Ο Προμηθέας, ευεργέτης
Τα ίχνη από τους οικισμούς της Νεολιθικής περιόδου υποδηλώνουν την διαδεδομένη ύπαρξη εμπορίου, την κοινοκτημοσύνη των κοπαδιών και της παραγωγής, καθώς και την απουσία κεντρικής διοίκησης.[1]
Μπορούμε να φανταστούμε τους ανθρώπους εκείνη την μεγάλη περίοδο -τόσο σε διάρκεια όσο και σε σημασία για την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού, να διαμορφώνουν εμπορικά δίκτυα από την Κασπία μέχρι την Μεσόγειο και γύρω από όλα τα ποτάμια συμπλέγματα, συνδέοντας χιλιάδες κοινότητες, η καθεμία από τις οποίες είχε τα ιδιαίτερα πολιτισμικά, γλωσσικά και οργανωτικά χαρακτηριστικά της.
Μπορούμε να φανταστούμε τους ανθρώπους εκείνη την περίοδο να δίνουν μάχη με τις δεισιδαιμονίες τους, να ανταλλάσσουν αγαθά και γνώσεις, και να προσθέτουν ολοένα νέα, δυναμικά χαρακτηριστικά στον ανθρώπινο πολιτισμό.
Το επίτευγμα της ελεύθερης μετακίνησης ανθρώπων, ενδεχομένως με αφορμή ή πρόφαση την ανταλλαγή αγαθών και γνώσεων, αποτελεί κομβικό σημείο για τον ανθρώπινο πολιτισμό καθοριστικό για την μετέπειτα εξέλιξη της ανθρωπότητας.
Αυτό το επίτευγμα βασίστηκε στις ικανότητες και τα ήδη -ως ένα σημείο- ανεπτυγμένα χαρακτηριστικά των ανθρώπων να επινοούν, να επικοινωνούν, να συνυπάρχουν ισότιμα και ειρηνικά, να εμπιστεύονται, και να συνεργάζονται.
Είναι αξιοσημείωτο πως οι άνθρωποι, από τα αρχαία ακόμα χρόνια, έχουν επίγνωση αυτής της πολιτισμικής επανάστασης που συντελέστηκε, καθώς και του καθοριστικού ρόλου που έπαιξε στην ζωή τους. Για αυτό την προσωποποίησαν και της απέδωσαν την μυθική μορφή του Προμηθέα, ο οποίος εμφανίζεται να συμπαραστέκεται στους ανθρώπους ώστε να ανυψωθούν από την κατάσταση του ζώου, δίνοντάς τους την φωτιά και γνώσεις για να φτιάχνουν εργαλεία και να καλλιεργούν την γη, και αυτό χωρίς να ζητήσει κανένα αντάλλαγμα, παρά μόνο από λύπηση για την αδυναμία τους.
Ο Προμηθέας, δεσμώτης
Εξίσου από τα αρχαία χρόνια, οι άνθρωποι γνωρίζουν πως η γνώση και τα αγαθά που μέχρι πρότινος ήταν στην διάθεση όλων ευεργετώντας τους, έγιναν κάποια στιγμή, με βίαιο τρόπο, κτήμα μιας νεοσύστατης εξουσίας που τα δέσμευσε για να τα χρησιμοποιεί αποκλειστικά προς όφελός της.
Αυτή η πρωτοεμφανιζόμενη εξουσία, που προσωποποιείται στην μορφή του Ολύμπιου Δία, διέταξε το Κράτος και την Βία να αλυσσοδέσουν τον Προμηθέα στα απρόσιτα βράχια του Καύκασου, τιμωρώντας τον για την γενναιοδωρία και την μεγαλοψυχία του.
Όπως και οι αρχαίοι, πολύ περισσότερο και εμείς, γνωρίζουμε πως έκτοτε, αυτή η εξουσία όχι απλά χρησιμοποιεί την γνώση και τα αγαθά προς όφελός της, αλλά και πως τα μετατρέπει στο μέσο με το οποίο υποδουλώνει τους άλλους ανθρώπους για να τους απομυζεί, μεταμορφώνοντάς τους σε παραγωγικά κοπάδια της.
