'All animals are equal, but some animals are more equal than others.'
Το πρώτο πράγμα που κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι και οι περισσότερες κοινωνικές ομάδες όταν αποκτούν κάποια μορφή δύναμης μέσα στην κοινωνία, είναι να ξεκινούν έναν διογκούμενο κύκλο συγκέντρωσης προνομίων και απόκτησης περισσότερης δύναμης.
Η αριστερά περιορίζει την κοινωνική της ανάλυση στο δίπολο καπιταλιστές-εργαζόμενοι παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι και οι ίδιοι οι καπιταλιστές είναι άνθρωποι που δρούν επιβεβαιώνοντας ακριβώς αυτόν τον κύκλο συγκέντρωσης προνομίων-δύναμης. Παραγνωρίζεται δηλαδή από την αριστερά το γεγονός πως, αυτός ο κύκλος, μπορεί να παρουσιάζεται και σε πολλά άλλα δίπολα, παίρνοντας συχνά σύνθετες και όχι τόσο ορατές μορφές. Πιο απλά, και άλλες κοινωνικές ομάδες, όταν το επιτρέπουν οι συνθήκες, επιδιώκουν και καταφέρνουν την διόγκωση του δικού τους κύκλου προνομίων-δύναμης.
Η αριστερά, προκειμένου να αποτελεί δύναμη προόδου, είναι αναγκασμένη να θέτει σαν στόχο την διάρρηξη κάθε τέτοιου κύκλου, όπου και αν εμφανίζεται μέσα στην κοινωνία, και όχι μόνο όσο αφορά στην διπολική σχέση καπιταλιστές-εργαζόμενοι.
Οι καπιταλιστές δεν είναι δαιμονικά τέρατα, παρά κοινοί άνθρωποι οι οποίοι μέσα στα όρια των κοινότοπων επιθυμιών τους [2] κάνουν, λίγο-πολύ, ό,τι τους επιτρέπει το υπάρχον πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο. Ασφαλώς το πρόβλημα μεγεθύνεται, καθώς, λόγω της δύναμής που κατέχουν, μπορούν να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό υπέρ των συμφερόντων τους την διαμόρφωση αυτού του πλαισίου. Και αυτή όμως η ικανότητά τους δεν έχει ως αφετηρία κάποια δαιμονικότητα των καπιταλιστών, παρά μόνο την μεγάλη δύναμη που κατέχουν, ενώ την ίδια ικανότητα μπορεί να αποκτήσει κάθε κοινωνική ομάδα που θα συγκεντρώσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ανάλογη ή παρόμοια δύναμη.
Σε κάθε περίπτωση, η επιδίωξη της ανατροπής ή έστω η ρητορεία περί ανατροπής, του δίπολου καπιταλιστές-εργαζόμενοι, προς χάρη της ανάδειξης νέων δίπολων ανισότητας, δεν μπορεί να έχει ιδιαίτερη σχέση με τις επιδιώξεις της προοδευτικότητας.
Η διάρρηξη των εγκατεστημένων κύκλων προνομίων-δύναμης δεν είναι μια απλή υπόθεση, καθώς τα θεμέλια αυτών των κύκλων βρίσκονται γερά εδραιωμένα σε όλα τα επίπεδα του πολιτισμού μας, ξεκινώντας από τις ηθικές και αισθητικές αξίες, και καταλήγοντας στην οικονομία και την κοινωνική οργάνωση. Οι συζητήσεις για το αν είναι η οικονομία που διαμορφώνει την ηθική και τις πολιτισμικές αξίες των ανθρώπων και των κοινωνιών, ή το αντίστροφο, μπορεί να διαρκέσουν για πάντα, ωστόσο υπάρχουν μερικά καίρια ερωτήματα που η προοδευτικότητα είναι αναγκασμένη να θέτει αδιάκοπα και να προτείνει απαντήσεις.
