέση της γυναίκας ακυρώνεται και της αποδίδονται ρόλοι μεταξύ αρχέγονου συμβόλου, αναπαραγωγικού εργαλείου, εργαλείου ηδονής και πολεμικού λάφυρου.
Ενώ σε όλη την μέχρι τότε πορεία της ανθρωπότητας η εξουσία και η αρχηγία περιορίζονταν συνειδητά στο συμβολικό πεδίο, από εκείνο το σημείο και έπειτα επιβάλλεται η αντιστροφή των όρων, όπου ο εξισωτισμός τοποθετείται στην σφαίρα του συμβολισμού ενώ κυριαρχεί ο καταναγκασμός που μετατρέπει κοινωνικές ομάδες και κοινωνίες ολόκληρες σε παραγωγικά κοπάδια.
Παρόλο που κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τα Ομηρικά κείμενα διδάσκονταν ήδη επί -λίγο-πολύ- χίλια χρόνια αποδείχτηκε πως δεν στάθηκε αρκετό ώστε να επιβάλουν μέχρι τότε τις ηθικές και πολιτισμικές διδασκαλίες τους ως αναμφισβήτητες για καταναγκαστές και καταναγκαζόμενους. Οι Ομηρικές διδασκαλίες αμφισβητήθηκαν και αντικρούστηκαν στην πράξη από τις διδασκαλίες και τα κοινωνικά κινήματα των επικούρειων, των κυνικών, των στωικών και την αναβίωση των τοτεμικών παραδόσεων από τους πρωτοχριστιανούς.
Κατά την κλασσική περίοδο [Αθήνα, 5ος αιώνας π.Χ.] μπορούμε να αναγνωρίσουμε τον εν ενεργεία συντελούμενο ιδεολογικό πόλεμο, τόσο μέσα από τα κείμενα της δραματουργίας όπως ο Προμηθέας, η Ορέστεια, η Αντιγόνη, όσο και μέσα από την έμπρακτη προσπάθεια αναβίωσης του εξισωτισμού μέσα από τις απόπειρες δημοκρατικής αναδιοργάνωσης.
Με εξαίρεση στον Προμηθέα, στα υπόλοιπα κείμενα η θέση της γυναίκας είναι κομβική και λειτουργεί ως το σύμβολο του παλαιού κόσμου που είτε υποτάσσεται είτε παλεύει να ανακτήσει το ανθρώπινο μέτρο που εξασφαλίζεται από την ελεύθερη θηλυκή υπόσταση.
 |
| Η Ιάμβη ή, αλλιώς, Βαυβώ, ήταν αυτή που κλήθηκε να παρηγορήσει την θεά Δήμητρα, όταν έψαχνε στην Ελευσίνα την κόρη της Περσεφόνη. Iambe or, otherwise, Baubo was the one commissioned to solace godess Demeter, when she came to Eleusis looking for her daughter Persephone. http://www.sacredthreads.net/www.sacredthreads.net/iambe_baubo.html Σχόλιο για την αναφορά στην Δήμητρα και στην Περσεφόνη στο Ομηρικό κείμενο. https://www.colorado.edu/Classics/clas2100/2100-sample1.html |