Από που προήλθε όμως αυτή η δυναστική και βίαιη εξουσία, η οποία κατάφερε να περιορίσει και να ανατρέψει προς όφελός της το μεγαλύτερο ίσως επίτευγμα της ανθρωπότητας το οποίο δεν είναι άλλο από την ειρηνική συνύπαρξη και την ελεύθερη μετακίνηση, ανθρώπων, αγαθών και γνώσεων;
Στην διδασκαλία του μύθου του Προμηθέα δεν μου έτυχε ποτέ να ακούσω αυτό το ερώτημα: τί εκπροσωπεί η εξουσία του Δία; τί εκπροσωπεί η εισαγωγή της κάποια στιγμή στον μυθολογικό χρόνο; τί εκπροσωπεί η βίαιη απομόνωση και τιμωρία τού Προμηθέα;
Πώς λοιπόν ξεφύτρωσε η εξουσία στις κοινότητες των ανθρώπων ενώ γνωρίζουμε πως αυτό που καταρχήν ανέπτυξε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είδους μας υπήρξε η κατάργηση της ζωικής εξουσίας και η διαμόρφωση κανόνων ισοτιμίας; Με ποια διαδικασία σε μια κοινότητα με ανεπτυγμένα αυτά τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά μπόρεσε να ξεπηδήσει μια εξουσία που στράφηκε ενάντια στα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας;
Εδώ και πάνω από 150 χρόνια, γνωρίζουμε πάρα πολλά για το πώς οι άνθρωποι, στις κοινότητες που ονομάζουμε πρωτόγονες, αντιμετώπιζαν αυτούς στους οποίους ανέθεταν κάποια μορφή εξουσίας και με πόση σχολαστικότητα διαφύλασσαν την μεταξύ τους ισοτιμία. Η διαφύλαξη της ισοτιμίας αποτελεί τον σκοπό της τοτεμικής παράδοσης και την -εν μέσω δεισιδαιμονικού σκοταδιού- αφετηρία του ανθρώπινου πολιτισμού, των μετέπειτα θρησκειών και των νόμων. Ακόμα και ο τίτλος του "βασιλιά" όταν αυτός υπήρχε σε τέτοιες κοινότητες, είχε περιεχόμενο τελείως διαφορετικό από αυτό που αντιλαμβανόμαστε εμείς, και ήταν ένας τίτλος τουλάχιστον επισφαλής για τον κάτοχό του.[2] Είναι μάλλον απίθανο να μπόρεσε μέσα από κοινότητες με αυτά τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά να ξεπηδήσει μια δυναστική εξουσία, καταφέρνοντας τελικά να επιβληθεί σε ανθρώπους που πρώτη μέριμνα είχαν την διαφύλαξη της ισοτιμίας.
Τί μπορεί να συνέβη λοιπόν;
Γνωρίζουμε πως πριν από 5.000 χρόνια οι οικισμοί στα νησιά των Κυκλάδων ήταν παραλιακοί, ανοχύρωτοι και αυτοδιοίκητοι.[3] Μετά από μόλις 700 χρόνια όμως, αυτοί οι οικισμοί παρουσιάζουν στοιχεία καταστροφής ενώ νέοι οικισμοί ανεγείρονται σε λόφους και στην ενδοχώρα των νησιών μόνο που πολύ συχνά παρουσιάζονται με στοιχεία οχύρωσης.
Μέσα σε αυτά τα 700 χρόνια μια νέα ανακάλυψη των ανθρώπων μοιάζει να επεκτάθηκε μέχρι τις Κυκλάδες: η επιβίωση μέσα από τον πόλεμο και την κλοπή της παραγωγής των συνεργατικών ανθρώπων. Ο πολιτισμός της συνεργασίας και του Προμηθέα που για χιλιάδες χρόνια ενίσχυσε την θέση των αδύναμων μέσα στην φύση ανθρώπων, ανυψώνοντάς τους από την κατάσταση του ζώου, δέχεται ένα ισχυρό χτύπημα στο οποίο όμως δεν έχει κάποιο μέσο να αμυνθεί πέρα από το να ενσωματώσει τα χαρακτηριστικά του επιτιθέμενου. Η ανθρωπότητα, σε αυτό το στάδιο της εξέλιξής της, επαναφέρει την ζωική δύναμη ως κριτήριο για την κοινωνική οργάνωση ξεκινώντας μια μακρόχρονη διαδικασία αναίρεσης των πρότερων σπουδαίων επιτευγμάτων της.
Θα ήταν παράδοξο, οι άνθρωποι επιλέγοντας ή εξαναγκαζόμενοι στην επαναφορά της ζωικής ισχύος ως κύριο ρυθμιστή της δυνατότητάς τους να επιβιώσουν και να ευημερήσουν, να μην εξαντλούσαν σε αυτήν την κατεύθυνση τα όρια της επινοητικότητάς τους.
Γνωρίζουμε λοιπόν πως "πριν από 2.900 χρόνια οι Ασσύριοι βασιλείς έστελναν τους στρατούς τους να κατακτήσουν νέα εδάφη. Για πάνω από 300 χρόνια η Μεσοποταμία και χώρες προς τα ανατολικά και τα δυτικά έγιναν μέρος της Ασσυριακής αυτοκρατορίας. Οι κατακτήσεις αυτές έφερναν πλούτη.
Οι χώρες που είχαν κατακτηθεί από τον Ασσυριακό στρατό έπρεπε να πληρώνουν φόρους στον βασιλιά κάθε χρόνο. Εάν επαναστατούσαν ενάντια στην αρχή του, ή αρνούνταν να πληρώσουν φόρους, ο βασιλιάς θα έστελνε τον στρατό του εναντίον τους.
Υπήρχαν λίγοι στρατοί που θα μπορούσαν να νικήσουν τους Ασσύριους καθώς ήταν καλά εκπαιδευμένοι και εξοπλισμένοι." [4]
Η πειρατεία λοιπόν, 1.500 χρόνια μετά από τις καταστροφικές επιδρομές στους οικισμούς των Κυκλάδων δεν περιορίζεται πια στην κλοπή της παραγωγής των συνεργατικών ανθρώπων, αλλά έχει αποκτήσει και νέα χαρακτηριστικά. Την πλήρη υποδούλωση των συνεργατικών ανθρώπων και την συστηματική απομύζησή τους.