Μερικά μόνο παραδείγματα τέτοιων ερωτημάτων:
- Είναι για την κοινωνία ο φούρναρης ή ο χτίστης λιγότερο σημαντικός από τον γιατρό ή τον δικαστή;
- Ποιό είναι το περιεχόμενο της ανταμοιβής, δηλαδή με πιο κριτήριο μπορεί να μεταφράζεται η σημαντικότητα της εργασίας του καθενός σε κάποιου είδους ανταμοιβή;
- Το χρήμα είναι η μόνη ανταμοιβή που μπορούμε να αποδεχτούμε και επομένως είμαστε αναγκασμένοι να μεταφράζουμε κάθε ανθρώπινη δράση σε χρηματικό μέγεθος;
- Η αναλογία της μεγαλύτερης ανταμοιβής με την μικρότερη μπορεί να είναι ανεξέλεγκτη και να καθορίζεται αποκλειστικά από την ικανότητα του καθενός ή της κάθε ομάδας να την διεκδικεί και εξασφαλίζει, επιβάλλοντας ή εκβιάζοντας προς όφελός του;
- Πώς τεκμηριώνεται στο επίπεδο της ηθικής η συνύπαρξη μηνιαίας αμοιβής 400 ευρώ με αυτήν 4.000 ευρώ ή 40.000 ευρώ;
- Γιατί δεν θεωρούμε αποτρόπαιη την φτώχεια και την εξαθλίωση, την αμορφωσιά και τον αποκλεισμό, την ανισότητα και τις διακρίσεις, όπως ακριβώς εμφανιζόμαστε να θεωρούμε αποτρόπαιη, για παράδειγμα, την παιδεραστία ή τον βιασμό;
- Ποιό είναι το περιεχόμενο της ιδιοκτησίας; Υπάρχει μόνο ενός είδους ιδιοκτησία; Υπάρχει ιδιοκτησία που είναι πιο ιερή από τις ανθρώπινες υπάρξεις ή που μπορεί να στρέφεται εναντίον τους;
- Πώς μπορεί να ασκείται ο κοινωνικός έλεγχος και πού θα πρέπει να στοχεύει; Ποιοί πρέπει να ασκούν κοινωνικό έλεγχο και ποιοί πρέπει να τον υφίστανται;
Όσο η κοινωνία απέχει από τέτοιου είδους προβληματισμούς και διάλογο, όσο ως κυρίαρχη επιδίωξη εμφανίζεται το δίπτυχο της πρότερης οικονομικής ευμάρειας - ηθικής εξαχρείωσης, όσο κάποιοι με τον στεγνό ακατανόητο συνθηματικό λόγο τους αυτοπροβάλλονται ως οι αποκλειστικοί κάτοχοι της γνώσης που θα φέρει ένα δίκαιο μέλλον, όσο το κοινόχρηστο δεν αποκτά περισσότερη πρακτική και ηθική αξία από το ιδιόκτητο, αναπόφευκτα κάποιοι θα επιδεικνύουν την αλαζονεία και την αναλγησία τους ως περισσότερο "ίσοι" από τους άλλους, ακόμα και στο όνομα των άλλων.
-George Orwell, Animal Farm, 1945 [1]
Το πρώτο πράγμα που κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι και οι περισσότερες κοινωνικές ομάδες όταν αποκτούν κάποια μορφή δύναμης μέσα στην κοινωνία, είναι να ξεκινούν έναν διογκούμενο κύκλο συγκέντρωσης προνομίων και απόκτησης περισσότερης δύναμης.
Η αριστερά περιορίζει την κοινωνική της ανάλυση στο δίπολο καπιταλιστές-εργαζόμενοι παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι και οι ίδιοι οι καπιταλιστές είναι άνθρωποι που δρούν επιβεβαιώνοντας ακριβώς αυτόν τον κύκλο συγκέντρωσης προνομίων-δύναμης. Παραγνωρίζεται δηλαδή από την αριστερά το γεγονός πως, αυτός ο κύκλος, μπορεί να παρουσιάζεται και σε πολλά άλλα δίπολα, παίρνοντας συχνά σύνθετες και όχι τόσο ορατές μορφές. Πιο απλά, και άλλες κοινωνικές ομάδες, όταν το επιτρέπουν οι συνθήκες, επιδιώκουν και καταφέρνουν την διόγκωση του δικού τους κύκλου προνομίων-δύναμης.
Η αριστερά, προκειμένου να αποτελεί δύναμη προόδου, είναι αναγκασμένη να θέτει σαν στόχο την διάρρηξη κάθε τέτοιου κύκλου, όπου και αν εμφανίζεται μέσα στην κοινωνία, και όχι μόνο όσο αφορά στην διπολική σχέση καπιταλιστές-εργαζόμενοι.
Οι καπιταλιστές δεν είναι δαιμονικά τέρατα, παρά κοινοί άνθρωποι οι οποίοι μέσα στα όρια των κοινότοπων επιθυμιών τους [2] κάνουν, λίγο-πολύ, ό,τι τους επιτρέπει το υπάρχον πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο. Ασφαλώς το πρόβλημα μεγεθύνεται, καθώς, λόγω της δύναμής που κατέχουν, μπορούν να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό υπέρ των συμφερόντων τους την διαμόρφωση αυτού του πλαισίου. Και αυτή όμως η ικανότητά τους δεν έχει ως αφετηρία κάποια δαιμονικότητα των καπιταλιστών, παρά μόνο την μεγάλη δύναμη που κατέχουν, ενώ την ίδια ικανότητα μπορεί να αποκτήσει κάθε κοινωνική ομάδα που θα συγκεντρώσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ανάλογη ή παρόμοια δύναμη.