Ο βασιλιάς πλέον δεν είναι αυτός που χρησιμοποιείται από την κοινότητα για να την υπηρετεί και ο οποίος θα θυσιαστεί αν θεωρηθεί ότι δεν το κάνει καλά, αλλά έχει αναχθεί στον άνακτα με δικαίωμα στην ζωή και των θάνατο των υποτελών και υπηκόων του.
Οι πόλεις του ελλαδικού χώρου της αρχαιότητας, με τα ειδιαίτερα η καθεμία πολιτειακά χαρακτηριστικά της, την ιστορία, την μυθολογία και την τέχνη τους, αποτελούν ένα πεδίο μελέτης στο οποίο διαγράφεται η ένταση της αντιπαράθεσης μεταξύ, από την μία των παραδόσεων και του πολιτισμού της ισοτιμίας και, από την άλλη, των αναδυόμενων δυνάμεων της κυριαρχικότητας.
Αυτή η πρώτη αντιπαράθεση που ξεκινά στον μυθικό χρόνο του αλυσσοδεσίματος του Προμηθέα, ολοκληρώνεται σε πραγματικό χρόνο, κατά τον μεσαίωνα, με την οριστική ήττα των δυνάμεων της ισοτιμίας που εκδηλώνεται με την αποτυχία των πρωτοχριστιανικών κινημάτων, τα οποία αν και αρχικά έφεραν όλες τις προγονικές, τοτεμικές δεσμεύσεις στην αδελφική ισοτιμία, εντέλει, διέγραψαν για πάντα αυτή την πολιτισμική ανάμνηση παραδίδοντας παλιές και νέες δεισιδαιμονίες στην υπηρεσία των κυρίαρχων ομάδων.
Ο Προμηθέας, έκτοτε, παραμένει λησμονημένος στην απομόνωσή του, ενώ κάθε άνθρωπος γεννιέται αποκομμένος από τον πολιτισμικό ομφάλιο λώρο που, κάτω από άλλες συνθήκες, θα μπορούσε να τον συνδέει ισότιμα με τους άλλους ανθρώπους.
Ο Προμηθέας από την θέση του, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να παρατηρεί τους ανθρώπους να σπαράσσονται από φονικούς ανταγωνισμούς προκειμένου να συντηρούν τον φαύλο κύκλο της κυριαρχικότητας, οδεύοντας μοιραία στην καταστροφή τους.
Ο Προμηθέας, ελεύθερος ή νεκρός
Οι άνθρωποι που, για τον ένα ή τον άλλο λόγο, διαβλέπουν την μοίρα που τους επιφυλάσσεται, αν και αποκομμένοι από κάθε προγονική παράδοση ισοτιμίας και εμποτισμένοι οι ίδιοι στις διδασκαλίες των κυρίαρχων που παρουσιάζουν τον κόσμο τους ως αυτονόητο και ως μόνη δυνατότητα, πασχίζουν να αναδείξουν από την αρχή κανόνες ισοτιμίας. Γιατί, όπως και στο παρελθόν κάποια στιγμή η επιλογή της ισοτιμίας στάθηκε η μόνη που θα επέτρεπε στο ανθρώπινο είδος να αντεπεξέλθει στις αντίξοες συνθήκες της φύσης, το ίδιο ισχύει και τώρα.
Χρησιμοποιώντας την γνώση και τα εργαλεία ως μέσα επιβολής και καταναγκασμού, αποδεχόμαστε πως τα ανθρώπινα όντα είναι θηρία που αντί για κέρατα έχουν έναν εγκέφαλο που τους επιτρέπει να κατασκευάζουν αντικείμενα πιο αποτελεσματικά και πιο τρομακτικά, ακόμα και από τα πιο φονικά δόντια ενός θηρίου. Κυρίως όμως αποδεχόμαστε ότι ως άνθρωποι δεν είμαστε ικανοί να πετύχουμε κάτι σπουδαιότερο για τον εαυτό μας, όπως η εξασφάλιση της ειρήνης και της ευημερίας και να καθορίσουμε το μέλλον μας αντίστοιχα.
Πώς όμως οι πρωτόγονοι άνθρωποι κατάφεραν ένα τόσο σπουδαίο πολιτισμικό επίτευγμα το οποίο με καθοριστικό τρόπο επηρέασε την πορεία της ανθρωπότητας, το οποίο, ωστόσο, εμείς οι προηγμένοι όπως θεωρούμε τους εαυτούς μας, δυσκολευόμαστε τόσο πολύ να προσεγγίσουμε;
Να αποσαφηνίσουμε καταρχήν πως καμμία τεχνολογική πρόοδος δεν σηματοδοτεί ταυτόχρονα πολιτισμική πρόοδο αν δεν συνδέεται με την εξασφάλιση της ειρήνης και της ισότιμης ευημερίας για όλους. Κάθε άλλο μάλιστα, αν κοιτάξουμε με θάρρος τον κόσμο μας, και τον εαυτό μας μαζί, θα αναγνωρίσουμε πως η επιλογή της καθήλωσης του Προμηθέα ισοδυναμεί με την καθήλωση των ιδιαίτερων ανθρώπινων χαρακτηριστικών μας, με αποτέλεσμα έκτοτε να οδεύουμε προς την κατάσταση του ζώου. Γιατί η μόνη πραγματικά διαφοροποίηση των ανθρώπων από τον κόσμο των ζώων, δεν είναι η ικανότητά μας να μεγεθύνουμε απεριόριστα την ανισότητα μεταξύ των κυρίαρχων με τους υποταγμένους, αλλά η ικανότητα να διαβλέπουμε τις επιπτώσεις που θα έχει η μία ή η άλλη επιλογή μας πάνω στο κοινό μέλλον, και έτσι ανάλογα να επικοινωνούμε και να συνεργαζόμαστε για να το κατευθύνουμε.
Αν δεν βρούμε τον τρόπο να διακόψουμε τον φαύλο κύκλο του ανταγωνισμού και της βίας και αν δεν καταφέρουμε να απελευθερώσουμε τον Προμηθέα, δηλαδή την ελεύθερη χρήση και διασπορά της γνώσης και των εργαλείων, μέσα σε ένα πλαίσιο που να λειτουργεί προς όφελος όλων με ισότιμο τρόπο, αργά ή γρήγορα ο ανταγωνιστικός κόσμος που απαιτεί την διαρκή μεγέθυνση θα εξαντληθεί τρώγοντας τις σάρκες του και θα καταρρεύσει.
Και πάλι όμως, αφού χιλιάδες και εκατομμύρια άνθρωποι βιώνουν ήδη εδώ και κάποιες χιλιετίες την κατάρρευση ως προσωπική υπόθεση, γιατί αδυνατούμε να κάνουμε το βήμα να απαλλαγούμε από αυτήν;
Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα είναι απλή: οι πρωτόγονοι άνθρωποι εξασφαλίζοντας την ισοτιμία είχαν εξασφαλίσει πως οι επιπτώσεις μιας τραγωδίας θα έπεφταν εξίσου πάνω στον καθένα και άρα ήταν συμφέρον του καθενός να εργαστεί μαζί με τους άλλους για να την αποτρέψει. Αλλά ακόμα και αν ήταν αδύνατον να αποτραπεί μια καταστροφή, το πολιτισμικό και δεισιδαιμονικό πλαίσιο κανόνων, επέβαλλε και πάλι το μοίρασμα των βαρών και την συνεργασία.
Αντίθετα, στον δικό μας κόσμο, η ανεξέλεγκτη μεγέθυνση των ανισοτήτων εξασφαλίζει πως οι κυρίαρχοι θα παραμένουν ανεπηρέαστοι από τις τραγωδίες που βιώνουν τα ανθρώπινα κοπάδια τους. Μάλιστα, όσο πιο μεγάλη γίνεται η ανισότητα τόσο οι κυρίαρχοι μοιάζει να αισθάνονται πιο βέβαιοι πως ο δικός τους κόσμος θα μείνει ανεπηρέαστος όποιο και αν είναι το μέγεθος μιας επερχόμενης καταστροφής. Επιπλέον, τα ανθρώπινα κοπάδια είναι για τους κυρίαρχους αναλώσιμα, γίνονται για παράδειγμα με σχετική ευκολία στρατιώτες και εξαϋλώνονται από βόμβες των οποίων το εμπόριο αποφέρει μυθικά κέρδη. Οι κυρίαρχοι μπορούν να σχεδιάζουν καταφύγια μετά από πυρηνικό πόλεμο, αλλά και διαστημόπλοια για να ζήσουν στο διάστημα αν τελικά καταστραφεί ανεπιστρεπτί ο πλανήτης. Δεν κινητοποιούνται όμως να πετύχουν την αποφυγή ενός πυρηνικού πολέμου, ή να εξασφαλίσουν πως ο πλανήτης δεν θα καταστραφεί.
Σήμερα μοιάζει αδύνατο να υπάρξει στην συνείδηση όλων των ανθρώπων κάποια προφανής κοινή μοίρα που θα τους κινητοποιούσε να συνεργαστούν ισότιμα για να την κατευθύνουν προς όφελος τους. Αυτό είναι το ανυπέρβλητο εμπόδιο που συναντούμε, στις προσπάθειές μας να κατευθύνουμε τις κοινωνίες μας προς την ειρήνη και την αμοιβαία ευημερία. Εφόσον δε, σταθεί αδύνατο ως άνθρωποι να παρέμβουμε στα μελλούμενα, αυτά αναγκαστικά θα προέλθουν από τις δυνάμεις της "φυσικής επιλογής" που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και με εργαλείο τις απεριόριστες καταστροφικές δυνάμεις της φύσης [σε αυτές να συμπεριλάβουμε και τις κυριαρχικές-ζωικές συμπεριφορές των ανθρώπων] οι ανισότητες θα καταρρεύσουν βίαια για να ξεκινήσουν νέες διαδρομές πέρα από τον οποιονδήποτε έλεγχό μας.