Σε κάθε περίπτωση, η επιδίωξη της ανατροπής ή έστω η ρητορεία περί ανατροπής, του δίπολου καπιταλιστές-εργαζόμενοι, προς χάρη της ανάδειξης νέων δίπολων ανισότητας, δεν μπορεί να έχει ιδιαίτερη σχέση με τις επιδιώξεις της προοδευτικότητας.
Η διάρρηξη των εγκατεστημένων κύκλων προνομίων-δύναμης δεν είναι μια απλή υπόθεση, καθώς τα θεμέλια αυτών των κύκλων βρίσκονται γερά εδραιωμένα σε όλα τα επίπεδα του πολιτισμού μας, ξεκινώντας από τις ηθικές και αισθητικές αξίες, και καταλήγοντας στην οικονομία και την κοινωνική οργάνωση. Οι συζητήσεις για το αν είναι η οικονομία που διαμορφώνει την ηθική και τις πολιτισμικές αξίες των ανθρώπων και των κοινωνιών, ή το αντίστροφο, μπορεί να διαρκέσουν για πάντα, ωστόσο υπάρχουν μερικά καίρια ερωτήματα που η προοδευτικότητα είναι αναγκασμένη να θέτει αδιάκοπα και να προτείνει απαντήσεις.
Μερικά μόνο παραδείγματα τέτοιων ερωτημάτων:
- Είναι για την κοινωνία ο φούρναρης ή ο χτίστης λιγότερο σημαντικός από τον γιατρό ή τον δικαστή;
- Ποιό είναι το περιεχόμενο της ανταμοιβής, δηλαδή με πιο κριτήριο μπορεί να μεταφράζεται η σημαντικότητα της εργασίας του καθενός σε κάποιου είδους ανταμοιβή;
- Το χρήμα είναι η μόνη ανταμοιβή που μπορούμε να αποδεχτούμε και επομένως είμαστε αναγκασμένοι να μεταφράζουμε κάθε ανθρώπινη δράση σε χρηματικό μέγεθος;
- Η αναλογία της μεγαλύτερης ανταμοιβής με την μικρότερη μπορεί να είναι ανεξέλεγκτη και να καθορίζεται αποκλειστικά από την ικανότητα του καθενός ή της κάθε ομάδας να την διεκδικεί και εξασφαλίζει, επιβάλλοντας ή εκβιάζοντας προς όφελός του;
- Πώς τεκμηριώνεται στο επίπεδο της ηθικής η συνύπαρξη μηνιαίας αμοιβής 400 ευρώ με αυτήν 4.000 ευρώ ή 40.000 ευρώ;
- Γιατί δεν θεωρούμε αποτρόπαιη την φτώχεια και την εξαθλίωση, την αμορφωσιά και τον αποκλεισμό, την ανισότητα και τις διακρίσεις, όπως ακριβώς εμφανιζόμαστε να θεωρούμε αποτρόπαιη, για παράδειγμα, την παιδεραστία ή τον βιασμό;
- Ποιό είναι το περιεχόμενο της ιδιοκτησίας; Υπάρχει μόνο ενός είδους ιδιοκτησία; Υπάρχει ιδιοκτησία που είναι πιο ιερή από τις ανθρώπινες υπάρξεις ή που μπορεί να στρέφεται εναντίον τους;
- Πώς μπορεί να ασκείται ο κοινωνικός έλεγχος και πού θα πρέπει να στοχεύει; Ποιοί πρέπει να ασκούν κοινωνικό έλεγχο και ποιοί πρέπει να τον υφίστανται;
Όσο η κοινωνία απέχει από τέτοιου είδους προβληματισμούς και διάλογο, όσο ως κυρίαρχη επιδίωξη εμφανίζεται το δίπτυχο της πρότερης οικονομικής ευμάρειας - ηθικής εξαχρείωσης, όσο κάποιοι με τον στεγνό ακατανόητο συνθηματικό λόγο τους αυτοπροβάλλονται ως οι αποκλειστικοί κάτοχοι της γνώσης που θα φέρει ένα δίκαιο μέλλον, όσο το κοινόχρηστο δεν αποκτά περισσότερη πρακτική και ηθική αξία από το ιδιόκτητο, αναπόφευκτα κάποιοι θα επιδεικνύουν την αλαζονεία και την αναλγησία τους ως περισσότερο "ίσοι" από τους άλλους, ακόμα και στο όνομα των άλλων.
[2] Ως "κοινότοπη επιθυμία" δεν προσδιορίζεται εδώ η επιθυμία για την απόκτηση ενός αεροπλάνου ή ενός ποδηλάτου, ενός παλατιού ή ενός καλυβιού, αλλά η επιθυμία ενός ανθρώπου να διαμορφώσει και να προβάλλει την ιδιαιτερότητά του, να ξεχωρίσει, να κατακτήσει και να δηλώσει την θέση του ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους.