Σημειώσεις
[1] http://proxeiro-tetradio.blogspot.gr/2015/11/blog-post.html
[2] http://proxeiro-tetradio.blogspot.gr/2015/08/blog-post_31.html
[3] http://proxeiro-tetradio.blogspot.gr/2015/11/blog-post.html
[4] http://www.mesopotamia.co.uk/warfare/home_set.html
Τα ίχνη από τους οικισμούς της Νεολιθικής περιόδου υποδηλώνουν την διαδεδομένη ύπαρξη εμπορίου, την κοινοκτημοσύνη των κοπαδιών και της παραγωγής, καθώς και την απουσία κεντρικής διοίκησης.[1]
Μπορούμε να φανταστούμε τους ανθρώπους εκείνη την μεγάλη περίοδο -τόσο σε διάρκεια όσο και σε σημασία για την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού, να διαμορφώνουν εμπορικά δίκτυα από την Κασπία μέχρι την Μεσόγειο και γύρω από όλα τα ποτάμια συμπλέγματα, συνδέοντας χιλιάδες κοινότητες, η καθεμία από τις οποίες είχε τα ιδιαίτερα πολιτισμικά, γλωσσικά και οργανωτικά χαρακτηριστικά της.
Μπορούμε να φανταστούμε τους ανθρώπους εκείνη την περίοδο να δίνουν μάχη με τις δεισιδαιμονίες τους, να ανταλλάσσουν αγαθά και γνώσεις, και να προσθέτουν ολοένα νέα, δυναμικά χαρακτηριστικά στον ανθρώπινο πολιτισμό.
Το επίτευγμα της ελεύθερης μετακίνησης ανθρώπων, ενδεχομένως με αφορμή ή πρόφαση την ανταλλαγή αγαθών και γνώσεων, αποτελεί κομβικό σημείο για τον ανθρώπινο πολιτισμό καθοριστικό για την μετέπειτα εξέλιξη της ανθρωπότητας.
Αυτό το επίτευγμα βασίστηκε στις ικανότητες και τα ήδη -ως ένα σημείο- ανεπτυγμένα χαρακτηριστικά των ανθρώπων να επινοούν, να επικοινωνούν, να συνυπάρχουν ισότιμα και ειρηνικά, να εμπιστεύονται, και να συνεργάζονται.
Είναι αξιοσημείωτο πως οι άνθρωποι, από τα αρχαία ακόμα χρόνια, έχουν επίγνωση αυτής της πολιτισμικής επανάστασης που συντελέστηκε, καθώς και του καθοριστικού ρόλου που έπαιξε στην ζωή τους. Για αυτό την προσωποποίησαν και της απέδωσαν την μυθική μορφή του Προμηθέα, ο οποίος εμφανίζεται να συμπαραστέκεται στους ανθρώπους ώστε να ανυψωθούν από την κατάσταση του ζώου, δίνοντάς τους την φωτιά και γνώσεις για να φτιάχνουν εργαλεία και να καλλιεργούν την γη, και αυτό χωρίς να ζητήσει κανένα αντάλλαγμα, παρά μόνο από λύπηση για την αδυναμία τους.
Ο Προμηθέας, δεσμώτης
Εξίσου από τα αρχαία χρόνια, οι άνθρωποι γνωρίζουν πως η γνώση και τα αγαθά που μέχρι πρότινος ήταν στην διάθεση όλων ευεργετώντας τους, έγιναν κάποια στιγμή, με βίαιο τρόπο, κτήμα μιας νεοσύστατης εξουσίας που τα δέσμευσε για να τα χρησιμοποιεί αποκλειστικά προς όφελός της.
Αυτή η πρωτοεμφανιζόμενη εξουσία, που προσωποποιείται στην μορφή του Ολύμπιου Δία, διέταξε το Κράτος και την Βία να αλυσσοδέσουν τον Προμηθέα στα απρόσιτα βράχια του Καύκασου, τιμωρώντας τον για την γενναιοδωρία και την μεγαλοψυχία του.
Όπως και οι αρχαίοι, πολύ περισσότερο και εμείς, γνωρίζουμε πως έκτοτε, αυτή η εξουσία όχι απλά χρησιμοποιεί την γνώση και τα αγαθά προς όφελός της, αλλά και πως τα μετατρέπει στο μέσο με το οποίο υποδουλώνει τους άλλους ανθρώπους για να τους απομυζεί, μεταμορφώνοντάς τους σε παραγωγικά κοπάδια της.
Από που προήλθε όμως αυτή η δυναστική και βίαιη εξουσία, η οποία κατάφερε να περιορίσει και να ανατρέψει προς όφελός της το μεγαλύτερο ίσως επίτευγμα της ανθρωπότητας το οποίο δεν είναι άλλο από την ειρηνική συνύπαρξη και την ελεύθερη μετακίνηση, ανθρώπων, αγαθών και γνώσεων;
Στην διδασκαλία του μύθου του Προμηθέα δεν μου έτυχε ποτέ να ακούσω αυτό το ερώτημα: τί εκπροσωπεί η εξουσία του Δία; τί εκπροσωπεί η εισαγωγή της κάποια στιγμή στον μυθολογικό χρόνο; τί εκπροσωπεί η βίαιη απομόνωση και τιμωρία τού Προμηθέα;
Πώς λοιπόν ξεφύτρωσε η εξουσία στις κοινότητες των ανθρώπων ενώ γνωρίζουμε πως αυτό που καταρχήν ανέπτυξε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είδους μας υπήρξε η κατάργηση της ζωικής εξουσίας και η διαμόρφωση κανόνων ισοτιμίας; Με ποια διαδικασία σε μια κοινότητα με ανεπτυγμένα αυτά τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά μπόρεσε να ξεπηδήσει μια εξουσία που στράφηκε ενάντια στα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας;
Εδώ και πάνω από 150 χρόνια, γνωρίζουμε πάρα πολλά για το πώς οι άνθρωποι, στις κοινότητες που ονομάζουμε πρωτόγονες, αντιμετώπιζαν αυτούς στους οποίους ανέθεταν κάποια μορφή εξουσίας και με πόση σχολαστικότητα διαφύλασσαν την μεταξύ τους ισοτιμία. Η διαφύλαξη της ισοτιμίας αποτελεί τον σκοπό της τοτεμικής παράδοσης και την -εν μέσω δεισιδαιμονικού σκοταδιού- αφετηρία του ανθρώπινου πολιτισμού, των μετέπειτα θρησκειών και των νόμων. Ακόμα και ο τίτλος του "βασιλιά" όταν αυτός υπήρχε σε τέτοιες κοινότητες, είχε περιεχόμενο τελείως διαφορετικό από αυτό που αντιλαμβανόμαστε εμείς, και ήταν ένας τίτλος τουλάχιστον επισφαλής για τον κάτοχό του.[2] Είναι μάλλον απίθανο να μπόρεσε μέσα από κοινότητες με αυτά τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά να ξεπηδήσει μια δυναστική εξουσία, καταφέρνοντας τελικά να επιβληθεί σε ανθρώπους που πρώτη μέριμνα είχαν την διαφύλαξη της ισοτιμίας.
Τί μπορεί να συνέβη λοιπόν;
Γνωρίζουμε πως πριν από 5.000 χρόνια οι οικισμοί στα νησιά των Κυκλάδων ήταν παραλιακοί, ανοχύρωτοι και αυτοδιοίκητοι.[3] Μετά από μόλις 700 χρόνια όμως, αυτοί οι οικισμοί παρουσιάζουν στοιχεία καταστροφής ενώ νέοι οικισμοί ανεγείρονται σε λόφους και στην ενδοχώρα των νησιών μόνο που πολύ συχνά παρουσιάζονται με στοιχεία οχύρωσης.
Μέσα σε αυτά τα 700 χρόνια μια νέα ανακάλυψη των ανθρώπων μοιάζει να επεκτάθηκε μέχρι τις Κυκλάδες: η επιβίωση μέσα από τον πόλεμο και την κλοπή της παραγωγής των συνεργατικών ανθρώπων. Ο πολιτισμός της συνεργασίας και του Προμηθέα που για χιλιάδες χρόνια ενίσχυσε την θέση των αδύναμων μέσα στην φύση ανθρώπων, ανυψώνοντάς τους από την κατάσταση του ζώου, δέχεται ένα ισχυρό χτύπημα στο οποίο όμως δεν έχει κάποιο μέσο να αμυνθεί πέρα από το να ενσωματώσει τα χαρακτηριστικά του επιτιθέμενου. Η ανθρωπότητα, σε αυτό το στάδιο της εξέλιξής της, επαναφέρει την ζωική δύναμη ως κριτήριο για την κοινωνική οργάνωση ξεκινώντας μια μακρόχρονη διαδικασία αναίρεσης των πρότερων σπουδαίων επιτευγμάτων της.
Θα ήταν παράδοξο, οι άνθρωποι επιλέγοντας ή εξαναγκαζόμενοι στην επαναφορά της ζωικής ισχύος ως κύριο ρυθμιστή της δυνατότητάς τους να επιβιώσουν και να ευημερήσουν, να μην εξαντλούσαν σε αυτήν την κατεύθυνση τα όρια της επινοητικότητάς τους.
Γνωρίζουμε λοιπόν πως "πριν από 2.900 χρόνια οι Ασσύριοι βασιλείς έστελναν τους στρατούς τους να κατακτήσουν νέα εδάφη. Για πάνω από 300 χρόνια η Μεσοποταμία και χώρες προς τα ανατολικά και τα δυτικά έγιναν μέρος της Ασσυριακής αυτοκρατορίας. Οι κατακτήσεις αυτές έφερναν πλούτη.
Οι χώρες που είχαν κατακτηθεί από τον Ασσυριακό στρατό έπρεπε να πληρώνουν φόρους στον βασιλιά κάθε χρόνο. Εάν επαναστατούσαν ενάντια στην αρχή του, ή αρνούνταν να πληρώσουν φόρους, ο βασιλιάς θα έστελνε τον στρατό του εναντίον τους.
Υπήρχαν λίγοι στρατοί που θα μπορούσαν να νικήσουν τους Ασσύριους καθώς ήταν καλά εκπαιδευμένοι και εξοπλισμένοι." [4]
Η πειρατεία λοιπόν, 1.500 χρόνια μετά από τις καταστροφικές επιδρομές στους οικισμούς των Κυκλάδων δεν περιορίζεται πια στην κλοπή της παραγωγής των συνεργατικών ανθρώπων, αλλά έχει αποκτήσει και νέα χαρακτηριστικά. Την πλήρη υποδούλωση των συνεργατικών ανθρώπων και την συστηματική απομύζησή τους.
Ο βασιλιάς πλέον δεν είναι αυτός που χρησιμοποιείται από την κοινότητα για να την υπηρετεί και ο οποίος θα θυσιαστεί αν θεωρηθεί ότι δεν το κάνει καλά, αλλά έχει αναχθεί στον άνακτα με δικαίωμα στην ζωή και των θάνατο των υποτελών και υπηκόων του.
Οι πόλεις του ελλαδικού χώρου της αρχαιότητας, με τα ειδιαίτερα η καθεμία πολιτειακά χαρακτηριστικά της, την ιστορία, την μυθολογία και την τέχνη τους, αποτελούν ένα πεδίο μελέτης στο οποίο διαγράφεται η ένταση της αντιπαράθεσης μεταξύ, από την μία των παραδόσεων και του πολιτισμού της ισοτιμίας και, από την άλλη, των αναδυόμενων δυνάμεων της κυριαρχικότητας.
Αυτή η πρώτη αντιπαράθεση που ξεκινά στον μυθικό χρόνο του αλυσσοδεσίματος του Προμηθέα, ολοκληρώνεται σε πραγματικό χρόνο, κατά τον μεσαίωνα, με την οριστική ήττα των δυνάμεων της ισοτιμίας που εκδηλώνεται με την αποτυχία των πρωτοχριστιανικών κινημάτων, τα οποία αν και αρχικά έφεραν όλες τις προγονικές, τοτεμικές δεσμεύσεις στην αδελφική ισοτιμία, εντέλει, διέγραψαν για πάντα αυτή την πολιτισμική ανάμνηση παραδίδοντας παλιές και νέες δεισιδαιμονίες στην υπηρεσία των κυρίαρχων ομάδων.
Ο Προμηθέας, έκτοτε, παραμένει λησμονημένος στην απομόνωσή του, ενώ κάθε άνθρωπος γεννιέται αποκομμένος από τον πολιτισμικό ομφάλιο λώρο που, κάτω από άλλες συνθήκες, θα μπορούσε να τον συνδέει ισότιμα με τους άλλους ανθρώπους.
Ο Προμηθέας από την θέση του, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να παρατηρεί τους ανθρώπους να σπαράσσονται από φονικούς ανταγωνισμούς προκειμένου να συντηρούν τον φαύλο κύκλο της κυριαρχικότητας, οδεύοντας μοιραία στην καταστροφή τους.
Ο Προμηθέας, ελεύθερος ή νεκρός
Οι άνθρωποι που, για τον ένα ή τον άλλο λόγο, διαβλέπουν την μοίρα που τους επιφυλάσσεται, αν και αποκομμένοι από κάθε προγονική παράδοση ισοτιμίας και εμποτισμένοι οι ίδιοι στις διδασκαλίες των κυρίαρχων που παρουσιάζουν τον κόσμο τους ως αυτονόητο και ως μόνη δυνατότητα, πασχίζουν να αναδείξουν από την αρχή κανόνες ισοτιμίας. Γιατί, όπως και στο παρελθόν κάποια στιγμή η επιλογή της ισοτιμίας στάθηκε η μόνη που θα επέτρεπε στο ανθρώπινο είδος να αντεπεξέλθει στις αντίξοες συνθήκες της φύσης, το ίδιο ισχύει και τώρα.
Χρησιμοποιώντας την γνώση και τα εργαλεία ως μέσα επιβολής και καταναγκασμού, αποδεχόμαστε πως τα ανθρώπινα όντα είναι θηρία που αντί για κέρατα έχουν έναν εγκέφαλο που τους επιτρέπει να κατασκευάζουν αντικείμενα πιο αποτελεσματικά και πιο τρομακτικά, ακόμα και από τα πιο φονικά δόντια ενός θηρίου. Κυρίως όμως αποδεχόμαστε ότι ως άνθρωποι δεν είμαστε ικανοί να πετύχουμε κάτι σπουδαιότερο για τον εαυτό μας, όπως η εξασφάλιση της ειρήνης και της ευημερίας και να καθορίσουμε το μέλλον μας αντίστοιχα.
Πώς όμως οι πρωτόγονοι άνθρωποι κατάφεραν ένα τόσο σπουδαίο πολιτισμικό επίτευγμα το οποίο με καθοριστικό τρόπο επηρέασε την πορεία της ανθρωπότητας, το οποίο, ωστόσο, εμείς οι προηγμένοι όπως θεωρούμε τους εαυτούς μας, δυσκολευόμαστε τόσο πολύ να προσεγγίσουμε;
Να αποσαφηνίσουμε καταρχήν πως καμμία τεχνολογική πρόοδος δεν σηματοδοτεί ταυτόχρονα πολιτισμική πρόοδο αν δεν συνδέεται με την εξασφάλιση της ειρήνης και της ισότιμης ευημερίας για όλους. Κάθε άλλο μάλιστα, αν κοιτάξουμε με θάρρος τον κόσμο μας, και τον εαυτό μας μαζί, θα αναγνωρίσουμε πως η επιλογή της καθήλωσης του Προμηθέα ισοδυναμεί με την καθήλωση των ιδιαίτερων ανθρώπινων χαρακτηριστικών μας, με αποτέλεσμα έκτοτε να οδεύουμε προς την κατάσταση του ζώου. Γιατί η μόνη πραγματικά διαφοροποίηση των ανθρώπων από τον κόσμο των ζώων, δεν είναι η ικανότητά μας να μεγεθύνουμε απεριόριστα την ανισότητα μεταξύ των κυρίαρχων με τους υποταγμένους, αλλά η ικανότητα να διαβλέπουμε τις επιπτώσεις που θα έχει η μία ή η άλλη επιλογή μας πάνω στο κοινό μέλλον, και έτσι ανάλογα να επικοινωνούμε και να συνεργαζόμαστε για να το κατευθύνουμε.
Αν δεν βρούμε τον τρόπο να διακόψουμε τον φαύλο κύκλο του ανταγωνισμού και της βίας και αν δεν καταφέρουμε να απελευθερώσουμε τον Προμηθέα, δηλαδή την ελεύθερη χρήση και διασπορά της γνώσης και των εργαλείων, μέσα σε ένα πλαίσιο που να λειτουργεί προς όφελος όλων με ισότιμο τρόπο, αργά ή γρήγορα ο ανταγωνιστικός κόσμος που απαιτεί την διαρκή μεγέθυνση θα εξαντληθεί τρώγοντας τις σάρκες του και θα καταρρεύσει.
Και πάλι όμως, αφού χιλιάδες και εκατομμύρια άνθρωποι βιώνουν ήδη εδώ και κάποιες χιλιετίες την κατάρρευση ως προσωπική υπόθεση, γιατί αδυνατούμε να κάνουμε το βήμα να απαλλαγούμε από αυτήν;
Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα είναι απλή: οι πρωτόγονοι άνθρωποι εξασφαλίζοντας την ισοτιμία είχαν εξασφαλίσει πως οι επιπτώσεις μιας τραγωδίας θα έπεφταν εξίσου πάνω στον καθένα και άρα ήταν συμφέρον του καθενός να εργαστεί μαζί με τους άλλους για να την αποτρέψει. Αλλά ακόμα και αν ήταν αδύνατον να αποτραπεί μια καταστροφή, το πολιτισμικό και δεισιδαιμονικό πλαίσιο κανόνων, επέβαλλε και πάλι το μοίρασμα των βαρών και την συνεργασία.
Αντίθετα, στον δικό μας κόσμο, η ανεξέλεγκτη μεγέθυνση των ανισοτήτων εξασφαλίζει πως οι κυρίαρχοι θα παραμένουν ανεπηρέαστοι από τις τραγωδίες που βιώνουν τα ανθρώπινα κοπάδια τους. Μάλιστα, όσο πιο μεγάλη γίνεται η ανισότητα τόσο οι κυρίαρχοι μοιάζει να αισθάνονται πιο βέβαιοι πως ο δικός τους κόσμος θα μείνει ανεπηρέαστος όποιο και αν είναι το μέγεθος μιας επερχόμενης καταστροφής. Επιπλέον, τα ανθρώπινα κοπάδια είναι για τους κυρίαρχους αναλώσιμα, γίνονται για παράδειγμα με σχετική ευκολία στρατιώτες και εξαϋλώνονται από βόμβες των οποίων το εμπόριο αποφέρει μυθικά κέρδη. Οι κυρίαρχοι μπορούν να σχεδιάζουν καταφύγια μετά από πυρηνικό πόλεμο, αλλά και διαστημόπλοια για να ζήσουν στο διάστημα αν τελικά καταστραφεί ανεπιστρεπτί ο πλανήτης. Δεν κινητοποιούνται όμως να πετύχουν την αποφυγή ενός πυρηνικού πολέμου, ή να εξασφαλίσουν πως ο πλανήτης δεν θα καταστραφεί.
Σήμερα μοιάζει αδύνατο να υπάρξει στην συνείδηση όλων των ανθρώπων κάποια προφανής κοινή μοίρα που θα τους κινητοποιούσε να συνεργαστούν ισότιμα για να την κατευθύνουν προς όφελος τους. Αυτό είναι το ανυπέρβλητο εμπόδιο που συναντούμε, στις προσπάθειές μας να κατευθύνουμε τις κοινωνίες μας προς την ειρήνη και την αμοιβαία ευημερία. Εφόσον δε, σταθεί αδύνατο ως άνθρωποι να παρέμβουμε στα μελλούμενα, αυτά αναγκαστικά θα προέλθουν από τις δυνάμεις της "φυσικής επιλογής" που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και με εργαλείο τις απεριόριστες καταστροφικές δυνάμεις της φύσης [σε αυτές να συμπεριλάβουμε και τις κυριαρχικές-ζωικές συμπεριφορές των ανθρώπων] οι ανισότητες θα καταρρεύσουν βίαια για να ξεκινήσουν νέες διαδρομές πέρα από τον οποιονδήποτε έλεγχό μας.
Σημειώσεις
[1] http://proxeiro-tetradio.blogspot.gr/2015/11/blog-post.html
[2] http://proxeiro-tetradio.blogspot.gr/2015/08/blog-post_31.html
[3] http://proxeiro-tetradio.blogspot.gr/2015/11/blog-post.html
[4] http://www.mesopotamia.co.uk/warfare/home_set.html
